Соғлом одам учун зарур бўлган нотариал хизматни кўрсатишда ўз эҳтиёжларини қондириш қийин эмас, чунки Оқолтин туманидаги нотариал идора марказда жойлашган ва унинг иш тартиби фуқарога ўзи учун энг мос вариантни танлашга имкон беради. Бироқ, соғлиғи, жисмоний ҳолати сабабли нотариал ҳаракатни амалга ошириш учун мустақил равишда нотариусга кела олмайдиганлар ҳақида нима дейиш мумкин?
Оқолтин тумани маҳаллаларидан бирида истиқомат қилувчи 87 ёшли Обиджон ота касал бўлиб ётиб қолди. Кампири Хосият момо бундан бир неча йил илгари вафот этган. Бобо ўлимидан кейин мол-мулкини деб фарзандлари ўртасида низо чиқишини хоҳламайди. Шу боисдан, фарзандларига нотариусни уйга чақириш ва мерос масаласини ҳамма билан биргаликда ҳал қилишни лозим деб топди. Хонадонга келганимда фарзандлари жамулжам экан, улардан отасининг манфаатида мол-мулкдаги онасига тегишли улушдан воз кечиш тўғрисида аризаларини ёздириб олдим.
Отанинг ўзи билан ҳам алоҳида гаплашиб олдим. Унинг кўзларидан ўз розилиги билан бу иш амалга ошириляптими, биров босим ўтказяптими йўқми, шуни билишим керак эди.
Электрон базадан ҳам коммунал тўловлар бўйича қарздорлик бор-йўқлигини текшириб олганимдан кейин, отасининг номидан кенжа ўғил Ўткирбекнинг номига уй-жой ҳадя сифатида расмийлаштирилди.
Нотариал идора ташқарисида нотариал ҳаракатни амалга ошириш учун сиз аввало нотариус билан боғланиб, сизни қизиқтирган барча саволларга аниқлик киритишингиз керак: нотариуснинг кетиш тартиби ва вақти, нотариал тўловни тўлаш тартиби ва бошқаларни “e-notarius.uz” сайти орқали аниқланишингиз ва электрон навбатга ёзилишингиз мумкин.
Ўзбекистон Республикасининг “Нотариат тўғрисида”ги қонуни ва қонуности ҳужжатларига мувофиқ, нотариус нотариал ҳаракатларни амалга ошираётганда ариза берувчининг шахсини аниқлаши ва унинг лаёқатлилигини текшириши шарт.
Фуқароларнинг бир қатор тоифалари, ўз навбатида, нотариал ҳаракат нотариал идора биносидан ташқарида амалга оширилганлиги сабабли ва гувоҳлар бўлмаган тақдирда, нотариус ҳар қандай нарсани ва ҳар кимдан тасдиқлаши мумкин деб ҳисоблайди. Бу ундай эмас. Нотариал ҳаракатлар фақат ўз ҳаракатларининг аҳамиятини тушунишга ва уларни бошқаришга қодир бўлган қобилиятли фуқаролардан амалга оширилиши мумкин.
Яъни, фуқаро оғзаки ёки ёзма равишда, нотариус билан алоқа ўрнатаётганда, иккинчисига қайси ҳужжатни расмийлаштирмоқчи эканлигини ва кўрсатилган ҳужжатнинг маъноси нима эканлигини мустақил равишда тушунтириши керак.
Нотариусдан жисмоний ҳолати сабабли ёзиш ёки гапира олмайдиган шахс номидан ҳужжат тузишни сўрашлари одатий ҳолдир.
Ҳеч кимга сир эмаски, нотариус ташриф буюрадиган фуқароларнинг аксарияти кекса ёки кекса одамлардир, улар билан ишлашда нотариуслар иккинчи шахснинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузмаслик учун зарурий эҳтиёткорлик билан фойдаланадилар.
Нотариусларнинг баъзилари фуқаронинг ўзи имзолаган ҳолда уйда нотариусни чақириш зарурлиги тўғрисида баёнот беришни сўрашади, бошқалари нотариал хизматга муҳтож мижоз билан олдиндан телефон орқали суҳбатлашишни маъқул кўришади, баъзида фуқаронинг руҳий саломатлиги тўғрисида тиббий маълумотнома талаб қилинади. Нотариуслар нотариал идора биносидан ташқарида нотариал ҳаракатларни амалга оширишда аудио ёки видео ёзувларнинг техник воситаларидан фойдаланиши одатий ҳол.
