Neft va gaz sanoatini isloh qilish
Mamlakatning ish bilan band aholisining 1 foiziga yaqini faoliyat yuritadigan neft va gaz sanoati yalpi ichki mahsulot, byudjet daromadlari va valyuta tushumlarining asosiy manbalaridan biri boʻlib, sanoat ishlab chiqarishi va investitsiyalarni jalb qilish tarkibida muhim rol oʻynaydi.
Aynan shu narsa iqtisodiyotni rivojlantirish, odamlarning farovon yashashi, iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarining normal faoliyat yuritishi uchun shart-sharoit yaratish imkonini beradi. Biroq, ulkan neft va gaz infratuzilmasini normal ish holatida saqlash, tabiiy gaz qazib olish hajmini yanada oshirish, aholi va mamlakat iqtisodiyoti ehtiyojlarini qondirish bugungi kunda sohani bozor iqtisodiyotiga oʻtkazmasdan turib amalga oshirish mushkul.
Neft va gaz sanoatining bozor qonuniyatlari asosida rivojlanishi raqobat uchun sharoit yaratadi, bu esa ishlab chiqarish, tashish, qayta ishlash samaradorligini oshirish, eng muhimi, isteʼmolchilarni tabiiy gaz bilan uzluksiz taʼminlash imkonini beradi. Shuningdek, loyihalarni amalga oshirishga nafaqat mablagʻga, balki zamonaviy texnologiyalar va tajribaga ega boʻlgan investorlarni ham jalb etish imkonini beradi.
Energetika vazirligi 2 yildan ortiq vaqt oldin tashkil etilgan. Keyin bu haqda matbuotda ham, turli yigʻilishlarda ham koʻp gapirildi. Bu haqda ortiqcha takrorlamoqchi emasmiz, lekin qisqacha aytganda, transformatsiyaning asosiy sababi avvalgi tuzilmalarning moslashuvchanligi va samarasizligi edi, deb aytishimiz mumkin. Ulardan baʼzilari yoqilgʻi-energetika kompleksini rivojlantirishga muvofiqlashtirilgan yondashuv kabi zamonaviy vazifalarga mos kelmadi; innovatsion boshqaruv tamoyillarini joriy etish; mamlakatimizda sogʻlom raqobat muhitini shakllantirish va jozibador investitsiya muhitini yaratish.
Hozirda Energetika vazirligi Oʻzbekistonning butun yoqilgʻi-energetika kompleksini rivojlantirishni muvofiqlashtirmoqda. Energetika vazirligi va uning tuzilmasi va faoliyatini muvofiqlashtirishga kiruvchi tashkilotlar neft, gaz va ularni qayta ishlash, mahsulotlarni qazib olish, qayta ishlash, tashish, taqsimlash, realizatsiya qilish va ulardan foydalanish jarayonlarini, shuningdek, shuningdek, elektr va issiqlik energiyasini, koʻmirni qazib chiqarish, uzatish, tarqatish va isteʼmol qilish jarayonlarini davlat tomonidan tartibga solishni amalga oshiradi.
Yoqilgʻi-energetika kompleksidagi bu tub oʻzgarishlar butun asosiy tuzilmani tubdan isloh qilishni talab qildi. 2019-yilning oʻrtalarida neft-gaz sanoatini isloh qilish jarayoni boshlandi, buning natijasida hozirgi kunda uni oʻzgartirish bosqichi yakunlandi.
“Oʻzbekneftgaz” AJning yangi tashkiliy tuzilmasi shakllantirildi, kompaniya boshqaruv tizimidagi ortiqcha oraliq boʻgʻinlar qisqartirildi.
“Oʻztransgaz” AJ gaz ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan tabiiy gazni kelgusida tashish, shu jumladan eksport va import, shuningdek magistral gaz quvurlariga ulangan isteʼmolchilarga sotish uchun yagona operator sifatida belgilangan “Oʻzbekneftgaz” AJ tarkibidan chiqarildi.
