Xususan, huquq sohasida zamonaviy talablar shartlari, yuridik bilimlarning nafaqat milliy balki xalqaro miqyosda ham yetarlicha mukammal bo‘lishini ta’minlash zaruratini keltirib chiqarmoqda. Toshkent davlat yuridik universiteti (TDYU) ushbu jarayonga o‘z hissasini qo‘shish maqsadida, xalqaro miqyosda tan olingan yuridik ta’lim institutlari bilan qo‘shma ta’lim dasturlarini yo‘lga qo‘ygan. Ushbu maqolada biz TDYUning qo‘shma ta’lim dasturlarining mohiyati, ularning tuzilishi, amaliyoti va talabalarga taqdim etayotgan imkoniyatlari bilan yaqindan tanishamiz.

Qo‘shma Ta’lim Dasturlarining Mazmuni va Mohiyati

Qo‘shma ta’lim dasturlari – bu ikki yoki undan ortiq oliy ta’lim muassasasi o‘rtasida imzolangan hamkorlik shartnomalari asosida tashkil etiladigan va talabalar uchun har ikki tizimning afzalliklarini o‘zida mujassam etuvchi o‘quv shakllaridir. TDYUning ushbu dasturlari nafaqat yuridik bilimlarni chuqurlashtirishga, balki talabalarni turli madaniyatlar, huquqiy tizimlar va xalqaro me’yorlar bilan tanishtirishga qaratilgan. Shu tariqa, talabalar nafaqat nazariy bilim oladi, balki amaliy tajriba va xalqaro aloqalarni rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. TDYU rahbariyati, ayniqsa, xalqaro huquq, soliq va iqtisodiy huquq kabi sohalarda yetuk mutaxassislar tayyorlash maqsadida, turli davlatlar universitetlari bilan shartnomalar imzolab, qo‘shma ta’lim dasturlarini tashkil etmoqda. Bu dasturlar orqali talabalar o‘z yurtida va xorijda tahsil olib, turli mamlakatlarning huquqiy an’analari, normativ hujjatlari va yuridik ta’lim tizimlari bilan tanishadi, bu esa kelajakda ularga global mehnat bozorida raqobatbardosh bo‘lish imkoniyatini yaratadi.

TDYU Hamkorlikdagi Qo‘shma Ta’lim Dasturlari

TDYUning qo‘shma ta’lim dasturlari to‘rt yirik hamkorlik doirasida amalga oshiriladi:

Belarus Respublikasining Yanka Kupala nomidagi Grodno davlat universiteti (GrDU)

Ushbu hamkorlik 2020-yil 8-iyulda imzolangan shartnoma asosida amalga oshirilmoqda. Dasturda talabalar uchun bir nechta o‘quv sxemalari taklif etiladi:

4-yillik dastur: Talabalar bakalavriat bosqichida 3+1 sxemasi asosida tahsil oladi. Birinchi va ikkinchi kurslar Belarusda, uchinchi kurs O‘zbekistonda, to‘rtinchi kurs esa yana Belarusda o‘tkaziladi.

3-yillik dastur (yuridik texnikum bitiruvchilari uchun): Bu sxema 2+1 tartibida bo‘lib, ikkinchi kurs Belarusda, uchinchi kurs O‘zbekistonda va to‘rtinchi kurs esa Belarusda o‘tkaziladi.

5-yillik sirtqi dastur: Talabalar uchun 2.5+2.5 sxemasi asosida tashkil etilgan bo‘lib, birinchi va ikkinchi kurslar hamda uchinchi kursning birinchi semestri Belarusda, qolgan qismlari esa O‘zbekistonda o‘tkaziladi.

Hozirgi kunda ushbu dasturda jami 120 nafar talaba o‘qimoqda. 2023/2024-o‘quv yilida dastur bo‘yicha 60 nafar bitiruvchi tamomlagan, va dastur amalga oshirilgan davr mobaynida 6 nafar fuqaro chetrlashtirilgan. Shuningdek, iqtisodiy jihatdan ham dastur shaffof va rejalashtirilgan: O‘zbekiston davridagi tahsil uchun bazaviy hisoblash miqdorining 77 baravari (yuridik texnikum bitiruvchilari uchun 58 baravari) va Belarus davridagi tahsil uchun esa bazaviy miqdorning 31 baravari belgilangan.

