Бу пулларнинг аксарият қисми айнан коррупция билан боғлиқ. Умуман, ушбу иллат бевосита мамлакат бойлиги камайиши ва аҳоли турмуш фаровонлиги пасайишига олиб келади. Гарчи кундалик ҳаётимизда ҳар доим дуч келмасак-да, у ҳаммамизга таъсир кўрсатади. Хусусан, коррупция тадбиркорлик ривожига халал беради, чунки бизнес порахўрликка асосланган тизимда ривожлана олмайди. Бу эса мамлакатнинг умумий фаровонлиги пасайишига олиб келади. Коррупция таъсирида давлат меҳнаткашларга тўлаши лозим бўлган маблағлар миқдори камаяди. Ижтимоий хизматлар кўрсатишга ажратилаётган пуллар мактаблар, шифохоналар, йўллар, оқова сув тармоқлари ва бошқа эҳтиёжларга тегишлича сарфланмайди ва хизматлар сифати пасаяди.
Мутахассислар фикрича, коррупцияга қарши қатъий курашилганда давлат даромадлари истиқболда тўрт баробар ортади. Коррупция даражаси пасайтирилганда бизнес уч фоиз тезроқ ривожланади, аҳоли турмуш фаровонлиги ошади.
Айнан шу боис коррупцияга қарши аёвсиз кураш янги Ўзбекистонни барпо этиш жараёнининг дастлабки кунлариданоқ давлат сиёсатининг устувор йўналиши сифатида белгиланди. Шуниси эътиборлики, коррупцияга қарши кураш мамлакат бошқаруви тизимининг такомиллашуви билан чамбарчас боғлиқ. Шу жиҳатдан сўнгги йилларда мамлакатимизда амалга оширилаётган давлат бошқаруви тизимини ислоҳ қилиш жараёнлари коррупция даражасининг сезиларли пасайишига олиб келмоқда. Парламент фаолиятини кучайтириш борасидаги ўзгаришлар ҳам шулар жумласидан. Аслида бу йўналишда қўйилган қадамлар жуда муҳим. Чунки айнан парламент томонидан амалга оширилаётган назорат-таҳлил ва қонунчилик фаолияти бу каби иллатлар илдизига болта уришга бевосита хизмат қилади.
Олий Мажлис Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупцияга қарши кураш қўмитаси томонидан тегишли давлат органлари мансабдор шахсларининг жойларда коррупция кўринишлари намоён бўлишига олиб келадиган тизимли муаммолар ва коррупциянинг ҳолати тўғрисидаги ахборотларини эшитишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жумладан, жорий йилнинг ўтган даврида Хоразм ва Самарқанд вилоятларида халқ депутатлари вилоят кенгашлари билан бирга эшитув ўтказилган бўлса, куни кеча бундай тадбир Сирдарё вилоятида ҳам бўлиб ўтди.
Шуниси эътиборлики, вилоятда ҳудудий идоралар томонидан Президентимиз фармонлари билан тасдиқланган коррупцияга қарши курашиш бўйича 2017-2018 ва 2019-2020 йилларга мўлжалланган давлат дастурларига мувофиқ режалар ишлаб чиқилган ҳамда уларнинг ижросини таъминлаш чоралари кўрилган. Бу борада вилоятда қонун устуворлигини таъминлаш ҳамда фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш борасида қатор ишлар амалга оширилган.
Хусусан, 2019 йил ва жорий йилнинг 9 ойида ҳудуддаги ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан коррупцияга оид жиноятларни содир этган мансабдор шахсларга нисбатан жами 82 та жиноят иши қўзғатилган, шундан 80 нафар шахсга нисбатан 71 та жиноят иши судларга юборилган. Ушбу жиноятлар таҳлили коррупция айнан қайси соҳаларда кўпроқ илдиз отганини яққол кўрсатиб турибди.
Жиноий жавобгарликка тортилган мансабдор шахсларнинг биттаси мансаб сохтакорлиги, 2 нафари фирибгарлик ва мансаб ваколати доирасидан четга чиқиш, 7 нафари пора олиш, пора бериш ва пора олиш-беришда воситачилик қилиш, 58 нафари мол-мулкни ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-тарож қилиш жиноятларини содир этган.
Жавобгарликка тортилган мансабдор шахсларнинг мавқеи таҳлил қилинганида уларнинг 12 нафари вилоят ва 68 нафари туман-шаҳар миқёсидаги тармоқларда фаолият юритиши маълум бўлган. Кўриниб турибдики, коррупция айнан маҳаллий даражада кенг тарқалган.
