Түркіменстан Президенті Сердар Бердімұхамедов төрағалығымен өткен шараға БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш, Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон, сондай-ақ өзге де мемлекет және үкімет басшылары, халықаралық және аймақтық ұйымдар жетекшілері қатысты.
Күн тәртібіне сәйкес, көлік байланысын нығайту және сауда рәсімдерін жеңілдету, экономиканы трансформациялау, климаттың өзгеруі мен экологиялық қауіптерге төтеп беру, сондай-ақ Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу мәселелері қаралды.
Өз сөзінің басында Мемлекет басшысы Түркіменстанның Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге, жаһандық және өңірлік тұрақтылық пен өркендеуді қамтамасыз етуге бағытталған күш-жігерін жоғары бағалады.
Конференцияда талқыланып жатқан мәселелердің өмірлік маңызы бар екені, өйткені теңіз порттарынан географик қашықтық және бірнеше ел аумағынан өту қажеттігі бірқатар объективті қиындықтар туындатып отырғанын жеткізді.
Тарифтердің жоғарылығы, көлік дәліздері мен инфрақұрылымының шектеулі болуы және басқа елдердің кеден-транзит саясатына тәуелділік осы қиындықтардың қатарында.
Дүниежүзілік банктің деректеріне сәйкес, жоғары көлік шығындары мен транзиттің тұрақсыздығы салдарынан Орталық Азия жыл сайын ішкі жалпы өнімінің 2 пайызына дейін жоғалтып отыр.
Логистикалық шығындар тауар құнының 60 пайызына дейін жетеді, бұл әлемдік орташа көрсеткіштен бірнеше есе жоғары.
Осыған байланысты жаңа сенімді транзиттік дәліздерді дамыту және логистикалық инфрақұрылымды жетілдіру Орталық Азияда тұрақты даму үшін аса маңызды шартқа айналуда.
– Бүгінгі күн тәртібі бізді біріктіретін іргелі мәселе – әділдік мәселесіне қатысты. Бұл – теңізге шығар жолы жоқ мемлекеттердің жаһандық экономикаға тең жағдайда қатысу мүмкіндігін қамтамасыз ету, – деді Өзбекстан басшысы.
Сонымен бірге, осы өзекті мәселені шешу үшін үш негізгі қағидатты орындау қажет.
Бұлар тұрақты дамудың негізі ретінде инфрақұрылымды жаңғырту, транзиттік мәселелердің алдын алу мақсатында өзара байланыстылықты арттыру және жаһандық тең құқықтылықтың басты элементі болып саналатын даму құқығын қамтамасыз ету.
Соңғы жылдары Өзбекстанда жеке секторды кеңінен тарта отырып, заманауи көлік-логистика жүйесін құруда жүйелі қадамдар жасалды. Сауда-көлік үдерістерін цифрландыру бойынша елеулі жұмыстар атқарылды.
Жүргізілген құрылымдық экономикалық реформалар, сауда жүйесін ырықтандыру және инвестициялық ортаны түбегейлі жақсарту айтарлықтай нәтижелер беруде: бәсекеге қабілеттілік артты, инновациялық даму қарқыны жеделдеді.
– Орталық Азияда өзара сенім мен серіктестік жаңа деңгейге көтерілді, бұл жедел өзгерістерге қуатты серпін беруде, – деді Мемлекет басшысы.
Қазіргі таңда өңірде бірыңғай көлік-логистика кеңістігі қалыптасып келеді. Орталық Азияны Шығыс пен Батыс, Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы толыққанды транзиттік хабқа айналдыруға бағытталған бағдарламалар мен жобалар жүзеге асырылуда.
Кейінгі жылдары өзара тауар айналымы 4,5 есе өсіп, 11 млрд АҚШ долларынан асты. Инвестициялар көлемі екі есе, бірлескен кәсіпорындар саны бес есе артты.