Qozog‘iston Respublikasining M.S. Narikbayev nomidagi KAZGYU universiteti

2020-yil 26-iyun kuni imzolangan shartnoma asosida tashkil etilgan ushbu dasturda talabalar bakalavriat bosqichida 4-yillik o‘quv dasturini 2.5+1.5 sxemasida o‘rganadilar.

Birinchi va ikkinchi kurslar Qozog‘istonda, uchinchi kurs O‘zbekistonda, to‘rtinchi kurs esa birinchi semestr Qozog‘istonda, ikkinchi semestr esa O‘zbekistonda o‘tkaziladi.

Hozirgi kunda KAZGYU hamkorligidagi qo‘shma ta’lim dasturida jami 67 nafar talaba o‘qimoqda. Shu dastur bo‘yicha 2023/2024-o‘quv yilida 32 nafar bitiruvchi tamomlagan va dastur amalga oshirilgan davr mobaynida 12 nafar fuqaro chetrlashtirilgan. Iqtisodiy jihatdan, O‘zbekiston davridagi tahsil uchun bazaviy hisoblash miqdori 115 baravar belgilangan bo‘lib, 4-kursning bahorgi semestri uchun esa 77 baravar belgilanishi talab qilingan

Rossiya Federatsiyasining F. Yakovlev nomidagi Ural davlat yuridik universiteti (UrDYU)

2021-yil 24-noyabrda imzolangan hamkorlik shartnomasiga asoslangan ushbu dastur ham talabalar uchun yangi imkoniyatlarni yaratmoqda.

4-yillik dastur 3+1 sxemasida tashkil etilgan bo‘lib, birinchi va ikkinchi kurslar Rossiyada, uchinchi kurs O‘zbekistonda, to‘rtinchi kurs esa Rossiyada o‘tkaziladi. Shuningdek, yuridik texnikum bitiruvchilari uchun mo‘ljallangan 3-yillik qo‘shma ta’lim dasturi (2+1 sxema) mavjud bo‘lib, lekin 2024-yilda yangi shartnoma imzolanganligi sababli ushbu sxema nazarda tutilmagan.

Hozirgi kunda UrDYU hamkorligidagi dasturda jami 27 nafar talaba o‘qimoqda va dastur boshlanganidan buyon 18 nafar fuqaro chetrlashtirilgan. Iqtisodiy jihatdan, O‘zbekiston davridagi tahsil uchun bazaviy hisoblash miqdori 140 baravarigacha belgilangan

Rossiya Federatsiyasining N.I. Lobachevskiy nomidagi Nijniy Novgorod davlat milliy tadqiqot universiteti (NNDU)

2021-yil 20-may kuni imzolangan shartnoma asosida tashkil etilgan ushbu dasturda talabalar bakalavriat bosqichida 4-yillik o‘quv dasturini 2+2 sxemasida o‘rganadilar. Bundan tashqari, yuridik texnikum bitiruvchilari uchun 3-yillik qo‘shma ta’lim dasturi (1.5+1.5 sxema) mavjud bo‘lib, unda 2-kurs va 3-kursning birinchi semestri Rossiyada, 3-kursning ikkinchi semestri va 4-kurs O‘zbekistonda o‘tkaziladi.