“Oʻztransgaz” AJning hududiy gaz taʼminoti filiallari negizida gaz taqsimlash tarmoqlarini ekspluatatsiya qilish, aholi va ijtimoiy soha obyektlarini tabiiy va suyultirilgan gaz bilan taʼminlash maqsadida “Xududgaztaʼminot” AJ tashkil etildi.
Ushbu qayta tashkil etishdan maqsad – tabiiy gazni ishlab chiqarish, tashish, qayta ishlash va sotishni tashkil etishning zamonaviy usullariga oʻtishdir.
Energetika vazirligi tashkil etilganidan buyon oʻtgan davr mobaynida bir qator tub oʻzgarishlar amalga oshirildi. Xususan, neft-gaz sanoatining samarali faoliyat yuritishi uchun huquqiy asos yaratish, bozor ishtirokchilari oʻrtasidagi munosabatlarning bozor mexanizmlarini joriy etish maqsadida xalqaro maslahatchilar bilan birgalikda “Gaz taʼminoti toʻgʻrisida”gi Oʻzbekiston Respublikasi Qonuni loyihasini ishlab chiqish yakunlanmoqda.
2020-yilning iyun oyida Energetika vazirligi tomonidan vazirlik va idoralar, shuningdek, xalqaro maslahatchilar bilan birgalikda ishlab chiqilgan “2020-2030-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini neft va gaz mahsulotlari bilan taʼminlash konsepsiyasi” tasdiqlandi.
2021-yil iyun oyida Energetika vazirligi tomonidan qator vazirlik va idoralar, shuningdek, xalqaro maslahatchilar bilan birgalikda “Oʻztransgaz” AJ va gaz tarmogʻini oʻzgartirish boʻyicha strategiyasi”ni ishlab chiqishni yakunladi.
Bizning asosiy vazifamiz – mamlakatni neft va gaz mahsulotlari bilan taʼminlash, yaʼni aholini ham, umuman iqtisodiyotni ham tabiiy gaz va neft mahsulotlari bilan uzluksiz taʼminlab turadigan shart-sharoitlarni yaratishdan iborat. Bu ishlab chiqarishni koʻpaytirish, gaz tashish tizimini modernizatsiya qilish, isteʼmol hisobi va nazoratini takomillashtirish demakdir. Bu vazifalar qiyin, ammo amalga oshirilishi mumkin boʻlgan jarayonlar hisoblanadi.
Avtomatlashtirish va raqamlashtirish
Neft va gaz sanoatida raqamlashtirish bozor munosabatlarining raqobatbardoshligi va rentabelligini oshirishning asosiy usuli sifatida qaralmoqda.
Deyarli barcha texnologik jarayonlarni modellashtirish, sinov va xatolik yoʻli bilan joyida boʻlishdan koʻra, eng mos ssenariyni oldindan tanlash mumkin. Bir necha soatlik simulyatsiya oylik sinovlarni almashtiradi, shu bilan birga shakllanish xususiyatlarini yanada aniqroq koʻrsatish imkonini beradi. Natijada yillar mehnati tejaladi, neft qazib olish esa bir yarim-ikki baravarga oshadi.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish va jarayonlarni avtomatlashtirishni taʼminlash maqsadida Energetika vazirligi “IKS Xolding” kompaniyasi bilan birgalikda sanoatning joriy va uzoq muddatli biznes maqsadlarini hisobga olgan holda “Oʻzbekiston Respublikasi yoqilgʻi-energetika kompleksini avtomatlashtirish va raqamlashtirishni kompleks va rejalashtirilgan rivojlantirish konsepsiyasi”ni ishlab chiqmoqda.
Joriy yil oxiriga qadar konsepsiya tasdiqlanadi va 2022-yildan konsepsiyada belgilangan vazifalarni amalga oshirish ishlari boshlanadi.
