Шудгорнинг майин, уруғнинг пуштага аниқ тушиши, ҳосилни нест-нобуд қилмасдан ўриб олиш учун фермер ёки деҳқонга замонавий машина-механизмлар керак. У юқори агротехник кўрсаткичларга эга бўлгани ҳолда, ёнилғи, мой, совутиш суюқлигини кам сарфласа, конструкцияси содда бўлиб, осон бошқарилса, таъмирбоп ва қисмларини алмаштириш енгил бўлса янада яхши. Техникани ишлатиш харажатлари кам, мавсумий ёки йиллик самаранинг юқори бўлиши, бошқаришга, техник хизмат кўрсатишга ўнғайлиги, пухталиги ҳам муҳим ўрин тутади. Дала шароитида бундай сифатларга эга машиналар узоқ муддат ишлайди, фермерлар тез-тез янгисини сотиб олишдан ва ортиқча харажатдан қутилади.
Олимлар, конструкторлар ва муҳандис-машинасозлар қишлоқ хўжалиги машиналарининг янги намуналарини яратиш, лойиҳалаш ва ишлаб чиқариш жараёнларида худди шу жиҳатларпга алоҳида эътибор қаратади.
Қишлоқ хўжалигини механизациялаш илмий-тадқиқот институтида яратилган тупроққа қатламли ишлов берувчи плуглар, пахта териш машиналари, кўрак йиғадиган ва чувийдиган агрегатлар, каноп ўриш комбайнлари, тўрттадан олтитагача тиркамани юки билан тортиб кетадиган тракторлар худди шундай хусусиятларга эга. Шу сабабли улар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришига кенг жорий этиляпти ва кўплаб хорижий давлатларга экспорт қилиняпти.
— Институтимиз олимлари 2021 йилда 4 та инновация, 1 та халқаро ҳамкорликдаги, 2 та тажриба конструкторлик, 4 тижоратлаштириш лойиҳалари бўйича илмий-амалий тадқиқотлар олиб бормоқда, — дейди Қишлоқ хўжалигини механизациялаш илмий-тадқиқот институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича ўринбосари, техника фанлари доктори, профессор Муҳаммад Тошболтаев. — Хусусан, анор тупларини кўмадиган ва очадиган машинани олайлик. Маълумки, ушбу жараёнлар деҳқон ёки фермердан катта заҳмат ва харажат талаб қилади. Анор тупларининг машинада тўлиқ кўмилиши уларни совуқ уришдан сақлайди. Баҳорда очиш ва кеч кузда кўмишга қўл кучи сарфланмайди.
Бу борада олиб борилган тадқиқотлар натижасида янги машинанинг конструктив схемалари ва параметрлари яратилди. Улар асосида “BMBK-Agromash” корхонасида тажриба нусхалари тайёрланди ва Сирдарё вилояти Гулистон тумани фермер хўжаликларида дала синовлари муваффақиятли ўтди. Заводда мазкур механизмни ишлаб чиқариш билан боғлиқ меъёрий-техник ҳужжатлар тайёрланди, улардан дала шароитида фойдаланишга доир тавсиялар ишлаб чиқилди.
Қишлоқ хўжалик экинлари уруғини тозалаш учун универсал қурилманинг яратилиш жараёни ҳам шундай кечди. Унинг энг муҳим жиҳати шундаки, электр энергияси сарфи 2-3 мартага камайиб, қишлоқ хўжалик экинлари уруғини ҳар хил зарарли аралашмалар ва бегона ўтлардан тозалаш учун сарфланадиган қўл меҳнатига барҳам беради. У ихчам ва универсал бўлиб, исталган турдаги уруғни саралай олади.
Тупроққа текис ишлов берадиган ресурстежамкор технологиялар ва техника воситаларини ишлаб чиқиш йўналишидаги изланишлар ҳам бесамара кетмаяпти.Хусусан, янги яратилган плуг тупроқни ағдариб майинлаштиради ва ерни текис ҳайдалишини таъминлайди. Ернинг катта-кичиклигига қараб, унинг ҳар хил турдаги нусхаларига буюртма бериш мумкин. У ҳар қандай хорижий қурилма билан бемалол рақобатлаша олади. Айни пайтда параметрлар асосида плугнинг саноат нусхасини тайёрлаш учун Қишлоқ хўжалиги машинасозлиги конструкторлик-технологик марказига топширилган.
— Маълумки, кейинги пайтда ғўза қатор ораларига бошқа қишлоқ экинларини экиш тажрибаси кенг қўлланиляпти, — дейди техника фанлари доктори Абдурасул Иброҳимов. — Масалан, жорий йилда чигит билан бирга 100 минг гектар майдонга соя экилди. Олимларимиз томонидан дон экадиган комбинациялашган агрегатнинг саноат нусхалари ишлаб чиқилди. Тез орада фермер ва деҳқонларимизга ғўза қатор ораларига ва очиқ майдонларга дон экадиган янги, самарали агрегатни тақдим этамиз.
Бир ўтишда ғўза тупларидаги ҳосилнинг 96-98 фоизини териб оладиган пахта кўсакларига интенсив ишлов берувчи экспортбоп терим аппаратининг саноат нусхаларини ясаш, давлат ва дала синовларидан ўтказиш ишлари олиб бориляпти. “Технолог” корхонасида унинг саноат нусхаларини тайёрлашга киришилди. Бундай терим аппаратлари билан жиҳозланган пахта териш машиналари қўл меҳнатига ва хориждан валюта эвазига импорт қилиш харажатларига чек қўяди.
Тупроққа кўрсатадиган босими тез ва енгил ростланадиган кенг қамровли осма мола-текислагични тижоратлаштиришга тайёрлаш мақсадида тажриба-конструкторлик ишлари шу йил охирига қадар якунланади. Лойиҳага кўра, тупроқнинг ҳолатига қараб, унинг сатҳини зичловчи босим кучи тракторчи томонидан кабинада туриб бошқарилади.
Пахта далаларига трихограмма тарқатиш тўла механизациялаш туфайли опа-сингилларимизнинг ғўза қатор ораларида юриб шиша идишлардаги энтомофагларни қўлда тарқатишига барҳам берилади. Иш унуми ошади, тўпланган ғўза ҳосили сақлаб қолинади.
Бу янги лойиҳалар Қишлоқ хўжалигини механизациялаш илмий-тадқиқот институтида амалга оширилаётган ишларнинг муайян жиҳати, холос. Олим-конструкторларнинг изланишлари деҳқонлар меҳнатини енгил қилишга, уларни нисбатан арзон ва сифатли, иқлим шароитига мос, таъмирлаш, ишлатишга қулай машина ҳамда механизмлар билан таъминлашга қаратилгани билан эътибор ва эътирофга молик.
Абдурауф ҚОРЖОВОВ,
“Янги Ўзбекистон” мухбири
