Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, маймун чечаги касаллиги ҳозиргача 14 давлатда қайд этилган. Хусусан, инфекцияни юқтирганлар сони 90 нафарга яқинлашгани айтиляпти. Қолаверса, қарийб 30 киши касалликка чалинганликда гумон қилинмоқда. Бироқ шу кунгача ўлим ҳолати рўйхатга олинмаган. Хўш, маймун чечаги қандай касаллик? Унинг профилактикаси қандай? Юртимизга кириб келиши ва тарқалиши эҳтимоли қанчалик яқин?
— Бу хасталик кеча ёки бугун пайдо бўлгани йўқ. У илк бор бундан 52 йил аввал Конго Демократик Республикасида аниқланган, — дейди Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бошлиғи ўринбосари Нурмат Отабеков. — Шу боис, касалликнинг алоҳида ҳолатлари Марказий ва Ғарбий Африка мамлакатларида кузатилган.
Таъкидланишича, маймун чечаги деярли барча ҳолатда ҳайвондан одамга юқади. Асосан, эндемик ҳудудларга сафар қилган ва жониворлар билан мулоқотда бўлган кишиларда тасдиқланиши мумкин.
Ундан ҳимояланиш йўли борми?
Мутахассислар фикрича, айнан маймун чечагига қарши эмлаш препарати мавжуд бўлмаса-да, қатор мамлакатлар оддий чечакка қарши вакциналар орқали бунинг олдини олишни уддалаши мумкин.
Чунки икки вирус бир-бирига ўхшаш ва шу туфайли чин чечакка қарши эмланганлик туфайли орттирилган иммунитет маймун чечаги билан касалланишдан ҳам ҳимоя қилишда тахминан 85 фоиз самара бериши эҳтимоли бор.
— Ўзбекистонда ҳозирга қадар маймун чечаги қайд этилгани йўқ. Айни пайтда ЖССТ тавсияларидан келиб чиқиб бу инфекциянинг юртимизга кириб келмаслиги учун зарур чораларни кўряпмиз, — дейди Нурмат Отабеков. — Юртимизга бу касаллик кириб келган тақдирда ҳам бирорта шифохонани мазкур касалликка мослаштириш ёки алоҳида шифохона ташкил этишга эҳтиёж йўқ. Чунки Ўзбекистонда 1980 йилдан аввал туғилганларнинг барчаси касалликка қарши эмланган. Яъни ҳозир мамлакатимиз аҳолисининг 50 фоизида эмлаш орқали иммунитет ҳосил қилинган. Бундай ҳолатда касаллик оммавий эпидемия тарзида тарқалиб кетмайди.
Миллий профилактик эмлаш тақвими нима?
Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати ҳамда ЮНИСЕФнинг Ўзбекистондаги ваколатхонаси билан ҳамкорликда Ўзбекистонда иммунизация ва вакцинация жараёнлари, Миллий профилактик эмлаш тақвими ва бу борада аҳолига ишончли маълумотларни етказиш юзасидан соҳа экспертлари иштирокида ўтказилган матбуот анжуманида бу ҳақда батафсил маълумот берилди.
Мустақилликнинг дастлабки йиллари мамлакатимизда олтита юқумли касалликка қарши эмлаш ишлари олиб борилган. Бугун эса Миллий профилактик эмлаш тақвимига мувофиқ, 13 турдаги юқумли касалликлар, жумладан, дифтерия, кўкйўтал, қоқшол, сил, В гепатити, полиомиелит, қизамиқ, қизилча, эпидемик паротит, ротавирус, пневмококк, гемофилиус инфлюэнцанинг Б тури (ХИБ) инфекцияси, бачадон бўйни саратони келиб чиқишига сабаб бўладиган папилломавирусга қарши режали вакцинация тадбирлари ўтказилаётир.
Сўнгги йилларда эмлаш тақвимига яна тўртта касалликка қарши эмлаш тадбири киритилдики, бу ҳам аҳоли саломатлиги асраш борасидаги эзгу ишларнинг мантиқий давомидир. Айниқса, 2019 йилдан ўсмир қизларни папилломавирусга қарши эмлаш амалиёти жорий этилди.
