Ўзбекистон Конституцияси 1992 йил қабул қилинган бўлиб, унинг 2023 йилдаги янги таҳрири – бу халқимизнинг истиқлол йилларида эришган улуғ ютуғи, замонавий демократик ҳуқуқий давлат қуриш йўлидаги муҳим қадамдир. Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда: "Энг аввало – инсон, кейин – жамият ва давлат" тамойили, яъни халқ давлат идораларига эмас, балки давлат идоралари халққа хизмат қилиши Конституциямизнинг моҳияти ва мазмунини ташкил этади. Бу тамойил ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг конституциявий кафолатига айланди.

2023 йилги Конституция беш асосий хусусиятбилан Ўзбекистон давлатчилигини белгилабберди: суверен, демократик, ҳуқуқий, ижтимоийва дунёвий давлат. Ҳар бир хусусият – бу алоҳидаконституциявий тамойил, алоҳида ҳуқуқийқиймат. Суверенитет – миллиймустақиллигимизнинг рамзи. Демократия – халқҳокимиятининг асоси. Ҳуқуқий давлат – қонунустуворлигининг кафолати. Ижтимоий давлат – инсон ва жамиятга хизмат кўрсатишнинг асоси. Дунёвий характер – дин ва давлатнинг ажралиши, ҳамда барча эътиқодларнинг тенглигитамойилидир.

Конституциянинг муқаддимаси биз учуналоҳида аҳамиятга эга. У ерда "ягонаЎзбекистоннинг ягона халқи" деб башлаб, бизинсон ҳуқуқлари, миллий ва умуминсонийқадриятларга содиқлигимизни тантанали эълонқиламиз. Биз бир неча минг йиллик давлатчиликтажрибамиз, улуғ аждодларимизнинг илмий, маданий ва маънавий меросига таянамиз. Ал-Хоразмий, Ал-Фарғоний, Ал-Беруний, Ибн Сино, Мирзо Улуғбек – буларнинг ҳаммаси жаҳонцивилизациясига беҳисоб ҳисса қўшган буюкмутафаккирларимиздир.

Биз бугун шундай тарихий давомийлик ваконституциявий янгиланиш даврида турибмиз. "Ўзбекистон-2030" стратегияси ва "Янги Ўзбекистон" концепцияси Асосий қонунимизнингрўҳини ҳаётга татбиқ этишнинг амалий йўл-йўриқларидир. Рақамли трансформация шароитида, тўртинчи саноат инқилоби давридабиз конституциявий қадриятларимизни янгимазмун билан бойитишимиз зарур.

Рақамли ҳуқуқлар, электрон демократия, сунъий интеллект этикаси – буларнинг барчасибугунги конституционализм муаммоларидир. Ҳуқуқий давлат концепцияси эндиалгоритмларнинг масъулиятини (algorithmicaccountability), шахсий маълумотларнинг ҳимоясива рақамли тенгликни ўз ичига олади. Ижтимоийдавлат эса фуқароларнинг интернетга киришҳуқуқини, рақамли саводхонликни ҳимояқилишни таъминлаши керак.

Конституциямиз нафақат ўтмишимизнинг, балки келажагимизнинг ҳам ҳужжатидир. Ундаэкологик императивлар, барқарор ривожлаништамойиллари, интергенератцион адолат (келгусиавлодлар олдидаги масъулият) акс этган. Бизтабиий бойликларни асраш, соғлом атроф-муҳитни сақлаш вазифасини конституциявийдаражада белгилаб олганмиз. Бу халқаро эътироф этилган ривожланиш тамойилларининг (экологик, ижтимоий ва бошқарув) конституциявийқонунчиликка интеграциясидир.

Бизнинг олдимизда турган вазифа – конституциявий қонунчиликни янадатакомиллаштириш, давлат ва жамият ҳаётидаконституциявий меъёрларни тўлиқ амалгаошириш, ҳуқуқий маданиятни юксалтиришдир. Буларнинг ҳаммаси "Янги Ўзбекистон"ниқуришнинг муҳим қисмидир – инсонга хизматқилувчи, адолатли ва очиқ жамият қуришйўлидаги саъй-ҳаракатларимиздир.

Исламбек Рустамбеков

Юридик фанлари доктори, профессор

Тошкент давлат юридик университетипроректори