Hozirgi kunda NNDU hamkorligidagi dasturda jami 70 nafar talaba o‘qimoqda. Shu yo‘nalishda 1-kursda 5 nafar, 2-kursda 24 nafar, 3-kursda 23 nafar va 4-kursda 18 nafar talabalar faoliyat olib bormoqda. Dastur davomida 9 nafar fuqaro chetrlashtirilgan va iqtisodiy jihatdan O‘zbekiston davridagi tahsil uchun bazaviy hisoblash miqdori 140 baravar belgilangan

Qo‘shma Ta’lim Dasturlarining Afzalliklari

Ushbu qo‘shma ta’lim dasturlari nafaqat talabalar uchun yuridik bilimlarni kengaytirish imkoniyatini beradi, balki bir qator qo‘shimcha imtiyozlar va afzalliklarni ham taqdim etadi:

1. Xalqaro Ilmiy-Tadqiqot Hamkorligi

TDYU va hamkor universitetlar o‘rtasidagi qo‘shma ta’lim dasturlari xalqaro ilmiy-tadqiqot hamkorligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Talabalar turli mamlakatlardagi yuridik tizimlar, normativ hujjatlar va amaliy tajriba bilan tanishib, o‘z ilmiy izlanishlarida yangi yondoshuvlarni o‘rganadilar. Bu esa, o‘z navbatida, kelajakda mustaqil ilmiy ishlar olib borishga, xalqaro konferensiyalar va seminarlar tashkil etishga imkon yaratadi.

2. Madaniyatlararo Muloqot va Ko‘p Tillilik

Xorijiy universitetlarda o‘qish orqali talabalar nafaqat yuridik bilimlarni, balki boshqa madaniyatlar, urf-odatlar va tillarni ham o‘zlashtiradilar. Bu esa ularning shaxsiy rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Har bir mamlakatning huquqiy an’analari va yuridik ta’lim uslublari o‘ziga xos bo‘lib, bu talabalarga global mehnat bozorida ko‘p tillilik va madaniy sezgirlik kabi muhim ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam beradi.

3. Amaliy Tajriba va Xalqaro Sertifikatlar

Qo‘shma ta’lim dasturlari davomida talabalar nafaqat nazariy bilim oladi, balki amaliy tajriba orttiradilar. Turli mamlakatlardagi amaliyot kurslari, seminarlar va treninglar talabalarni real mehnat sharoitiga tayyorlaydi. Shu bilan birga, xalqaro miqyosda tan olingan universitetlarda o‘qish ularning diplomiga qo‘shimcha qiymat kiritadi, bu esa kelajakda ishga joylashish jarayonida katta afzallik bo‘lib xizmat qiladi.

4. Moslashuvchan Ta’lim Sxemalari

Har bir qo‘shma ta’lim dasturi o‘zining maxsus sxemasi bilan ajralib turadi. Masalan, Grodno davlat universiteti bilan hamkorlikda 3+1, 2+1 va 2.5+2.5 sxemalari orqali talabalar o‘qish jarayonini moslashtirish imkoniyatiga ega. KAZGYU universiteti bilan hamkorlikda 2.5+1.5 sxema qo‘llaniladi, UrDYU va NNDU bilan hamkorlik esa 3+1, 2+2 yoki 1.5+1.5 sxemalari orqali amalga oshiriladi. Ushbu turli sxemalar talabalarga o‘z shaxsiy imkoniyatlari va ehtiyojlariga mos ta’lim olish jarayonini tanlashda keng imkoniyatlar yaratadi.

5. Moliyaviy Shaffoflik va Raqobatbardoshlik

Har bir dastur iqtisodiy jihatdan ham puxta rejalashtirilgan. Dastur bo‘yicha tahsil olish davrida to‘lov-kontraktlar aniq belgilangan bo‘lib, talabalar o‘z byudjetlarini oldindan rejalashtirishlari mumkin. Bu jihat nafaqat talabalarning moliyaviy xavfsizligini ta’minlaydi, balki ularning qo‘shimcha xarajatlarini ham minimallashtiradi.

Talabalar Uchun Qo‘shma Ta’limning Keng Imkoniyatlari

TDYUning qo‘shma ta’lim dasturlari talabalar uchun keng imkoniyatlar eshigini ochadi. Quyida talabalar uchun eng muhim afzalliklar keltirilgan:

Xalqaro Darajadagi Diplom: Xorijiy universitetlarda o‘qish orqali talabalar xalqaro miqyosda tan olingan diplomga ega bo‘lishadi. Bu diplom ularning kelajakdagi karyerasida katta ustunlik yaratadi.

