Ватанимиз мустақиллигининг 34 йиллиги арафасида Президентимиз имзолаган “Ўзбекистонда илм-фан, адабиёт, маданият ва санъат соҳаларини ривожлантиришга улкан ҳисса қўшган бир гуруҳ марҳум олим ва ижодкорларни мукофотлаш тўғрисида”ги фармонини ўқиб туриб, қалбим чексиз ҳаяжон ва ифтихорга тўлди. Ушбу тарихий ҳужжат мамлакатимиз маънавий ҳаётида ўзига хос воқеа бўлди, десак асло муболаға эмас. Бу шунчаки бир гуруҳ фидойиларни эътироф этишгина эмас, балки инсон қадрини улуғлаш, ўтганлар хотирасини эъзозлаш ва уларнинг ибратли ишларини абадийлаштириш борасидаги эзгу саъй-ҳаракатларнинг улуғвор намунасидир.

Бу фармон давлатнинг ўз фидойи сий­моларига юксак эҳтироми, уларнинг бебаҳо мероси олдидаги чуқур таъзимининг амал­даги ифодаси. Аслида, миллатнинг буюкли­ги унинг нафақат бугунги ютуқлари, балки ўз ўтмишига, тарихини яратган шахсларга муносабати билан ҳам ўлчанади. Фармон шу жиҳатдан ҳам янги Ўзбекистоннинг ўз маънавий пойдеворини нечоғлиқ мустаҳкам қураётганини яққол намоён этади.

Бунинг замирида халқимизга хос азалий қадрият — ўтганларни хотирлаш, эзгу амал­ларини қадрлаш тамойили акс этган. Зеро, ўз тарихи, маданияти ва илм-фани ривожига ҳисса қўшган буюк зотларни унутган мил­латнинг келажаги ҳам бўлмайди. Бу юртда қилинган ҳар бир эзгу иш, ҳар бир ижод на­мунаси, ҳар бир илмий кашфиёт ҳеч қачон эътиборсиз қолмаслигининг яна бир ёрқин исботи ҳам айнан шудир. Ота-боболари­миз, маърифатпарвар аждодларимиз азалдан ана шундай олижаноб тамойиллар асосида яшаб, ижод қилиб келган.

Мазкур фармон, шунингдек, авлодлар ўртасидаги узвийлик ришталарини, маъна­вий ворисийликни мустаҳкамлашга хизмат қилувчи бебаҳо қадамдир. У ўтмиш ва бу­гун ўртасида мустаҳкам кўприк вазифасини ўтайди. Бугунги ёш авлод ушбу рўйхатдаги номларни ўқир экан, ўзлари турган замин қанча-қанча фидокор инсонларнинг меҳнати ва ижоди билан гуллаб-яшнаганини яна бир бор чуқурроқ ҳис этади. Бу эса уларнинг қал­бида миллий ғурур ва ифтихор туйғуларини жўш урдириб, ўзларига ҳам шундай буюк аждодларга муносиб бўлиш масъулиятини юклайди.

Шу ўринда баъзиларнинг “Дунёдан ўтиб кетган инсонларга бу мукофотнинг энди нима зарурати бор?” деганини ҳам эшитамиз, кўра­миз. Лекин бир ўйлаб кўрайлик, биз уларни чиндан ҳам “вафот этди”, дейишга ҳақли­мизми? Ахир улар жисман орамизда бўлма­са-да, бой илмий ва ижодий мероси билан халқимиз қалбида, миллатимиз тафаккури­да мангу барҳаёт эмас-ку! Номи тиллардан, ижоди диллардан тушмай келаётганининг ўзи уларнинг тириклигидан далолат бермай­дими? Уларнинг мероси китобларда қолган шунчаки матнлар, музейлардаги ашёлар ёки архивлардаги ҳужжатлар эмас, балки бугу­нимизга сингиб кетган, онгимиз ва шууримизни шакллантирган тирик воқеликдир. Улар худди узоқ юлдузлар кабидир: сўнган бўлса-да, нури бизга асрлар оша етиб келаве­ради ва йўлимизни ёритиб туради.

