Тоқыма саласы республика экономикасының 3 пайызын, өнеркәсіптің 14 пайызын құрайтын ірі сала. Бұл бағытта 500 мыңнан астам адам жұмыс істейді. Соңғы бес жылда 3,5 миллиард долларлық 396 кәсіпорын іске қосылып, өндіріс көлемі 10 миллиард долларға жетті.
Алайда әлемдік нарықтағы құбылмалы жағдай, сұраныс пен бағаның төмендеуі саланы қолдауға арналған шұғыл шараларды талап етуде.
Соңғы үш жылда мақта бағасы тоннасына орта есеппен 3 мың доллардан 1,5 мың долларға түсті. Бұған бейімделу үшін 2022–2023 жылдардағы мақта шикізатына берілген жеңілдетілген несие үш рет ұзартылды, өткен жылы әр тоннасына 1 миллион сумнан субсидия берілді.
Көптеген тоқыма кәсіпорындарының коммерциялық несие қарызы бар. Бар-жоғы 16 пайыз кәсіпорын ғана халықаралық сертификатқа ие. Түптеп келгенде, бұл жағдай олардың сыртқы нарықта бәсекелесуін қиындатады.
Өзбекстанға қатысты «мақта бойкоты» алынып тасталғалы біраз болды. Сондай-ақ Өзбекстан Еуропаға кедендік бажсыз экспорттауға мүмкіндік беретін «GSP+» жеңілдіктер жүйесіне қосылды. Бірақ брендтермен ынтымақтастық және экспорт көлемі бұл мүмкіндіктерге сай емес.
Осындай мәселелерді шешу үшін, Президент тапсырмасына сәйкес, 200-ден астам кәсіпкермен сұхбат жүргізілді. Жиында олардың талдауына сүйене отырып, жаңа мүмкіндіктер мен міндеттер белгіленді.
Ең алдымен, қаржылық сауықтыру және өзіндік құнды төмендету мәселелеріне назар аударылды.
Биыл кластерлердің 2022–2023 жылдардағы өнімі үшін қарызы кепіл қою шартымен бес жылға дейін ұзартылған еді. Енді 1 тамыздан бастап кепілі бар кластерлер тек негізгі қарызды төлейді. Ауыл шаруашылығы қорына және банктерге есептелетін пайыздар негізгі қарыз толық өтелгеннен кейін алынады. Егер кластерлер негізгі қарызды да, пайызды да уақытында өтесе, пайыздың қорға түсетін бөлігінің жартысы кәсіпкерге қайтарылады.
Сондай-ақ кластерлерге 2022–2023 жылдардағы өнім үшін берілген несие бойынша 1 тамыздағы жағдайға жинақталған 377 миллиард сум айыппұл кешіріледі. Коммерциялық несие бойынша міндеттемесі бар 144 кәсіпорынға қаржылық сауықтыруға көмек көрсетіледі.
Биылғы мақта өнімін уақытында жинау үшін фермерлерге әр тоннасына 1 миллион сумнан субсидия беріледі. Кәсіпорындар өз қаражатына мақта өндірсе немесе сатып алса, шикізат құнының 10 пайызы өтеледі.
Алдағы уақытта тоқыма тізбегіндегі барлық кәсіпорындарға әлеуметтік салық мөлшерлемесі 1 пайыз болып белгіленеді. Әлеуметтік реестр талабы алынып тасталады, тоқыма үлесі бойынша талап 90 пайыздан 70 пайызға түсіріледі.
Қызметкерлерінің балаларына балабақша ашқан кәсіпорындарға әр балаға субсидия төленеді.
Иірілген жіптің өзіндік құнына электр энергиясының бағасы да әсер етіп отыр. Сол себепті енді кәсіпорындарға өз қажеттілігі үшін орнатылған күн панельдерін желіге қосуға рұқсат беріледі.
Мұндай мүмкіндік қызметті дамытуға негіз болады. Талшықты қайта өңдеу қуаты жоқ кластерлер иіру кәсіпорындарымен тиімді кооперация жүйесін жолға қоюы қажет. Әйтпесе келесі жылдан олардың кластер мәртебесі жойылып, мақта өнімі үшін жеңілдетілген несие берілмейді.