Айни пайтда юртимизда профилактик эмлаш ишлари учун 3 минг 138 та эмлаш пункти ташкил этилган. Чақалоқлар сил ва В гепатитига қарши туғруқ мажмуаларининг ўзида эмланмоқда.
Муҳими, сўнгги йилларда аҳолини бошқарилувчи юқумли касалликларга қарши профилактик эмлашнинг қамраб олиш даражаси 95-98 фоизни ташкил этяпти. Юртимизда 2003 йилдан буён эмлашдан сўнг ножўя реакциялар — асоратлар (ҳолат) рўйхатга олингани йўқ.
— Иммунизация тадбирларининг мунтазам ва самарали ўтказилиши натижасида 1996 йилдан юртимизда ёввойи полиовирус келтириб чиқарадиган полиомиелит касаллиги тугатилди. Ўзбекистон 2002 йилда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг “Полиомиелитдан холи ҳудуд”, 2017 йилда эса “Қизамиқ ва қизилчанинг 36 ойлик элиминациясига эришган ҳудуд” каби халқаро сертификатларини олишга муваффақ бўлди, — дейди Нурмат Отабеков. — Авваллари болалар ўртасида турли юқумли касалликлардан ўлим кўрсаткичи юқори бўлган. Чунки улар қатор хавфли инфекцияларга қарши эмланмаган. Бугун эса ўғил-қизларнинг ҳаётига зомин бўладиган бундай хавфли хасталикларнинг олдини олиш имкони мавжуд.
Маълумотларга кўра, вакциналарнинг аксарияти бола бир ёшга тўлгунича қўлланади. Масалан, 2001 йилдан бери бир суткалик чақалоқлар вирусли В гепатитига қарши ВГВ вакцинаси билан эмланади.
Миллий эмлаш тақвимига 2019 йилдан бачадон бўйни саратони келиб чиқишига сабаб бўладиган папилломавирусга қарши қўлланувчи вакцина ҳам киритилди. Ҳар йили 9 ёшли 350 минг нафардан ортиқ ўсмир қиз ушбу вакцина билан эмланмоқда. Бу мамлакатимизда юқумли касалликлар ривожланиши ва эпидемияни жиловлашда муҳим аҳамият касб этаётир.
Эмлаш ишлари такомиллаштирилади
Кейинги йилларда дунёда вирусли гепатитнинг В ва С тури кенг тарқалмоқда. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг 2021 йил бўйича ҳисоботига кўра, дунё миқёсида В гепатитини юқтирганлар сони 300 миллионга яқин ва С гепатити билан оғриганлар сони 150 миллиондан ошган. Юртимиздаги Вирусология илмий-тадқиқот институти мутахассислари ўтказган пилот текширувларда В вирусли гепатит 2,3 фоиз ва С вирусли гепатит эса 3 фоиз ҳолатда аниқланган. Бу жуда катта кўрсаткичдир.
Давлатимиз раҳбарининг шу йил 16 майдаги “Айрим долзарб вирусли инфекциялар тарқалишига қарши курашиш чора-тадбирларини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорида аҳоли орасида айрим вирусли инфекцияларни ўз вақтида профилактика ва диагностика қилиш, уларни даволаш бўйича аҳолига кўрсатиладиган тиббий-ижтимоий ёрдамни янада такомиллаштиришга доир зарур вазифалар белгилаб берилди. Жигар циррози ва жигар саратонига олиб келувчи В ва С гепатити юқиши хавфи юқори бўлган шахсларни, шу жумладан, қон ва унинг таркибий қисмлари билан ишловчи тиббиёт ходимларини вирусли гепатитнинг В турига қарши эмлаш билан тўлиқ қамраб олиш вазифаси кўзда тутилган.
Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги хизмати бўлим бошлиғи Дилором Турсунованинг айтишича, бу саъй-ҳаракатлар туфайли вирусли гепатитга чалинишнинг олди олинади. Зеро, 2001 йилдан бошлаб янги туғилган чақалоқларни вирусли гепатитнинг В турига қарши эмлаш тадбири Миллий эмлаш тақвимига киритилган бўлиб, эмланганлар орасида, мана йигирма йилдирки, мазкур касаллик қайд этилмаяпти. Бу эмлашнинг юқори даража самарадорлигини кўрсатади.
Рисолат МАДИЕВА,
“Янги Ўзбекистон” мухбири