Мана, бир эсланг: Тўра Сулаймоннинг самимиятга йўғрилган шеърлари асосида яратилган дилтортар қўшиқларни эшитга­нимизда руҳимиз қанчалар ором топади. Маъмуржон Тўхтасинов томонидан Бобур мирзо ғазалига басталанган “Яхшилиғ”ни тинглаганимизда мижжамизга ёш қалқийди. Тўй-ҳашамларимизда Муҳриддин Холиқов­нинг “Йиғлама қиз” қўшиғи янграганда бир зумга маҳзун хаёлларга чўммайдиган инсон топилмаса керак. Охунжон Мадалиевнинг юракни эркаловчи куй-қўшиқлари-чи? Улар қай биримизга сокинлик ва таскин бағишла­майди дейсиз. Бу санъаткорлар ўз даврининг овози эди. Уларнинг қўшиқлари бир авлод­нинг дарду қувончини, орзу-армонларини ўзида мужассам этгани ҳолда бугун ҳам аҳа­миятини йўқотмай янграмоқда. Чунки улар инсонийликнинг энг нозик торларини черта олган.

Шу қаторда Ўзбекистон халқ ҳофизи Исмоил Ваҳобов номини ҳам алоҳида эҳти­ром билан тилга олиш жоиз. У асрлар даво­мида сайқалланиб келаётган мумтоз мусиқа меросимизни, санъатимиз анъаналарини асраб-авайлаб, келажак авлодларга етказган фидойи санъаткор эди. Хонишида халқимиз­нинг асрий дарду ҳасратлари, орзу-умидлари ва руҳий қудрати акс этиб турарди.

Адабиётимизнинг забардаст вакиллари­ни олайлик. Халқимизнинг севимли шоири Муҳаммад Юсуф шеърлари нега ҳамон ёд­дан айтилади? Чунки у халқнинг юрагидаги гапни, оддий инсон туйғуларини содда ва са­мимий ифодалай олди. Унинг учун Ватан — энг табаррук жой, муҳаббат эса энг пок туйғу эди. Рауф Парфи эса бутунлай бошқа олам. У “шоирлар шоири” сифатида мураккаб, фал­сафий ва исёнкор руҳдаги шеърияти билан тафаккуримизни чархлади. Унинг ижоди руҳиятнинг тубсиз уммонига шўнғиш, эрк ва озодлик ҳақидаги мангу саволларга жавоб излаш демакдир.

Болаларимизнинг севимли ижодкори Анвар Обиджон-чи? У ўзининг беғубор ҳазили, сўз ўйинларига бой шеър ва эртаклари билан неча-неча авлоднинг болали­гини безади, дунёқарашини кенгайтирди. Бу ижодкорларнинг ҳар бири ўз услуби, ўз овози билан адабиётимиз хазинасига бебаҳо дурдоналар қўшиб кетди. Улар қаторида адиб Вали Ғафуров, адабиётшунос олим ва таржимон Тўхтасин Жалолов каби заҳмат­каш ижодкорларнинг ҳам хизмати беқиёс. Улар ўз асарлари, илмий тадқиқотлари ва жаҳон адабиётидан қилган таржималари билан халқимизнинг маънавий оламини бойитиш, тафаккурини кенгайтиришга улкан ҳисса қўшган.

Ўзбек театр санъатининг устунларидан бири, бетакрор ижодкор Баҳодир Йўлдошев иштирокидаги саҳна асарларини қандай чуқур ҳаяжон билан томоша қилганимизни унутиб бўладими?! У нафақат актёр ва ре­жиссёр, балки саҳна файласуфи эди. Унинг “Дийдор” театр-студияси том маънода ижо­дий лабораторияга айланиб, қанчадан-қанча ёш истеъдодларга қанот бағишлади. Саҳна­лаштирган асарларида жамиятдаги муаммо­лар дадил кўтариб чиқилар, томошабинни шунчаки кузатувчидан фикрловчи ишти­рокчига айлантирар эди. Актриса Римма Аҳмедованинг саҳнада яратган ўнлаб ёрқин образлари, дубляж санъатидаги маҳорати эса қанчадан-қанча фильмларга жон бағишлагани сир эмас. Санъат арбоби, компози­тор Анор Назаровнинг мусиқаси эса кўплаб кинофильмлар ва спектаклларнинг шукуҳи­ни, таъсирини оширган. Унинг мусиқаси асар қаҳрамонларининг ички кечинмалари­ни сўзсиз ифодалаб берар, томошабин қал­бига кириб борарди.