Joriy holat
Joriy yil oxiriga qadar konsepsiya tasdiqlanadi va 2022-yildan konsepsiyada belgilangan vazifalarni amalga oshirish ishlari boshlanadi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-iyulda “Aholi va iqtisodiyotni energiya resurslari bilan barqaror taʼminlash, neft-gaz tarmogʻini moliyaviy sogʻlomlashtirish va uning boshqaruv tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PQ-4388-son qaroriga muvofiq vazirlik huzurida xalqaro moliya institutlari bilan ishlaydigan loyiha ofisi tashkil etildi. Turli mamlakatlarda neft va gaz sanoatini isloh qilishda katta tajribaga ega xalqaro ekspertlar jalb etildi.
Shuningdek, neft-gaz sanoatining normativ-huquqiy bazasini takomillashtirish ishlari davom ettiriladi. Xususan, Oʻzbekiston Respublikasining “Gaz taʼminoti toʻgʻrisida”gi qonunini ishlab chiqish boʻyicha ishlar nihoyasiga yetmoqda.
Burgʻulash samaradorligini oshirish
“RLG International Inc.” kompaniyasi ishtirokida. (Kanada) “Oʻzbekneftgaz” AJ “Quduqlarni burgʻulash va kapital taʼmirlashning ekspluatatsion samaradorligini oshirish”: “Diagnostika” loyihasining birinchi bosqichi amalga oshirdi.
“Diagnostika” loyihasining birinchi bosqichi doirasida “Oʻzneftgaz-Quduqtaʼmirlash” aksiyadorlik jamiyati va “Oʻzneftgaz burgʻulash ishlari” masʼuliyati cheklangan jamiyatlari faoliyati hamda konlarda quduqlarni burgʻulash va qayta ishlash boʻyicha olib borayotgan ishlari oʻrganilib, tanqidiy tahlil qilindi va baholandi.
Tahlil natijalari asosida ishlab chiqarish xarajatlarini optimallashtirish va moliyaviy koʻrsatkichlarni yaxshilash boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqildi.
Ayni paytda loyihaning 1-bosqichi doirasida ishlab chiqilgan tavsiyalarni amalga oshirish boʻyicha “Yangi tizimni joriy etish” loyihasining navbatdagi bosqichini amalga oshirish maqsadida Quduqlarni burgʻulash va qayta ishlash boʻyicha loyiha guruhlarini tashkil etish ishlari olib borilmoqda.
Gaz uzatish tizimini modernizatsiya qilish
Tabiiy gaz yoʻqotishlarini kamaytirish maqsadida “Oʻztransgaz” AJ Oʻzbekistonning mavjud gaz uzatish tizimini modernizatsiya qilish ishlarini boshladi.
“2021-2022-yillarda Oʻzbekiston gaz uzatish tizimini modernizatsiya qilish va samaradorligini oshirish dasturi” tasdiqlandi. Mazkur dasturga muvofiq, 2021-yilda umumiy qiymati 300 million dollarga teng 275 kilometr magistral quvurlar modernizatsiya qilinadi.
Vodorod energetikasi
Bugungi kunda energiya resurslariga boʻlgan talabning tarkibi oʻzgarmoqda, xususan, uglevodorod resurslaridan qayta tiklanuvchi energiya manbalariga oʻtish munosabati bilan vodorod energetikasini rivojlantirish masalasi dolzarb boʻlib qolmoqda.
Vodorod ideal energiya manbai va ekologik toza yoqilgʻidir. Uning yonish issiqligi (1,17 GJ / kg) neftnikidan deyarli uch baravar va koʻmir yoki tabiiy gazdan toʻrt baravar yuqori.
Qayta tiklanuvchi va vodorod energiyasi sohalarida ilmiy-amaliy tadqiqotlar samaradorligini oshirish, shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga oʻtishini taʼminlash maqsadida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 9-aprelda “Oʻzbekiston Respublikasida qayta tiklanuvchi va vodorod energetikasini rivojlantirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi PQ-5063-son qarori qabul qilingan.
Jahon banki va xalqaro maslahatchilar bilan birgalikda 2022-yilda Oʻzbekiston Respublikasining “koʻk” vodorod ishlab chiqarish boʻyicha texnik salohiyatini uning qiyosiy afzalliklari va kamchiliklari, shuningdek, past uglerodli vodorodga mintaqaviy va global talabning kutilayotgan rivojlanishi nuqtayi nazaridan baholash rejalashtirilmoqda. Tadqiqotlarga koʻra, Oʻzbekistonda “koʻk” va “yashil” vodorodni rivojlantirish boʻyicha “Yoʻl xaritasi” ishlab chiqiladi.
