Агар сиз ётоқда узоқ ётсангиз, ухлаб қоласиз. Бу ростми?
Афсона. Мутахассислар соғлом ухлашга оид тақиқлар ҳақида гап кетганда, бу мавзуга эътибор билан тўхталишади. "Тўшакда, ҳатто кўзингизни юмган ҳолда ҳам, 15-20 дақиқадан кўпроқ вақт давомида ётиш ёмон одат бўлиб, у миянгизни ухлаб қолмасликка ўргатади. Бу эса сурункали уйқусизликка олиб келиши мумкин", дейди клиник психолог ва соҳа мутахассиси Майкл Гранднер.
Аризона университети ва Таксондаги Баннер Университети тиббиёт марказида уйқу ва соғлик бўйича тадқиқот дастури ва Уйқу тарзи тиббий клиникаси раҳбари Гранднернинг фикрига кўра, "Бу ақлга зид, аммо ётоқда уйғоқ вақт ўтказиш тўшакни тиш шифокори курсисига айлантиради".
"Сиз тўшак сизнинг севимли ресторанингиз каби бўлишини хоҳлайсиз, унинг устида яқинда овқатланган бўлсангиз ҳам, ўзингизни оч ҳис қиласиз, – деб қўшимча қилди у. – Сиз ўзингиз тўшакка шундай вазифани юклаб қўясиз."
Тунда уйғониб кетганда смартфонингизни текширманг
Бу ҳақиқат. Мутахассисларнинг таъкидлашича, ухлашдан бир соат олдин ва бутун тун давомида ётоқхонадан смартфонларни (ёки кўк чироқ чиқарадиган ҳар қандай электр мосламани) тақиқлаш яхши уйқу учун зарурдир. Ёруғлик танага табиий уйқу ёрдами бўлган мелатонин ишлаб чиқаришни тўхтатишга мажбур қилади. Тадқиқотлар эса кўк ёруғлик уйқу учун, айниқса, зарарли эканини кўрсатади.
Шунинг учун 20 дақиқалик уйқусизликдан кейин ётоқдан турганингизда ёрқин нурдан, телевизор томоша қилишдан ёки ижтимоий тармоқларни текширишдан сақланинг. Бунинг ўрнига, чироқларни хира тутинг ва пайпоқларни тахлаш каби бошқа машғулотлар билан банд бўлинг. Яхшиси, онг остини тинчлантириш ва ўзингизни уйқуга тайёрлаш учун ушбу усуллардан бирини қилишга ҳаракат қилинг.
Итингиз ёки мушукингиз тўшагингизда ухлашига йўл қўймаслигингиз керак
Аслида, бу ўзингизга боғлиқ. Яқингача уйқу бўйича ҳар қандай мутахассиснинг бу саволга жавоби "йўқ" эди. Аммо бугунги кунда баъзи экспертлар, ҳеч бўлмаганда, ёқимтой уй ҳайвонларини қучоқлаб ухлашнинг афзалликларини ҳам таъкидлашмоқда.
Жанубий Калифорния университети қошидаги Кек тиббиёт факултети клиник тиббиёт доценти, уйқу бўйича мутахассис доктор Раж Дасгупта: "Уй ҳайвонлари қайтишмоқда", дейди. - "Ҳаловатсизлик, депрессия ёки травмадан кейинги стресс билан оғриган одамлар учун тўшакда ит ёки мушук дўстлари бўлиш уйқуни яхшилашда фойдали бўлиши мумкин."
Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, болалар ҳам уй ҳайвонлари билан бирга ухлашлари мумкин. Аммо камуйқу одамлар соғлиқ учун зарарли бўлган жуда кўп "вақти-вақти билан уйғонишлар" туфайли уйқусида бузилиш содир бўлиши мумкин. Бундай ҳолларда, уй ҳайвонлари эгалари кечалари уй ҳайвонларини полда сақлашлари ёки ётоқхонадан бутунлай тақиқлашлари керак деб ҳисоблашлари мумкин.
Кечқурун машқ қилиш уйқуни бузади
Бу авваллари ҳақиқат деб ҳисобланган афсона, деди Дасгупта.
"Ҳозирги маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳар қандай вақтда жисмоний машқлар саломатлик учун доимо фойдали бўлиб, машқ қилмасликдан кўра яхшироқ ва бу стрессни камайтиришга ёрдам беради, бу эса уйқуга ёрдам беради", деди у. "Тунда машқ қилмаслик ҳақидаги маълумотлар Олимпия спортчилари типидаги машқлар каби экстремал машқларни бажараётган бўлсангизгина ёрдам беради холос".
2011 йилда ўтказилган тадқиқот натижаларига кўра, ётишдан олдин 35 дақиқа машқ қилган одамлар, умуман машқ қилмаган кечалари каби яхши ухлайдилар. Агар тунда машқ қилиш уйқуга таъсир қилса, мутахассислар кечки пайт машқ қилишни маслаҳат беришади, шунда юрак уриш тезлиги ва тана ҳарорати ухлайдиган вақтгача нормал ҳолатига қайтиши мумкин.
"Агар сиз мендан машқ қилиш учун энг зўр вақт қачон эканлигини сўрасангиз, менимча, эрталаб ва кундузи ташқарида деган бўлардим. Бу циркадия ритмини тиклайди ва кунни энергия билан бошлашингизга ёрдам беради", деди Дасгупта. "Аммо тунги машғулотлар сиз учун қулай бўлса, жуда соз."
Дам олиш кунларида ухлаб қолишингиз мумкин
Ким бунга ишонмайди? Афсуски, илм-фан бу нотўғри эканини айтмоқда. Мутахассисларнинг таъкидлашича, шанба ёки якшанба куни эрталабки уйқудан кейин ўзимизни яхши ҳис қилишимиз мумкин, аммо бу бизнинг умумий уйқу саломатлигимизга зарар келтиради. Дам олиш кунларида (ёки кундан-кунга) уйғониш ва ухлаш вақтини ўзгартириш орқали уйқу ритмларини олдиндан айтиб бўлмайди, бу эса тананинг циркадия ритмини ўзгартириши мумкин.
"Сиз барабанчи гуруҳ учун ритмни ҳисоблагандек ишончли ритм яратмоқчисиз", деди Гранднер. "Уйғониш ва ухлаш вақтини назорат қилиш орқали сиз зарбани ўрнатасиз."
Ҳар куни бир вақтнинг ўзида, ҳатто дам олиш кунларида, таътилда ёки ёмон уйқудан кейин ётиш ва туриш орқали бу афсонани енгинг.
"Мия мунтазамлик ва олдиндан ҳис қилишни яхши кўради", дея қўшимча қилади у. "Ҳар куни бир вақтнинг ўзида уйғониш ва уйғонганингиздан сўнг дарҳол ёруғлик ва ҳаракатни уйғунлаштириш кун учун бошқа ритмларингизни ҳаракатга келтираади ва сизга энергия ва кайфият бағишлайди."
Интернет манбалари асосида
Маликахон Ражабова тайёрлади.