Жадид боболаримизнинг миллат озодли­ги йўлидаги орзу-армонлари, фидойиликларини атоқли олим Бегали Қосимовнинг илмий тадқиқотларини ўқиб, бутун қалби­миз билан ҳис этмаганмизми?! У ҳаётини жадидлик ҳаракатини ўрганиш, маърифат­парвар аждодларимизнинг номини оқлашга бағишлаган фидойи олим эди. Домланинг китоблари бизга ўзлигимизни англаш, мил­лий озодлик ғояларининг илдизини теранроқ тушуниш имконини берди. Адабиётшунос, тилшунос, таниқли арабшунос олим Алибек Рустамов эса мумтоз адабиётимиз, хусусан, Алишер Навоий меросининг буюк билимдо­ни сифатида тилшунослигимиз ва адабиёт­шунослигимиз ривожига улкан ҳисса қўшди.

Ушбу фармонда эътироф этилган акаде­миклар — жарроҳ Ўктам Орипов, киберне­тик олим Восил Қобулов, геолог Иброҳим Ҳамробоев каби ўнлаб буюкларнинг илм- фан ривожига қўшган ҳиссаси бугунги та­раққиётимизнинг мустаҳкам пойдевори бўлиб хизмат қилмоқда. Академик Ўктам Орипов юзлаб одамларнинг ҳаётини сақлаб қолган тажрибали жарроҳгина эмас, бал­ки мамлакатимизда жарроҳлик мактабини яратган устозлардан бири эди. Унинг қўлида таҳсил олган шогирдлар бугун ҳам энг му­раккаб операцияларни муваффақиятли ўт­казиб, устозларининг эзгу ишларини давом эттирмоқда. Академик Восил Қобулов эса мамлакатимизда кибернетика фани ривожи­га улкан ҳисса қўшган, бугунги рақамли тех­нологиялар соҳасининг пойдеворини қўйган буюк олим эди. Унинг ўша даврдаги илмий қарашлари бугун нечоғлиқ тўғри ва узоққа мўлжалланганини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди.

Шиддат билан ўзгараётган бугунги гло­баллашув даврида, ахборот хуружлари ва “оммавий маданият” таҳдидлари кучайиб бораётган бир пайтда ушбу фармоннинг аҳамияти янада ортади. Чунки у миллий ўзлигимизни асраш, маънавий иммуните­тимизни мустаҳкамлаш йўлидаги муҳим ва керакли қадамдир. Халқимиз айнан шундай улуғ сиймоларнинг меросига суяниб, ўзли­гини англайди, ўз йўлини белгилайди. Улар­нинг ижоди ва илмий жасорати биз учун ҳар қандай мафкуравий таҳдидларга қарши тура оладиган мустаҳкам маънавий қалқон вази­фасини ўтайди. Давлатимиз раҳбарининг бу борадаги оқилона сиёсати замирида ҳам ай­нан ана шундай чуқур фалсафа — маънавий илдизларини мустаҳкамлаш орқали миллат­нинг буюк келажагини таъминлаш ғояси му­жассам.

Шундай экан, бу улуғларни орамизда йўқ дейишга ҳам маънан ҳаққимиз оз деб ўйлайман. Бир зиёли сифатида давлатимиз раҳбарининг ушбу фармонини чин дилдан қўллаб-қувватлайман ва буни тарихий адо­латнинг байрами деб биламан. Бу бир жиҳат­дан, ёш авлодга ана шундай буюкларнинг ҳаёти ва ижодини қайта эслатиш, улардан ўрнак олишга ундаш бўлса, иккинчи томон­дан, янги Ўзбекистонда инсон, унинг фидо­корона меҳнати ва истеъдоди юксак қадрла­нишининг ёрқин тимсолидир.

Мазкур фармон — ёшларимиз учун ўзи­га хос маънавий компас. У “ҳақиқий бойлик ва мангулик нимада?” деган саволга аниқ жавоб беради. Мангулик пул ёки мансабда эмас, балки халқ учун қолдирилган яхши ном, эзгу ишлар ва маънавий меросдадир. Ушбу рўйхатдаги ҳар бир инсон ўз ҳаётини ана шундай эзгу мақсадга бағишлаган.

Шуҳрат СИРОЖИДДИНОВ,

академик