Mahalla nafaqat ma’muriy-hududiy birlik, balki asrlar davomida shakllangan noyob ijtimoiy nazorat tizimi hamdir. Bugun mahallaning jinoyatchilikka qarshi kurashishdagi o‘rni va ahamiyati haqida so‘z yuritamiz.
O‘zbekistonda mahalla instituti ming yillar davomida shakllangan bo‘lib, u jamiyat hayotini tartibga solish, ijtimoiy munosabatlarni boshqarish va xususan, huquqbuzarliklarning oldini olishda o‘ziga xos tizim sifatida amal qilib kelgan. Mahalla aholisi bir-birini yaxshi taniganligi sababli, har qanday g‘ayrioddiy harakat darhol e’tiborni tortadi va jamoatchilik nazoratiga olinadi.
“Mahalla – ham ota, ham ona” degan hikmat zamirida chuqur ma’no bor. Mahalla hayotimizning ajralmas qismi bo‘lib, u nafaqat tarbiya maskani, balki xavfsizlik kafolati hamdir. Bir mahallada istiqomat qiluvchi aholi o‘zaro yaqin munosabatda bo‘lib, bir-birining hayotidan xabardor bo‘lishi jinoyatchilikka qarshi kurashning samarali usullaridan biridir.
Bugungi kunda mahallalar oldida turgan asosiy vazifalardan biri – jinoyatchilikka qarshi samarali kurashish va huquqbuzarliklarning oldini olishdir. Mahalla fuqarolar yig‘ini doirasida tashkil etilgan "Profilaktika inspektorlari", “Jamoatchilik guruhlari” va “Yarashtiruv komissiyalari” jinoyatchilikni oldini olish bo‘yicha muhim vazifalarni bajaradi.
Mahallada yoshlarni foydali mehnat, sport va madaniy tadbirlarga jalb etish orqali ularni jinoyat yo‘lidan chalg‘itish mumkin. “Yoshlar kengashlari”, “Sport to‘garaklari” va “Madaniy markazlar” bu borada muhim ahamiyat kasb etadi.
Mahallalarning “Xotin-qizlar qo‘mitalari” va “Oila maslahat markazlari” orqali oilaviy nizolarni hal qilish va oilalardagi zo‘ravonlikning oldini olish mumkin.
Zamonaviy axborot texnologiyalari va ijtimoiy tarmoqlar rivojlangan davrda mahallalar ham o‘z faoliyatiga yangicha yondashuvlarni tatbiq etmoqda. Ko‘p mahallalarda fuqarolar o‘rtasida tezkor axborot almashish uchun Telegram guruhlari tashkil etilgan. Bu guruhlarda shubhali shaxslar yoki holatlar haqida tezkor xabar berish imkoniyati mavjud.
Ko‘p mahallalar hududida o‘rnatilgan videokameralar jinoyatchilikni oldini olishda va sodir etilgan jinoyatlarni tez fursatda ochishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Dunyo tajribasida “community policing” (jamoatchilik politsiyasi) deb nomlangan tizim mavjud bo‘lib, u politsiya va mahalliy jamoatchilik o‘rtasidagi hamkorlikka asoslanadi. Bu tizim O‘zbekistondagi mahalla tizimiga o‘xshash tomonlari bor.
AQSh, Yaponiya va Singapur kabi mamlakatlarda mahalliy jamoalar jinoyatchilikka qarshi kurashda faol ishtirok etadi. Masalan, Yaponiyada “Koban” tizimi mavjud bo‘lib, u mahalliy politsiya punktlari orqali aholining xavfsizligini ta’minlaydi. Singapurda esa “Neighbourhood Watch” (Qo‘shnilar nazorati) dasturi amal qiladi.
Biroq, o‘zbek mahallasi o‘zining tarixiy ildizlari va keng vakolatlari bilan noyob tizim hisoblanadi. U nafaqat jinoyatchilikka qarshi kurashadi, balki ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, oilaviy nizolarni hal qilish va ma’naviy-axloqiy tarbiya kabi ko‘plab vazifalarni ham bajaradi.
Mahalla instituti O‘zbekistonda jinoyatchilikka qarshi kurashda muhim o‘rin tutadi. Uning asosiy kuchi – jamoatchilik nazorati va ijtimoiy himoya mexanizmlarining uyg‘unligidadir. Mahallalar nafaqat jinoyatchilikka qarshi kurashadi, balki jamiyatda barqarorlik va tinchlikni ta’minlashga ham hissa qo‘shadi.
Har bir fuqaro o‘z mahallasidagi tinchlik va osoyishtalikni saqlashda faol ishtirok etishi, shubhali holatlar to‘g‘risida o‘z vaqtida xabar berishi va jamoat tartibini saqlashda hushyorlikni saqlashi zarur. Zero, “Tinch mahalla – tinch yurt” deganlari bejiz emas.
Xulosa qilib aytganda, “Mahalla – bu kichik vatan” degan gap bor. Vatanimiz xavfsizligi va osoyishtaligi har birimizning qo‘limizdadir. Mahalla tizimini yanada takomillashtirish va uning jinoyatchilikka qarshi kurashishdagi rolini oshirish orqali biz tinch va farovon jamiyat qurishga o‘z hissamizni qo‘shamiz.
Jaxongir Qudratillayev,
Toshkent davlat yuridik universiteti katta o‘qituvchisi