Биыл серіктестермен бірге «Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан» теміржолының құрылысы басталды, «Өзбекстан – Түркіменстан – Иран – Түркия» көлік дәлізі арқылы жүк тасымалы айтарлықтай артты.
Теңізге шығар жолы жоқ елдердің ортақ қауіптері мен мәселелерін шешу мақсатында Өзбекстан Президенті бірқатар нақты ұсыныстар мен бастамалар көтерді.
Ең алдымен халықаралық көлік дәліздері мен инфрақұрылымын жедел дамыту үшін үйлестірілген шаралар қабылдау қажеттігі айтылды.
Осы тұрғыда «Өзбекстан – Ауғанстан – Пәкістан» теміржолын жеделдетіп салу және оны «Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан» теміржолымен байланыстыру маңыздылығы атап өтілді.
– Бұл кең өңірімізде жаңа сауда-экономикалық кеңістік пен тұрақты көлік инфрақұрылымын құруға зор мүмкіндік береді, – деді Өзбекстан басшысы.
Мемлекет басшысы Орта дәліздің әлеуетін ең алдымен өзара келісілген транзиттік саясат жүргізу, ережелерді бірыңғайландыру және контейнер тасымалдары үшін қолайлы тарифтерді енгізу арқылы толық пайдалануға шақырды.
Өзбекстан Президенті сондай-ақ теңізге шығар жолы жоқ елдер үшін БҰҰ аясында Транзиттік кепілдіктер туралы жаһандық келісім әзірлеуді ұсынды.
Бұл құжат порттар мен коммуникацияларды әділ пайдалану шарттарын қамтамасыз етуге, жүк тасымалындағы тәуекелдерді азайтуға және жаһандық логистикадағы теңсіздікті төмендетуге бағытталмақ.
Ірі инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыру үшін икемді инвестициялық құралдардың қажеттілігін ескере отырып, Мемлекет басшысы БҰҰ қамқорлығымен теңізге шығар жолы жоқ елдердің логистикалық интеграциясын қолдау қорын құруды да ұсынды. Орталық Азия елдерінің көлік инфрақұрылымына жыл сайын шамамен 40 млрд доллар инвестиция қажет екені атап өтілді.
Сонымен қатар Өзбекстан Президенті транзиттік мүмкіндіктердің шектеулігін әділ бағалауға, халықаралық қаржылық-техникалық бағдарламаларды кеңейтуге және ресурстарды нақты жағдайды ескере отырып тиімді бөлу мақсатында Теңізге шығар жолы жоқ елдердің Әлсіздік жаһандық индексін әзірлеу бастамасын көтерді.
Өзбекстанда аграрлық саланы дамыту бойынша Инновациялық хаб құру ұсынысын жүзеге асыру маңыздылығына назар аударды. Бұл жоба икемді агротехнологияларды енгізуге, су үнемдеуге, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, білім мен тәжірибе алмасуға жағдай жасайды.
Өзбекстан Президенті жетекші сарапшылар мен «сараптамалық орталықтарды» ортақ қатерлерді еңсеру бойынша ұсыныстар әзірлеуге белсенді тарту, соның ішінде халықаралық форумдар мен дөңгелек үстелдер ұйымдастыру маңызды екенін айтты.
– Мұндай шаралардың күн тәртібіне жаһандық өндірістік тізбектерге елдеріміздің терең интеграциясын қамтамасыз ету, жасанды интеллект пен цифрлық технологияларды дамыту, трансшекаралық инвестицияларды кеңейту және стартаптарды қолдау мәселелерін енгізуге болады, – деді Президент.
Сондай-ақ Өзбекстан теңізге шығар жолы жоқ елдер үшін Халықаралық талдау орталығының жұмысына қосылуға ниетті екенін жеткізді.
Өз сөзінің соңында Мемлекет басшысы елдің жаһандық дамудың әділетті архитектурасын қалыптастыру жолында конструктивті әрі ұзақ мерзімді серіктестікке дайын екенін растады.
Конференция соңында Аваза саяси декларациясы қабылданды.