2019 йил ва жорий йилнинг 9 ойида коррупцияга оид жиноятлар оқибатида давлат ва жамият манфаатларига етказилган зарарларнинг ундирилиши таъминланган.
Ҳудудий давлат органлари ва ташкилотларига фуқароларни ишга қабул қилишни ҳал қилиб бериш эвазига пора олиш ва фирибгарлик ҳолатлари — бу биз таҳлил қилаётган муаммонинг яна бир кенг тарқалган кўриниши. Сирдарё вилоятида ҳисобот даврида 16 нафар шахс айнан шу йўналишда жиноий жавобгарликка тортилган.
Бундан ташқари, олий таълим муассасаларига ўқишга киритиб қўйиш эвазига пора олиш ва фирибгарлик ҳолатлари юзасидан ҳисобот даврида 9 нафар шахс жиноий жавобгарликка тортилган.
Аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш муаммони ҳал қилишнинг энг таъсирчан усули эканини амалиёт тасдиқлаб турибди. Шу мақсадда Сирдарё вилоятида ҳудудий давлат органлари ва бошқа ташкилотлар томонидан мингдан ортиқ учрашув, семинар ва давра суҳбати ўтказилиб, телевидение орқали 120 га яқин чиқиш қилинган. Уларда ушбу иллатнинг жамият ривожига қанчалик салбий таъсир кўрсатиши, билвосита ва бевосита оқибатлари ҳақида аудитория тушунадиган тилда, таъсирчан воситалар орқали маълумотлар етказилган.
Шу билан бирга, эшитув чоғида ҳудудий идоралар фаолиятида айрим камчиликлар ҳам мавжуд экани аниқланди.
Жумладан, давлат органлари ва фуқаролик жамияти институтлари, Ўзбекистон нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциациясининг ҳудудий бўлинмаси, Фуқаролик жамиятини ривожлантириш марказининг Сирдарё вилояти ҳудудий бўлинмаси ва бошқа нодавлат нотижорат ташкилотлар ўртасида коррупцияга қарши курашиш борасида ўзаро ҳамкорликни етарли даражада ўрнатиш ва коррупциянинг олдини олиш бўйича чора-тадбирларни амалга оширишда ижтимоий шериклик механизмларидан кенг фойдаланилмаган.
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг мазмун-моҳиятини бевосита ижрочилар томонидан кенг жамоатчиликка етказишда вакиллик органлари билан тўлиқ ҳамкорлик ўрнатилмаган. Шунингдек, вилоятда ижтимоий сўровлар ва тадқиқотлар ўтказиш орқали коррупция хавфларини аниқлаш ва уларни бартараф этиш учун зарур чоралар етарли даражада кўрилмаган.
Сирдарёда ўтказилган қўшма мажлисда ҳудудий идоралар ҳар бир соҳа ва йўналиш бўйича ўз фаолиятини танқидий таҳлил қилган ҳолда юзага келиши мумкин бўлган коррупциявий хатарларнинг олдини олиш ва иш самарадорлигини оширишга қаратилган чора-тадбирлар дастурини ишлаб чиқиб, тасдиқлаши лозимлиги таъкидланди. Шунингдек, коррупцияга қарши курашиш бўйича чора-тадбирлар ижроси юзасидан тизимли мониторинг юритишни йўлга қўйиш кераклиги уқтирилди ва бу борада зарур чора-тадбирлар белгилаб олинди. Хусусан, халқ депутатлари маҳаллий кенгашлари ва ҳудудлардан сайланган сенаторларнинг яқин ҳамкорлигини янада мустаҳкамлаш лозим.
Дарҳақиқат, коррупциянинг олдини олиш ва илдизи билан йўқ қилишнинг асосий омили давлат ҳокимияти органлари фаолиятининг очиқлигини таъминлаш, улар устидан жамоатчилик ва парламент назоратини кучайтиришдир. Бу йўналишда сенаторлар ва депутатлар фаолиятининг кучайтирилиши, тегишли идоралар билан ҳамкорлик самарадорлигининг оширилиши нафақат иллатни жиловлаш, балки мамлакатимизнинг халқаро рейтинглардаги ўрнини юксалтиришга ҳам хизмат қилади.
Наримон УМАРОВ,
Олий Мажлис Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупцияга қарши курашиш қўмитаси раиси