Yuridik Tajriba: Turli mamlakatlarda o‘qish va amaliyot o‘tash orqali talabalar yuridik bilimlarni nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham mustahkamlash imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa ularni ish bozorida yuqori darajada raqobatbardosh qiladi.

Keng Tarmoq va Aloqalar: Qo‘shma ta’lim dasturlari davomida talabalar nafaqat o‘z universitetlarida, balki hamkor davlatlardagi yuridik mutaxassislar va professorlar bilan ham tanishish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu esa kelajakda professional aloqalarni rivojlantirish va xalqaro tarmoq yaratish imkoniyatini beradi.

Keng Ko‘lamli Kurslar va Modul: Dasturlar tarkibida nafaqat yuridik fanlar, balki huquqiy etika, xalqaro huquq, iqtisodiy huquq va boshqa sohalarga oid kurslar mavjud. Bu esa talabalarga keng qamrovli bilim olish va turli yondoshuvlarni o‘rganish imkonini yaratadi.

Madaniyatlararo Tajriba: Har bir mamlakatning o‘ziga xos madaniyati, til va urf-odatlari bo‘lganligi sababli, talabalar o‘zlarining shaxsiy rivojlanishlariga katta hissa qo‘shadigan madaniyatlararo tajriba orttirishadi.

Qo‘shma Ta’lim Dasturlarining Amaliy Natijalari

TDYUning qo‘shma ta’lim dasturlari nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliy natijalar bilan ham ajralib turadi. Masalan, Grodno davlat universiteti bilan hamkorlikda tashkil etilgan dasturda 2023/2024-o‘quv yilida 60 nafar bitiruvchi tamomlaganligi, KAZGYU universiteti bilan hamkorlikda esa 32 nafar bitiruvchining muvaffaqiyatli tamomlanishi ko‘rsatilgan. UrDYU va NNDU bilan hamkorlikdagi dasturlarda ham talabalar o‘zining bilim va tajribalarini amaliyotda sinovdan o‘tkazmoqda. Ushbu muvaffaqiyatli natijalar nafaqat universitetimizning, balki butun mamlakatimiz yuridik ta’lim tizimining rivojlanishiga xizmat qiladi. Dasturlar davomida o‘qiyotgan talabalar nafaqat darslik materiallari, balki xalqaro seminarlar, konferensiyalar va amaliy treninglar orqali ham o‘z bilimlarini boyitishmoqda. Shuningdek, talabalarning xorijiy professorlar va amaliyot rahbarlari bilan bevosita aloqalari ularni nafaqat nazariy bilim, balki global yuridik bozoridagi amaliy ko‘nikmalar bilan ham ta’minlaydi.

Kelajakdagi Rejalar va Umidlar

TDYU rahbariyati kelajakda qo‘shma ta’lim dasturlarini yanada kengaytirish va mustahkamlash niyatida. Yangi shartnomalar, qo‘shimcha hamkorlik va yangi ta’lim sxemalari orqali talabalar uchun global darajada ilg‘or yuridik ta’lim tizimini yaratish rejalashtirilmoqda. Shu tariqa, yosh yuridik mutaxassislar nafaqat o‘z mamlakatida, balki butun dunyo bozorida muvaffaqiyat qozonishlari uchun zarur bo‘lgan bilim, tajriba va ko‘nikmalarga ega bo‘lishadi.

Yana bir muhim yo‘nalish – bu xalqaro ilmiy va amaliy loyihalarda talabalarni faol ishtirok etishga rag‘batlantirishdir. Shu yo‘l bilan ular nafaqat o‘z yuridik bilimlarini mustahkamlashadi, balki yangi innovatsion yondoshuvlar, huquqiy yangiliklar va xalqaro amaliyotlarni o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.

