Ayniqsa, rivojlanayotgan davlatlarning yarmidan ortigʻi asrimiz boshidan buyon raqamli texnologiya bilan qamrab olindi. Bu aholi turmush tarzi, hayot sharoitining sezilarli darajada oʻzgarishiga olib keldi.
Raqamli texnologiyalar endilikda shunchaki trend emas, balki rivojlanishning asosiy vositasi sifatida ahamiyat kasb etib borayotir. Oʻzbekistonda taʼlim, sogʻliqni saqlash hamda davlat xizmatlari bosqichma-bosqich raqamlashtirilmoqda. Davlat boshqaruvi sohasida elektron hukumat loyihalarining tatbiq qilinishi byurokratik jarayonlarni soddalashtirish, shaffoflikni oshirish va bunda fuqarolar ishtirokini faollashtirish imkonini berayotir.
XXI asrning shiddat bilan oʻzgarayotgan manzarasida raqamli texnologiyalarning hayotga keng miqyosda joriy qilinishi hamda sunʼiy intellektning keskin rivojlanishi dunyoning global paradigmasini yangitdan shakllantirmoqda. Oʻzbekiston kabi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun bu texnologik inqilob ulkan imkoniyatlarni yaratadi.
Bugungi kunda global muhokama nuqtalari innovatsiyalarni boshqarish va oliy taʼlimda raqamlashtirishni joriy etishni oʻz ichiga oladi. Ushbu omillarni uygʻunlashtirib, muvozanatlash orqali raqamlashtirish oliy taʼlimning innovatsion salohiyatini oshirish va oʻquv dasturlarida ilgʻor taʼlim texnologiyalaridan foydalanishni koʻpaytirishning kaliti boʻlishi mumkin. Bu esa, pirovardida, talabalar tomonidan bilimni oʻzlashtirish darajasini oshiradi.
Sohada olib borilayotgan tadqiqotlar natijasi shuni koʻrsatadiki, raqamlashtirish oliy taʼlim uchun juda muhim. Chunki u «Sanoat 4.0” tizimi bilan yuqori darajadagi ishonchlilikni namoyish etadi. Raqamli texnologiyalar integratsiyasi, internet va raqamli davlat xizmatlaridan foydalanish mamlakatimizda oliy taʼlimga sezilarli taʼsir koʻrsatmoqda.
Raqamli iqtisodiyotda talab qilinadigan inson kapitali muammolari oliy taʼlimda innovatsiyalar va raqamlashtirish boʻyicha olib borilayotgan izlanishlar markazida turadi. Butun dunyo boʻylab soʻnggi oʻn yillikda raqamlashtirish taʼlimning barcha tuzilmasini oʻzgartirdi. Amaliyotchilar, olimlar va siyosatchilar taʼlim taraqqiyotiga jiddiy eʼtibor bera boshladi. Toʻrtinchi sanoat inqilobi natijasida global hayot va mehnat standartlari yangilanishi natijasida koʻplab anʼanaviy taʼlim modellari va oʻqitish usullari eskirib bormoqda. Raqamli taʼlim ijtimoiy va iqtisodiy hayotimizning barcha jabhalariga kirib borib, avvalo, talabalarni masofadan oʻqitishga yordam beradi.
Sanoat inqilobi taʼsirida boshqa sohalar ham oʻz imkoniyatlarini kengaytirish uchun taʼlim tuzilmalariga tayanadi. Bu esa taʼlim sohasining rivojlanishi va sanoat inqilobining muhim jihati hisoblanadi. Kommunikativ vaziyatlar, aniq maʼlumotlar va uni qoʻllash haqida gap ketar ekan, taʼlim tizimi kattaroq maqsadga erishish imkoniyatiga egaligini eʼtirof etish kerak.
“Raqamlashtirish” atamasi insoniyat jamiyatining barcha sohalarida raqamli texnologiyalardan foydalanish bilan bogʻliq tendensiyalar asosida qoʻllab-quvvatlanadigan biznes strategiyasini anglatadi. Aqlli shahar va obyektlarning oʻsishi dunyodagi asosiy mavzulardan biri sifatida raqamlashtirishning kuchayishi bilan bogʻliq boʻlib, zamonaviy mamlakatlar rivojlanishining asosiy omillaridan hisoblanadi. Toʻrtinchi sanoat inqilobi raqamli shakldagi axborotlarni qabul qilishni osonlashtirish uchun yuqori tezlikdagi internetdan foydalanishga urgʻu beradi. Raqamli texnologiyalar orqali iqtisodiyotni kengaytirish tartib-qoidalari tezroq harakatlanar ekan, oliy taʼlim tizimi jahon taʼlim xizmatlari bozorida raqobatbardoshligini saqlab qolish maqsadida xalqaro, marketing, moliyaviy va iqtisodiy faoliyatni oʻzgartirmoqda. Taʼlimda raqamlashtirish texnologiyalarni qoʻllashni oʻrganish uchun yangi imkoniyatlar ochib, resurslardan foydalanish samaradorligini oshirmoqda.
