Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев төрағалығымен өткен шараға Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон және Түркіменстан Президенті Сердар Бердімұхамедов те қатысты.

Күн тәртібіне сәйкес, Орталық Азия елдері мен Қытай арасындағы өзара тиімді ынтымақтастықты басым бағыттарда кеңейту перспективалары мен өзекті халықаралық және өңірлік мәселелер талқыланды.

Өз сөзінің басында Өзбекстан Президенті Си Цзиньпиннің Орталық Азия мемлекеттерімен достық пен әріптестікті нығайту, нақты жобалар мен бағдарламалар арқылы өңірдің тұрақты дамуын қолдау жолындағы рөлін ерекше атап өтті.

2023 жылы Сиань қаласында өткен алғашқы саммиттен кейін бұл форматтағы ынтымақтастықта айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілгені айтылды.

Атап айтқанда, Хатшылық құрылып, министрлер мен сарапшылар деңгейінде кездесулер өткізу тетіктері іске қосылды, кең ауқымды ынтымақтастықтың құқықтық базасы қалыптасуда.

Орталық Азия елдерінің Қытаймен сауда айналымы артып келеді, биыл бұл көрсеткіш 100 миллиард долларға жетеді деп күтілуде.

– Біздіңше, бір жағынан, сенім, тату көршілік және әріптестік кеңістігіне айналған Орталық Азиядағы терең трансформация үдерістері, екінші жағынан, Қытай басшылығының көрші елдермен достық қарым-қатынасты дамыту және «Бір белдеу, бір жол» жаһандық бастамасын ілгерілетуге деген табанды ұстанымы бұл форматтағы ынтымақтастықтың дамуына жол ашуда, – деді Мемлекет басшысы.

Өзбекстан басшысы өңірлік ынтымақтастықты одан әрі дамыту бойынша өз көзқарасын ұсынды.

Алдымен бұл саммиттің қазіргі күрделі халықаралық жағдайда өтіп жатқаны атап өтілді.

Бәсекелестіктің күшеюі шиеленісті арттырып, қауіпсіздік пен тұрақты даму үшін жаңа қатерлер мен сын-қатерлер туындатуда.

– Қарулы күш қолдану арқылы халықаралық даулы мәселелер мен қайшылықтарды шешу – өзін-өзі ақтамайды және мұндай жолға жол берілмеуі керек деп санаймыз. Барлық даулар мен келіспеушіліктер егемендікті құрметтеу, халықаралық құқық нормалары және БҰҰ Жарғысы негізінде тек дипломатиялық жолмен – келіссөздер үстелінде шешілуі тиіс, – деді Президент.

Осыған байланысты саммит аясында өңірлік тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған Мәңгілік тату көршілік, достық және әріптестік туралы шарт қабылдануы тарихи маңызға ие екені айтылды. Бұл келісімді дамыту үшін нақты тетіктер мен жобаларды қамтитын ұзақ мерзімді әріптестік тұжырымдамасын әзірлеу ұсынылды.

Өзбекстан басшысы атап өткендей, Қытаймен сауда, инвестициялық және технологиялық ынтымақтастық Орталық Азия елдерінің әлеуметтік-экономикалық даму стратегияларын жүзеге асыруда қуатты локомотив қызметін атқаруда.

Аймақ елдерінің өсіп келе жатқан әлеуетін және Қытайдың өнеркәсіптік көшбасшылығын біріктіру білім алмасу мен технология трансфері негізінде ортақ мүмкіндіктер кеңістігін құруға ықпал ете алады.

Осы орайда жаңа экономикалық әріптестік бағдарламасын жедел қабылдау және Премьер-министрдің орынбасарлары деңгейінде Сауда және инвестициялар жөніндегі өңіраралық кеңес құру ұсынылды. Өзбекстан бұл кеңестің алғашқы отырысын осы жылдың соңына дейін өткізуге дайын екенін білдірді.

Сауда байланыстарын жандандыру мақсатында Өзбекстан Президенті «Цифрлы кеңістік және жол» бастамасы аясында «Цифрлы Жібек жолы» атты көпжақты сауда платформасын құруды ұсынды.

Сондай-ақ экспорттық өнімдерді Қытайдың талаптарына сай сертификаттау үшін Ташкентте Өнеркәсіптік стандарттау және сертификаттау жөніндегі өңірлік орталық құру қажеттігі айтылды.

Технология трансфері бойынша ғылыми-зерттеу институттары, инженерлік орталықтар және бизнес өкілдерін тарта отырып, арнайы «жол картасын» қабылдау ұсынылды.

Өзбекстан басшысы тиімді экономикалық әлеуетті іске асыру үшін өнеркәсіптік және инфрақұрылымдық өзара байланыс маңызды екенін атап өтті. Осы мақсатта «Орталық Азия – Қытай» индустрия және инфрақұрылым кеңістігі атты ұзақ мерзімді стратегия әзірлеу ұсынылды.

Қытай инвестицияларын, технологиялары мен ғылыми шешімдерін тарта отырып, өзара байланысты өнеркәсіп кластерлері, технопарктер және логистикалық хабтар жүйесін құру қажеттігі көрсетілді.

Сондай-ақ Орталық Азия мен Қытайдың энергетикалық жүйелерін өзара біріктіру, оның ішінде жоғары кернеулі электр жеткізу желілерін құру жобасы да зерттеуді қажет ететін ірі бағыт ретінде аталды.

Өңірлік маңызы бар ірі жобаларды қолдай алатын тиімді қаржы құралдарын енгізу – күн тәртібіндегі маңызды мәселелердің бірі.