Xulosa

Toshkent davlat yuridik universitetining qo‘shma ta’lim dasturlari – bu zamonaviy, innovatsion va xalqaro miqyosda raqobatbardosh yuridik ta’lim tizimining yorqin namunasidir. Belarus, Qozog‘iston va Rossiya kabi yirik mamlakatlar universitetlari bilan hamkorlik qilish orqali biz nafaqat o‘z yurtimiz yuridik tizimini, balki global huquqiy maydonni ham boyitmoqdamiz. Talabalarimiz xalqaro standartlarga javob beradigan bilim va tajribaga ega bo‘lib, bu ularni kelajakda muvaffaqiyatli yuridik faoliyatga tayyorlaydi. Qo‘shma ta’lim dasturlari orqali olingan tajriba, ko‘p tillilik, madaniyatlararo muloqot va xalqaro aloqalar yosh yuridik mutaxassislar uchun katta ustunlikdir. Bu nafaqat shaxsiy rivojlanish, balki butun yuridik jamoatchiligi uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Universitetimizning barcha hamkorlikdagi dasturlari shaffof, aniq rejalashtirilgan va talabalar manfaatlarini yodda tutgan holda amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, iqtisodiy jihatdan ham barcha to‘lovlar oldindan belgilangan va moliyaviy jihatdan talabalarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan. Bugungi global dunyoda yuridik bilimlarning xalqaro miqyosda muhimligi tobora ortib bormoqda. Shu sababli, TDYU tomonidan tashkil etilgan qo‘shma ta’lim dasturlari kelajakdagi yuridik liderlarni tayyorlashda, ularni nafaqat nazariy bilimlar, balki amaliy ko‘nikmalar bilan ham ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Yoshlarimiz bugun o‘zlarini xalqaro arenada sinab ko‘rish, turli mamlakatlar yuridik tizimlarini o‘rganish va bu bilimlarni o‘z kasbiy faoliyatlariga tatbiq etish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Kelajakda TDYU qo‘shma ta’lim dasturlarini yanada kengaytirish, yangi hamkorlik aloqalarini o‘rnatish va talabalarimiz uchun yanada keng imkoniyatlar yaratishga intiladi. Bu esa, o‘z navbatida, butun yuridik jamoatchiligi uchun yangi davrni boshlab berishi kutilmoqda.

Xulosa qilib aytganda, Toshkent davlat yuridik universitetida qo‘shma ta’lim dasturlari – bu zamonaviy yuridik ta’limning eng ilg‘or namunalaridan biridir. U nafaqat talabalarga sifatli va xalqaro darajadagi ta’lim olish imkoniyatini beradi, balki ularni kelajakda muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan ko‘plab qimmatli tajriba, bilim va ko‘nikmalar bilan ta’minlaydi. Shu boisdan, ushbu dasturlar har bir yuridik talaba uchun katta qiziqish va ishtiyoq obyekti bo‘lib, kelajakdagi muvaffaqiyat sari ishonchli qadam hisoblanadi. Har bir yangi kursning boshlanishi, har bir yangi shartnoma va hamkorlik – bularning barchasi yoshlarimizni xalqaro yuridik maydonda raqobatbardosh shaxslar sifatida shakllantirishga qaratilgan. Bizning qo‘shma ta’lim dasturlarimiz orqali olingan bilim va tajriba, nafaqat o‘z yurtimizda, balki global miqyosda ham yuridik sohasida yangilik yaratishga, xalqaro hamkorlikni kuchaytirishga xizmat qiladi. Yurtimiz yuridik tizimini yanada rivojlantirish va yoshlarni global maydonga tayyorlash borasidagi ushbu innovatsion tashabbus – kelajak uchun mustahkam poydevor bo‘lib, har bir talabani yangi bilimlar, yangi tajribalar va yangi orzular sari intilishga chorlaydi.

  

Oyatbek MAMAYUSUPOV,

Toshkent davlat yuridik universiteti

Xalqaro huquq va qiyosiy huquqshunoslik fakulteti

dekan o‘rinbosari