Taʼlim sohasidagi hamkorlik raqamli texnologiyalarni oʻqitishning ilgʻor hamda noanʼanaviy yondashuvlaridan tashqariga chiqmoqda. Raqamlashtirish taʼlim muassasasining raqobatbardoshlik strategiyasiga, shuningdek, davlatning taʼlim siyosatiga kiritilishi ayni muddao. Hozir dunyoda talabalar boshlangʻich maktabdan tortib oliy taʼlimgacha boʻlgan barcha bosqichlarda smartfon, planshet va noutbuk kabi raqamli qurilmalardan foydalanishga odatlangan. Koʻpchilik gadjetlardan muloqot va oʻyin-kulgi uchun foydalanadi. Biroq oʻzgaruvchan dunyo yoshlardan ushbu texnologiyalar orqali oʻrganish va taʼlim olishi kerakligini talab qilmoqda.
Kelgusida taʼlim sohasida sodda, qulay va samarali raqamli texnologiyalardan keng foydalaniladi. Taʼlimni boshqarish va oʻqitish amaliyoti kuchli takomillashtirishni, alohida xizmat tizimlarini, qatʼiyatni, maxsus qobiliyatlarni, “katta maʼlumot”lar va axborot resurslaridan foydalanishni, oʻrganishni yakunlashni, mukammallikka intilishni, doimiy oʻzgarish va oʻsishni, ishonchni ragʻbatlantirishi kerak. Shuni yodda tutish kerakki, oliy taʼlim muassasalarini modernizatsiya qilish raqamli iqtisodiyotning kengayishi bilan bogʻliq. Oliy taʼlim muassasalari taʼlim bozorida raqobatlashmoqchi boʻlsa, oʻquv va ilmiy faoliyatlarida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishi kerak. Ayni paytda talabalar va oʻqituvchilarni kerakli raqamli koʻnikmalar bilan taʼminlashga, jumladan, ularga qurilmalardan foydalanish va ishonchli internet ulanishini taʼminlashga katta eʼtibor qaratilmoqda. Masofaviy va aralash taʼlim shakllari har bir universitet faoliyatining muhim jihati hisoblanadi.
Raqamlashtirish oʻzgarishlar katalizatoriga aylanishi uchun oliy taʼlim oʻzining kelajakdagi tuzilishiga innovatsiyalarni ham kiritishi kerak. Tizim ushbu tuzilmani professional innovatsion rivojlanish uchun foydali qoʻllanma sifatida qabul qilgan taqdirdagina raqamlashtirish sohasidagi kompetensiyalar ustida ishlashga tayyor boʻladi. Bu taʼlim muhitida va undan tashqarida innovatsiyalar va raqamlashtirish boʻyicha taʼlim sohasidagi hamkorlikni osonlashtirish orqali taʼlim boshqaruvini oʻzgartirish imkoniyatiga ega.
Maqsadimiz 2030-yilgacha oliy taʼlim muassasalaridagi raqamlashtirish va nomutanosiblikni baholash orqali Oʻzbekiston oliy taʼlim tizimi xalqaro nufuzini oshirishdan iborat.
Bundan tashqari, oliygohlar texnologiya va dasturlash sohasidagi yutuqlarni hisobga olgan holda izchil, yuqori sifatli onlayn taʼlimni qoʻllab-quvvatlovchi yaxlit tizimni ishlab chiqishi kerak. Chunki bu integratsiya oliy taʼlimning maqsad va yutuqlarini kengaytirish imkonini berishi mumkin. Oliy taʼlimni tashkil etish, unda samarali foydalanishni qoʻllab-quvvatlovchi raqamli texnologiyalarni integratsiyalashuvi orqali imkoniyatlar majmuasini rivojlantirish taʼlim yutuqlari va umrbod taʼlim olishda muhim ahamiyatga ega.
Oʻqituvchilar va menejerlar raqamli davlat xizmatlarini qanchalik koʻp targʻib qilsa, oliy taʼlimda raqamli kompetensiya shunchalik rivojlanadi. Boshqacha qilib aytganda, biz raqamli davlat xizmatlari oliy taʼlimga bevosita ijobiy taʼsir koʻrsatishi mumkinligini taʼkidladik. Oliy taʼlimni mehnat bozori talablari asosida tiklash uchun oliy taʼlim va kadrlar tayyorlash dasturlarini ishlab chiqish boʻyicha xabardorlikni oshirish va gʻoyalarni yangilash zarur.
Oliy taʼlimni raqamlashtirish boʻyicha xulosalarimizdan kelib chiqib, biz internetdan foydalanish, raqamli texnologiyalar integratsiyasi va davlat raqamli xizmatlarini hisobga olgan holda universitet integratsiyasi darajasini oʻlchash usulini ishlab chiqish va uni taʼlim va oʻqitish tizimlariga tatbiq etish kerakligini taklif etamiz.
Taʼkidlash kerakki, taʼlimda raqamlashtirish turli afzalliklarga ega. Bunday afzalliklardan biri aqlli taʼlim va oʻqitish texnologiyasidir. Har ikkisi ham zamonaviy universitet tizimining jahon taʼlim bozoriga integratsiyalashuvida muhim rol oʻynaydi. Oliygohlar jahon bozorlarida raqobatbardoshligini oshirish uchun turli xil xavf omillari taʼsirida dunyoning istalgan nuqtasida talabalar uchun uzluksiz taʼlim jarayonini taʼminlaydigan oʻzlarining noyob texnologiyalarini yaratishga intilishi kerak.
Botir USMONOV,
texnika fanlari doktori,
professor
Hamkorlik materiali