Shuningdek, 2022-2023-yillarda vodorod sanoatini rivojlantirish maqsadida “Air Products”, “ACWA Power” va “Siemens Energy” kabi xorijiy kompaniyalari bilan respublika hududida pilot loyihalarni amalga oshirish, shuningdek, vodorod energetikasining yetakchi xorijiy texnologik obyektlarida amaliy mashgʻulotlar olib boradigan qisqa muddatli/uzoq muddatli oʻquv dasturlarini tashkil etish boʻyicha muayyan kelishuvlarga erishildi.
Zamonaviy korporativ boshqaruv tizimini joriy etish va xalqaro moliya bozorlariga chiqish
Xalqaro moliya bozorlariga chiqish nafaqat nisbatan arzon moliyaviy resurslardan foydalanish imkoniyati, balki shaffoflik va boshqaruv samaradorligini taʼminlagan holda zamonaviy korporativ boshqaruv tizimlarini joriy etish zaruriyati bilan ham dolzarbdir.
Zamonaviy korporativ boshqaruv tizimini joriy etish uchun konsalting kompaniyasini jalb qilish maqsadida “Oʻzbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati aksiyalarini xalqaro fond bozorida (IPO) birlamchi joylashtirishga tayyorgarlik koʻrish doirasida “PricewaterhouseCoopers” xalqaro konsalting kompaniyasi bilan hamkorlikda ish boshlandi.
Boshqarmalar (zavodlar), korxonalar, neft bazalarida muvofiqlik inspektorlari faoliyati yoʻlga qoʻyildi.
ISO 37001:2016 xalqaro standartiga muvofiq, korrupsiyaga qarshi boshqaruv tizimini joriy etish uchun sertifikatlashtirish jarayonlari amalga oshirilmoqda.
Korporativ kredit reytingi
“Oʻzbekneftgaz” AJning korporativ kredit reytingini olish maqsadida “Fitch”, “Moodyʼs” va “Standard & Poorʼs” xalqaro reyting agentliklari va investitsiya banklari bilan hamkorlikda tizimli ishlar olib borilmoqda.
“Oʻzbekneftgaz” AJ birinchi marta “Fitch Ratings” va “S&P Global Ratings” xalqaro kredit agentliklari tomonidan baholangan BB-darajali xalqaro korporativ kredit reytingini oldi.
Shu yilning 9-noyabr kuni “Oʻzbekneftgaz” AJ ilk bor London fond birjasiga 7 yil muddatga 4,75 foizli 700 million dollar miqdoridagi yevroobligatsiyalarni muvaffaqiyatli joylashtirdi.
Kompaniyaning xalqaro obligatsiyalari Buyuk Britaniya, AQSH, Germaniya va Yevroosiyo davlatlaridan kelgan 120 dan ortiq investorlar orasida taqsimlangan.
Obligatsiyalarni chiqarish uchun tashkilotchi banklar “CITI Group”, “JP Morgan (AQSH), “Mitsubishi UFG” (Yaponiya) va “Gazprombank” AJ (RF) jalb qilingan.
Yevrobondlardan olingan mablagʻlar, birinchi navbatda, uglevodorodlarni qazib olish va qayta ishlash hajmini oshirishga qaratilgan tadbirlar va istiqbolli loyihalarga yoʻnaltiriladi.
Konchilik
Neft-gaz sohasida olib borilayotgan islohotlar isteʼmolchilarning neft va gaz sanoati mahsulotlariga oʻsib borayotgan ehtiyojlarini qondirishni taʼminlovchi, yetkazib beruvchilar va isteʼmolchilarning iqtisodiy manfaatlari muvozanatini taʼminlovchi natijaga qaratilishi kerak.
