Қор нарығы – нарықтық экономиканың әліпбиі болып, ондағы сауда еркін бәсекелестік туғызады, кәсіпкерлер үшін жаңа нарықтар ашады, «жасырын экономика» мен сыбайлас жемқорлықты күрт төмендетеді.
Осы салада жүргізілген реформалардың нәтижесінде соңғы үш жылда Өзбекстанда биржалық тауар айналымы екі есе өсіп, 90 триллион сумға жеткен және сатылған тауар саны үш есеге артты.
Сонымен қатар, Өзбекстан тауар биржасының шет мемлекеттерде 20 сауда алаңы құрылып, олар арқылы осы жылдың төрт айында 170 миллион доллардың тауары сатылған. Сондай-ақ 1200-ден астам шетелдік компания отандық қор биржасына ірі көлемдегі өнім шығара бастады.
Жасыратыны жоқ, бұрын саудада «делдалдар» көп болған. Өткен жылы ірі кәсіпорындар қор биржасында ашық сауда жасау арқылы қосымша 8 триллион сум пайда тапты.
Дегенмен, биржалық сауданы ұйымдастыруда, жергілікті кәсіпкерлердің қатысуын кеңейтуде әлі де болса кемшіліктер бар.
Мысалы, биржалық сауданың 85 пайызы өтімділігі жоғары тауарлардың 45 түрін құрайды. Биржалық саудаға тоқыма, жібек, былғары және кабель бұйымдары, аймақтардан Сырдария, Әндіжан және Сурхандария облыстары кәсіпорындарының қатысуы төмен.
Сондықтан Мемлекет басшысы аудандардың жергілікті өнімді биржаға шығару ісін жандандыру қажеттігін айтты.
Мәселен, 1 шілдеден бастап 500 мың тонна астықты биржада сату жолға қойылады. Жиында бұл үдерісті ұйымдастыру, шаруалар мен тасымалдаушыларды тіркеу және оларға қолайлылық жасау тапсырылды.
Атап айтқанда, шаруалар бидайды биржаға қойған кезде олардан кепіл талап етілмейді. Сатылған өнім үшін төлемді биржа сол күні жүзеге асырады. Биржа фермерге төлемдердің уақытылы және толық түсуіне кепілдік береді.
– Бұл аудандардың биржаға қатысуын кеңейтуге жақсы мүмкіндік, – деді Шавкат Мирзияев.
Бүгінде 45 мыңнан астам жергілікті өнеркәсіптік кәсіпорынның 3600-і ғана өз өнімдерін қор биржасына шығарады. Әрине, бұл өте аз.
Сондықтан жергілікті өнімді қор биржасына шығару процедурасы жеңілдетіледі.
Атап айтқанда, 1 шілдеден бастап қор биржасында перспективалық тауарлардың жеке секциясы құрылып, жергілікті кәсіпкерлер өз өнімдерін қосымша құжатсыз өткізе алады. Содан кейін ең көп сатылатын тауарлар биржаның негізгі сауда алаңдарына орналастырылады. Кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркеуде бұл ретте қор биржасында тіркелу тәртібі енгізіледі.
Тағы бір қолайлылық, жергілікті кәсіпкерлердің өнімдерінің айырбастау ақысы 2 есеге төмендейді. Салық бақылауы кәсіпкерлердің биржа арқылы сатқан немесе сатып алған тауарларына қосымша зерттеулер жүргізбейді.
Осындай мүмкіндіктерді пайдалана отырып, биржадағы тауар айналымын екі есеге арттыруға болатыны айтылды. Атап айтқанда, химия, мұнай-газ, металлургия, тоқыма және тамақ өнеркәсібіндегі орасан зор қорлар атап өтілді.
Биржада экспорттық-импорттық өнімдердің сауда көлемін арттыруға ерекше назар аударылды. Осыған байланысты процедураларды жеңілдету бойынша шаралар да белгіленді.
Жиында биржалық саудаға қатысуға ниет білдірген кәсіпкерлерге көмек көрсету, осы саладағы мамандарды даярлау бойынша бірқатар тапсырмалар берілді.
