Bugun Boysun tumani, “Koʻlqamish” MFY hududida joylashgan “Mustaqillikning 25-yilligi” konida Energetika vaziri J.Mirzamahmudov va Favqulodda vaziyatlar vaziri general mayor A.Qoʻldoshev ishtirokida kecha, 17-sentyabr kuni konda yuz bergan texnogen hodisa yuzasidan brifing boʻlib oʻtdi.
Unda 17-sentyabr kuni soat 16:00 larda Boysun tumanidagi “Kofrun” MFY hududida joylashgan “Mustaqillikning 25-yilligi” (M-25) koniga qarashli 604-son qudugʻining yon tarafidan yuqori bosimli vodorod sulfid gazi sizib chiqish holati qayd etilganligi aytildi.
Hodisa oqibatida 4 nafar fuqaro vafot etgan. 11 nafar fuqaro esa tan jarohati olib, shifoxonaga yuborilgan. Kechaning oʻzida ularning 10 nafariga uyiga javob berilgan.
Eslatib oʻtamiz, joriy yil 1-sentyabr kuni soat 15:17 da “M-25” konidagi 604-sonli quduqda burgʻilash ishlarini olib borish vaqtida texnologik jarayonning buzilishi natijasida vodorod sulfid gazi chiqishi kuzatilgandi. Ushbu texnogen hodisa oqibatlarini bartaraf etish boʻyicha respublika darajasidagi vazirlik va idoralar mutasaddilaridan iborat tezkor shtab tuzilib, uning nazorati ostida hodisa oqibatlarini rejali bartaraf etish ishlari amalga oshirildi. Natijada 15-sentyabr kuni quduq germetiklangan hamda tabiiy gazning sizib chiqishi holati toʻliq soʻndirilgandi.
Ayni paytda bu yerga tegishli tashkilotlar mutaxassislari tomonidan barcha zaruriy ishlar olib borilmoqda.
Brifing ishtirokchilarning “Nega bu hodisa yana takrorlandi?” deya bergan savoliga Energetika vaziri J.Mirzamahmudov bu mazkur konning geografik joylashuvi va oʻziga xos xususiyatlari bilan bevosita bogʻliqligini aytdi.
Xususan, “Mustaqillikning 25-yilligi” koni maʼmuriy jihatdan Oʻzbekiston Respublikasining Surxondaryo viloyati hududida joylashgan boʻlib, Boysun shahridan 20 kilometr janubi-sharqda joylashgan.
Geografik jihatdan hudud togʻoldi-adir relyefidir. Relyefning mutlaq balandligi dengiz sathidan 1000 metrni tashkil etadi.
“M-25” (“Gajak”) koni birinchi marta 1933-yilda geologik tadqiqot yoʻli bilan aniqlangan va 1938-yilda tayyorlangan. 1941-yilda bu yerda birinchi qidiruv qudugʻi burgʻilangan.
1974-yilda 5-sonli quduqni sinovdan oʻtkazishda quyi boʻr qatlamlaridan gazning sanoat oqimlari olingan. Xuddi shu yili tuzilma kon toifasiga kiritilgan.
Dastlabki hisob-kitoblarga koʻra, kon zaxirasi 40 mlrd m3ni tashkil etgan. 2006 – 2008-yillarda Malayziyaning “PETRONAS” kompaniyasi tomonidan “Oʻzbekneftgaz” MXK bilan imzolangan qoʻshma oʻrganish toʻgʻrisidagi bitim doirasida Gajak maydonida 3D seysmik qidiruv ishlari olib borildi va bitta quduq sinovdan oʻtkazildi.
Kompaniyaning loyihaga kiritgan toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalari umumiy miqdori 102 million AQSH dollarini tashkil etdi. Kompaniyaning investitsiya siyosatidagi oʻzgarishlar va eng asosiysi, «Gajak« konini oʻzlashtirishning murakkabligi tufayli kompaniya loyihadan chiqdi.
M-25 koni quyidagi toifalarga kiradi:
geologik tuzilishiga koʻra – juda murakkab kon-geologik sharoitlar;
Maʼlumot uchun. Murakkab geologik tuzilish koʻp sonli strukturaviy buzilishlarning mavjudligi, filtratsiya-sigʻim xususiyatlarining katta xilma-xilligi bilan bogʻliq. Bu yerda samarali qazib olish uchun butasimon burgʻilash usulidan foydalanish talab etiladi. Qiya yoʻnalishdagi quduqlarni qurish 1200 m gacha.
zaxiralarning ajratib olinishi – qiyin ajratib olinadigan zaxiralar;
Maʼlumot uchun. GKZda tasdiqlangan boshlangʻich zaxiralar 108,6 mlrd m3 ni tashkil etadi. Shu bilan birga, qazib olish davrida (30-yil) toʻplangan gaz qazib olinishi kutilmoqda – 81,2 mlrd m3 va qazib olish koeffitsiyenti – 0,77.
tabiiy gaz tarkibi va qatlamning tavsifi:
– yuqori oltingugurtli gaz (oltingugurt miqdori 7% gacha);
– yuqori karbonat angidrid gazi (tarkibida karbonat angidrid gazi 12% gacha);
– kondagi anomal yuqori qatlam bosimi 65 MPa;
– kesimi boʻyicha yuqori harorat 150°S gacha yetadi;
Maʼlumot uchun. Muborak hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 3,8%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 4,61% gacha.