2030-yilga borib tabiiy gaz isteʼmolini 56,5 milliard kub metrga yetkazish prognozini hisobga olgan holda, ortib borayotgan talabni qondirish boʻyicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish Energetika vazirligining asosiy vazifasi hisoblanadi.
Buning uchun quyidagi choralar koʻriladi:
- energiya tejamkor texnologiyalar, mashina va uskunalardan foydalanishni ragʻbatlantirish orqali iqtisodiyotning energiya samaradorligini oshirish;
- bozor mexanizmlarini joriy etishni yanada rivojlantirish va mulkchilik shaklidan qatʼiy nazar, bozorning barcha ishtirokchilari uchun tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun teng sharoitlar yaratish;
- innovatsion texnologiyalarni, korporativ boshqaruvning zamonaviy tamoyillarini joriy etish orqali uglevodorod xomashyosini geologiya-qidiruv, qazib olish, tashish, qayta ishlash va sotish sohalarida ish samaradorligini oshirish;
- mamlakatning neft-gazli hududlarida geologiya-qidiruv ishlarini olib borish hisobiga tarmoq korxonalarining uglevodorod xomashyo bazasini rivojlantirish;
- yangi kashf etilgan va ilgari toʻxtatib qoʻyilgan konlarni joriy etish orqali uglevodorod qazib olishning zarur hajmlarini saqlab qolish;
- uzoq muddatli oʻzlashtirilgan zaxiralarga ega boʻlgan konlarda uglevodorodlarni qazib olish hajmini tavakkalchilikka xizmat koʻrsatish shartnomasi shartlari asosida xalqaro miqyosda tan olingan kompaniyalarni jalb qilgan holda oshirish.
Qayta ishlash
Neft-kimyo sanoati boshqa tarmoqlarga nisbatan sezilarli darajada yuqori barqarorlik va oʻsish surʼatlari bilan ajralib turadi va hozirgi bosqichda Oʻzbekiston iqtisodiyoti nuqtayi nazaridan eng strategik sohalardan biri hisoblanadi. Tabiiy gazni qayta ishlashni kengaytirish rentabellikni sezilarli darajada oshiradi, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish va yangi ish oʻrinlari yaratishga xizmat qiladi. Bu yoʻnalishda yirik investitsiya loyihalari amalga oshiriladi:
Yil oxiriga qadar Shoʻrtan gaz-kimyo majmuasidan tozalangan metan asosida sintetik suyuq yoqilgʻi ishlab chiqaruvchi zavod ishga tushiriladi. Natijada 311 ming tonna kerosin, 743 ming tonna dizel yoqilgʻisi, 435 ming tonna nafta va 53,4 ming tonna suyultirilgan gaz ishlab chiqarish quvvatlari yaratiladi.
Loyiha Shoʻrtan gaz-kimyo majmuasining ishlab chiqarish quvvatini yiliga 280 ming tonna polietilen va 100 ming tonna polipropilen ishlab chiqarish hajmini kengaytirish loyihasini amalga oshirish davom ettirmoqda.
2024-yilda Buxoro neftni qayta ishlash zavodining ishlab chiqarish quvvatlari modernizatsiya qilinadi, bu esa 1,75 million tonna Yevro 5 standartidagi neft mahsulotlari ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish imkonini beradi.
2026-yilda Surxondaryo viloyatida gaz-kimyo majmuasini barpo etish bilan “Mustaqillikning 25 yilligi” konida qoʻshimcha qidiruv va oʻzlashtirish loyihasini amalga oshirish orqali yiliga 500 ming tonna polimer mahsulotlari ishlab chiqariladi.
Shuningdek, 2026-yilgacha MTO texnologiyasi asosida 1,1 million tonna gaz-kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etgan holda gaz-kimyo klasterini yaratish rejalashtirilgan.
Mamlakatimizda neft va gaz mahsulotlarini qayta ishlashni kengaytirish boʻyicha joriy etilgan loyihalar Oʻzbekiston neft-gaz tarmogʻi oldiga qoʻyilgan vazifani amalga oshirishga xizmat qiladi.
Oʻzbekiston Respublikasi Energetika vazirligi matbuot xizmati.