Бу фақат фуқаронинг ўзи ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва мукаммал нотариал иш билан боғлиқ юзага келиши мумкин бўлган салбий оқибатларнинг олдини олиш учун амалга оширилади. Нотариал идора биносидан ташқарида нотариал ҳаракатни амалга оширишда қонунда белгиланган нотариал сирни сақлаш принципига риоя қилиш керак. Қоида тариқасида, бир вақтнинг ўзида хонадонга фуқаронинг иродасига таъсир этиши ёки унга босим ўтказиши мумкин бўлган шахсларни киритилмайди.
Адлия вазирлигининг 2019 йилдаги 3113-сонли буйруғи билан тасдиқланган Нотариуслар томонидан нотариал ҳаракатларни амалга ошириш тартиби тўғрисидаги Йўриқноманинг 6-бандига асосан, Нотариал ҳаракатлар нотариал идора биносидан ташқарида бажарилса, ҳужжатнинг тасдиқловчи ёзувида нотариал ҳаракат амалга оширилган жойнинг манзили кўрсатилади ва нотариал ҳаракатни амалга ошириш ҳамда имзолаш жараёни мажбурий аудио ва видео қайд этилади.
Сайёр хизматлар учун ҳафтанинг маълум кунларида маълум соатлардан фойдаланамиз. Бунинг сабаби, ўз иш жадвалимга мувофиқ, фуқароларни идора биноларида қабул қилишга мажбурмиз. Шунинг учун, олдиндан нотариусни чақириш ҳақида режалаштирган яхшироқдир. Нотариусни чақирганда, маълум харажатлар мавжуд. Аввало, бу нотариусни фуқаронинг яшаш жойига этказиш ва орқага қайтариш билан боғлиқ бўлган транспорт харажатлари, бу нотариал ҳаракат амалга оширилган-қилинмаганлигидан қатъий назар тўланади.
Фуқаро ҳужжатни ўз қўли билан имзолай оладими ёки нотариал ҳаракатни амалга оширишга қизиқмайдиган катталар қобилиятига эга шахс бўлиши мумкин бўлмаган муомалани жалб қилиш зарурлигини кўрсатиши шарт.
Шуни таъкидлаш керакки, бошқа тоифадаги шахслар нотариусдан ташқари баъзи бир нотариал ҳаракатларни амалга оширишга ҳақли. Масалан, Фуқаролик Кодексининг 136-моддасида “госпиталларда, санаторийларда ва бошқа ҳарбий-даволаш муассасаларида даволанаётган ҳарбий хизматчиларнинг ҳамда бошқа шахсларнинг шу муассасаларнинг бошлиқлари, уларнинг тиббий қисм бўйича ўринбосарлари, катта ва навбатчи шифокорлари томонидан тасдиқланган ишончномалари, автомототранспорт воситаларини бошқариш ва тасарруф этиш ҳақидаги ишончномалар,
ҳарбий хизматчиларнинг, ҳарбий қисмлар, қўшилмалар, муассасалар ҳамда ҳарбий ўқув юртлари жойлашган, нотариал идоралар ва нотариал ҳаракатларни амалга оширувчи бошқа органлар бўлмаган пунктларда эса - ишчи ва хизматчиларнинг, улар оилаларининг ва ҳарбий хизматчилар оила аъзоларининг шу қисм, қўшилма, муассаса ва ўқув юртларининг командирлари (бошлиқлари) томонидан тасдиқланган ишончномалари, автомототранспорт воситаларини бошқариш ва тасарруф этиш ҳақидаги ишончномалар,
озодликдан маҳрум қилиш жойларида бўлган ёки қамоқда сақланаётган шахсларнинг тегишли муассасалар бошлиқлари томонидан тасдиқланган ишончномалари, автомототранспорт воситаларини бошқариш ва тасарруф этиш ҳақидаги ишончномалар бундан мустасно” деб белгилаб қўйилган.
Нотариат институти барча тоифадаги фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига риоя этилишининг асосий кафолатларидан бири, низоларнинг олдини олиш, фуқароларнинг ҳуқуқий онгини оширишнинг ишончли воситасидир.
Зебо Ҳайдарова ёзиб олди