Ustyurt hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 0%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 1,31% gacha.
Shoʻrtan hududidagi konlarda oltingugugrt (H2S) miqdori – 0,07%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 2,9% gacha.
Gazli hududidagi konlarda oltingugurt (H2S) miqdori – 0,72%, karbonat angidrid gazi (SO2) miqdori 3,1% gacha.
Ushbu sharoitlar yuqori bosim, harorat, vodorod sulfidga chidamlilikni taʼminlaydigan uskunalar, materiallar, kimyoviy reagentlar, texnologiyalarga alohida talablarni qoʻyadi va uglevodorodli agressiyaga qarshi, burgʻilash eritmasining yuqori zichliklarida ishlash – 2,30 g/sm3 gacha. Yorilgan, kuchli (600 m gacha) yuqori qatlam bosimiga ega boʻlgan kollektor burgʻilash eritmalarini boshqarishda alohida yondashuvni talab qiladi. Konning murakkab geomexanikasi tufayli burgʻilash eritmalarining, shu jumladan uglerod asosli eritmalarning alohida xususiyatlari zarur.
Bundan tashqari, maqsadli gorizontlarning qatlam sharoitlari – termobarik sharoitlar va qatlam flyuididagi karbonat angidrid va vodorod sulfid miqdori – yuqori bosim ostida agressiv yuqori haroratli kislotali muhitda ishlay oladigan korroziyaga chidamli CRA (nikel-xrom-molibden) qotishmasidan tayyorlangan qimmatbaho ekspluatatsiya uskunalari va materiallarini moddiy jihatdan bajarish zarurligini belgilaydi. Buni oʻz navbatida loyihaning xalqaro texnik maslahatchilari (Halliburton, Schlumberger, Baker Hughes, Weatherford va boshqalar) tasdiqladilar.
Shuningdek, quduqlarni sinash jarayonida nasos-kompressor quvurlarida (NKQ) oltingugurtning choʻkishi kuzatiladi, ularni bartaraf etish uchun oltingugurt tiqinlarini eritishga qodir boʻlgan kimyoviy reagentlarni haydash kerak.
Maʼlumot uchun. Hisoblashlar shuni koʻrsatadiki, gaz tarkibida oltingugurt boʻlganda 0,7 g/m3 10% oltingugurt quvurlar yuzasida toʻplanadi kuniga 283 ming m3 quduqda 20 kg atrofida oltingugurt choʻkadi. Operator tomonidan tajriba-sanoat ishlari olib borildi. Unda turli xil reagentlar sinovdan oʻtkazilib, NQQda oltingugurt tiqinlarini bartaraf etish uchun kimyoviy reagentlarni tanlash boʻyicha jahon tajribasi oʻrganildi va dastlab «MIRRIKO« (RF) kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan Atren B-solv eritmasi tanlandi.
Quduq stvolida choʻkindilarga qarshi kurashish uchun konni ishlatish loyihasi (QEE)da quyidagi reja-tadbirlar nazarda tutiladi:
kombinatsiyalangan usul bilan (mexanik yoki kimyoviy) oltingugurt choʻkindilarini olib tashlash quduqlarni bir yilda 30 kunga qoʻshimcha majburiy toʻxtatishga. Quduqda boshqa operatsiyalarni hisobga olgan holda toʻxtashlarning umumiy vaqti yiliga 55 kunni tashkil etishi mumkin.
2017 yildan «Surhan Gas Chemical Operating Company« kompaniyasi Operator sifatida «Mustaqillikning 25-yilligi« («Gajak») konida va «Oʻzbekiston mustaqilligi» investitsiya blokida mahsulot taqsimotiga oid bitim doirasida neft-gaz operatsiyalarini amalga oshirishni boshladi.
Geologiya qidiruv ishlari doirasida 160 kvadrat kilometr hududda 3D, 492 pogon kilometr hududda esa 2D uslubida seysmik tadqiqot ishlari amalga oshirildi.
Jami 23 ta quduqda burgʻilash, 10 ta quduqda sinov ishlari yakunlangan.
Hozirgi vaqtda 4 270 nafardan ortiq quruvchilar va 517 ta qurilish texnikasi jalb qilingan.