Үкіметке мұндай кластерлер үшін тартымды қаржылық шаралар енгізу тапсырылды.
Жиында өндірісті және экспортты арттыру мәселелері де жан-жақты талданды.
Республикада өндірілетін иірілген жіп пен матаның бағасы бәсекелестерге қарағанда орта есеппен 10–15 пайыз жоғары. Себебі өнім құрамының 90 пайызы мақта. Ал дүниежүзінде жасанды талшық пен аралас маталар көбірек қолданылады.
Сондықтан кәсіпорындарды арзан шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында 2028 жылдың 1 қаңтарына дейін аралас мата мен маталар кедендік баждан босатылады.
Енді бірнеше бояу кәсіпорны бірігіп, су тазарту нысанын салғысы келсе, шығынның бір бөлігі Сауданы дамыту компаниясынан өтеледі.
Экспорттаушы кәсіпорындарға аудандарда филиал ашу үшін Сауданы дамыту компаниясынан бес жыл мерзімге 10 миллиард сумға дейін, Орталық банктің негізгі мөлшерлемесімен несие беріледі. Шетелдік дизайнерлер, технологтар, конструкторлар және маркетологтардың айлық жалақысы өтеледі. Тек шарты 200 жұмыс орнын ашып, қызметкерлерге лайықты жалақы төлеу қажет.
Әлемдік нарыққа шығуда ең маңызды мәселе – сапа және стандарт. Сондықтан Техникалық реттеу агенттігіне тоқыма кәсіпорындарының халықаралық сертификат алуына көмектесіп, олардың санын 300-ге жеткізу тапсырылды.
Еуропа және АҚШ нарығына дайын киім-кешек экспортын кеңейту қажеттігі атап өтілді. Атап айтқанда, АҚШ-та жылына шамамен 100 миллиард долларлық тоқыма нарығы бар. Талапқа бейімделу арқылы онда өз орнын табуға болады. Осы мақсатта Нью-Йорк және Сент-Луис қалаларында сауда үйлерін ашу жөнінде нұсқау берілді.
Сыртқы істер министрлігі мен елшілерге ірі брендтермен ынтымақтастық бойынша «жол картасын» әзірлеу, оларды Ташкентте өтетін ірі көрмеге шақыру тапсырылды.
Кәсіпорындар қызметінде жасанды интеллектіні қолдану арқылы кірісті 20–30 пайызға арттыру және көлеңкелі экономиканы азайту мүмкіндігі атап өтілді. Бұл бағытта тоқыма кәсіпорындарында «ERP» жүйесін енгізу бойынша бағдарлама әзірленеді.
Жиында ұйымдастырушылық мәселе де қаралды. Әлемде сауда қағидалары тез өзгеріп жатқан жағдайда саланы басқаруда ерекше тәсіл қажет екені айтылды.
Сол себепті Жеңіл өнеркәсіпті дамыту агенттігі құрылатын болды. Ол тоқыма, былғары және жібек өнеркәсібі салаларына жауапты болады.
Агенттік үшін жеке қор құрылып, мемлекет қолдауы мен кәсіпорындарға арзан айналым қаражаты осы қор арқылы беріледі. Қорға 200 миллион доллар бөлінеді. Ұйым жанынан тәжірибелі кәсіпкерлерден құралған кеңес те құрылады.
Жаңа агенттікке бұл кеңеспен бірлесіп, өзіндік құнды, өндіріс пен экспорт бойынша тиімділікті арттыру, кооперацияны күшейту, төмен қуатта жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды сауықтыру міндеті жүктелді. Халықаралық кеңесшілерді тарта отырып, тоқыма өнеркәсібін 2030 жылға дейін дамыту бағдарламасын әзірлеу, сондай-ақ былғары, жібек және кілем өнеркәсібін кеңейту тапсырылды.
Премьер-Министрге белгіленген міндеттердің орындалуын қатаң бақылау жүктелді.
Жиында саладағы озық тәжірибелер қаралды, сала басшылары мен кәсіпкерлердің пікірлері тыңдалды.