– Қазіргі таңда қолданыстағы халықаралық тетіктер, сөзсіз, маңызды рөл атқаруда. Алайда олар өңірдің инвестицияға деген қажеттілігін толық қамтамасыз ете алмай отыр. Сарапшылардың бағалауынша, Орталық Азияны инфрақұрылымдық тұрғыда дамыту үшін қажет капитал көлемі бірнеше жүз миллиард долларды құрайды, – деді Өзбекстан басшысы.

Осыған байланысты «Орталық Азия – Қытай» даму қорын құру мүмкіндігін қарастыру ұсынылды.

Орталық Азия мен Қытайдың көлік-транзиттік байланысын дамыту тағы бір басым бағыт ретінде атап өтілді.

«Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан» теміржолы құрылысының басталуы Еуразия кеңістігіндегі жаңа логистикалық тізбектің маңызды элементі ретінде бағаланды. Сонымен қатар Трансауған теміржол жобасы да кең мүмкіндіктерге жол ашады.

– Осы стратегиялық сала болашағына қатысты ортақ көзқарас қалыптастыру үшін көлік ведомстволарымызға нақты зерттеулер жүргізіп, баламалы бағыттармен жүк тасымалдау бойынша пилоттық жобаларды іске асыруды тапсырғанымыз жөн деп санаймын, – деді Президент.

Осы жұмыс топтарының нәтижелері негізінде келесі саммитке дейін көлік дәліздері мен заманауи транзит инфрақұрылымының бірыңғай картасын жасауға бағытталған нақты әрі негізделген ұсыныстар әзірленуі тиіс.

Өзбекстан Президенті климаттың өзгеруі мәселесіне ерекше тоқталып, 2030 жылға дейінгі «Жасыл даму бағдарламасын» қабылдауды жеделдетуді, шөлейттенуге қарсы күрес және экологиялық тепе-теңдікті сақтау бойынша экологиялық альянс құруды ұсынды.

– Жасанды интеллект пен цифрлық технологиялар – бүгінгі күннің ең өзекті бағыттары. Ұлттық экономикалардың бәсекеге қабілеттілігін айқындайтын және ұзақ мерзімді өсімге қозғаушы күш болатын да осы салалар, – деді Мемлекет басшысы.

Экономикалық ынтымақтастықтың тұрақты цифрлық инфрақұрылымын қалыптастыру үшін бірлескен деректер базасы, процессинг орталықтары, Өзара интеграцияланған банк жүйелерін біріктіру, сондай-ақ негізгі энергетика және көлік бағыты бойынша «Орталық Азия – Қытай» оптикалық-талшықты байланыс желісі құру ұсынылды.

– Халықтарымыздың бір-бірінің мәдениетін тануға және жақындасуға деген ұмтылысы – ең қымбат құндылығымыз. Бүгін қабылданып жатқан өзара сапарларды жеңілдету, мәдени-гуманитарлық бағдарламалар осы мақсатқа бағытталған, – деді Мемлекет басшысы.

Бұл бағыттағы байланыстарды кеңейту үшін Орталық Азия мен Қытайдың тарихи-мәдени мұрасын қамтитын, зерттеушілерге, студенттерге, туристер мен креативті индустрия өкілдеріне арналған «Жібек жолының мәдени мұрасы» атты ортақ цифрлық портал құру ұсынылды.

Сонымен қатар, кәсіби білім беру саласындағы ынтымақтастық бағдарламасын әзірлеу, университет ректорлары форумдары мен ғылыми-зерттеу орталықтары басшыларының кездесулерін ұйымдастыру арқылы жалпы ғылыми-білім диалог алаңын қалыптастыру мақсатқа сай екені айтылды.

Қауіпсіздік те – маңызды бағыт. Президентіміз терроризм, экстремизм, есірткі саудасы, заңсыз көші-қон және киберқылмысқа қарсы күресте арнайы қызметтер мен қауіпсіздік кеңестері арқылы ақпарат алмасудың көпжақты тетіктерін жолға қоюдың маңыздылығына тоқталды.

– Біз үшін көрші ғана емес, сонымен қатар ортақ тарихи-мәдени және экономикалық кеңістіктің бір бөлігі болып табылатын Ауғанстан мәселесіне халықаралық қауымдастықтың назарсыз қарауы алаңдатуда, – деді Өзбекстан басшысы.

Қытай мен Орталық Азия елдерінің Ауғанстанмен ынтымақтастықтағы жинақтаған мол тәжірибесін атап өткен Өзбекстан Президенті бұл елді қалпына келтіруге қолдау көрсету және оны өңірлік интеграциялық үдерістерге тарту мәселелерін талқылау үшін жоғары деңгейлі жұмыс тобын құруды ұсынды.

Аталған жұмыс тобының отырысын Термез қаласында Ауғанстан өкілдерінің қатысуымен өткізуге дайындық бар екені жеткізілді.

Сөзінің соңында Мемлекет басшысы Өзбекстан «Орталық Азия – Қытай» форматындағы ашық диалог пен өзара тиімді, прагматикалық ынтымақтастықты кеңейтуді қолдайтынын атап өтті.

Жиын соңында Мемлекет басшылары Астана декларациясы мен Мәңгілік тату көршілік, достық және әріптестік туралы шартқа қол қойды.

Сонымен қатар, үкіметаралық және ведомствоаралық құжаттардың маңызды топтамасы қабылданды.

Саммит соңында кедейлікпен күрес, шөлейттенуге қарсы күрес, білім саласындағы ынтымақтастық орталықтары және кедергісіз сауда жөніндегі әріптестік платформасын іске қосу рәсімі өтті.