Тўғри, кўпроқ биз бу улуғ сиймонинг ўлмас асари “Бобурнома” номи билан боғлаймиз. Кўпчиликка номаълумки, Ҳиндистонга бешинчи юриши вақтида оламшумул ғалабаларни қўлга киритганлар. Ўзингиз ўйлаб кўринг, оз қўшин билан катта қўшинни енгиш ҳамма лашкарбошиларга ҳам насиб қилавермаган. Биз агар Бобурнинг ғалабаларини дунёдаги бошқа фотихлар кесимида кўрсак, буюк аждодимиз мисли кўрилмаган ғалабаларни қўлга киритганлигининг гувоҳи бўламиз.
Мана, масалан, Панипат жангини олайлик: бу жанг 1526 йил 25 апрелда бўлган, Бобур қўшинида бор йўғи ўн икки минг навкар борлигини маълумот сифатида саркарданинг ўзи “Бобурнома”да келтирган. Ўша ернинг ўзида унинг рақиби Иброхимхон Лўдийнинг қўшини юз мингдан кўплигини ва мингга яқин жанговар филлари бўлганлигини қайд этганлар. Биламизки, бу жангда бобокалонимиз ғолиб бўлган, лекин шу ўринда савол туғилади, улуғ саркарда қандай қилиб оз қўшин билан улкан қўшинни енган? Айниқса, бу савол ҳарбий хизматчиларни қизиқтириши табиий, чунки ҳозирги куннинг талаби оз куч ва воситалар билан мақсадга эришиш вазифаси қўйилган.
Панипат жангини таҳлил қилиб кўрамиз. Ғалаба қозониш учун бобокалонимизда қандай имкониятлар мавжуд бўлган. Авваламбор, лашкарбоши қўшиннинг қароргоҳи мухофазасини яхшилаб таъминлаган, таҳминан етти юзга яқин аробаларни топтириб, рум усулида жойлашувни ўраб чиққан, аробаларни занжир ва янги сўйилган хўкизларни терисидан қилинган камарлар билан маҳкам боғлатган. Аробалар оралиғини катта қалқонлар билан тўсдирган, уларнинг ортига милтиғи бор мерганлар ва ўқ ёйчилар билан кучайтирган, қолган бўшлиқ жойларни душман қўққисидан ҳужум қилмаслиги учун ҳандақ қаздирган. Қароргоҳни мустаҳкам қилган саркарда энди жанг қилиш стратегияси ва тактикаси устида бош қотиради.
Унинг қўшинида Иброхимхон қўшинида бўлмаган замбараклар ва милтиқларни мавжудлигини жанг вақтида муҳим роль ўйнашини ҳисобга олган. Замбараклар отилганда гумбурлаган овоз чиқариб жанговар филларни хуркитишини олдиндан билган Бобур улардан вақтида фойдаланишни тўпчиларнинг бошлиғи Мустафо Румийга тайинлаган. Милтиқли мерганлар ўқ узганда қуролларнинг пақиллаши ҳам душман сафларида парокандалик келтириб чиқаришини инобатга олган. Сўнгра Бобурнинг махфий қуроли бу “тўлғама” усулини қўллаган.
Жанг Иброхимхон қўшинининг ҳужуми билан бошланган, асосий зарба Бобур қўшинининг баронғорга берилган, душман дадил ҳаракатлар билан Бобур навкарларини ортга тисалтиради. Айниқса жанговар филлар навкарларга шикаст етказаётган вақтда уруш худоси номи билан машҳур замбараклар ўт очиб, уларни парокандаликда ортга тумтарақай қочишга мажбур этдилар. Мерганларнинг милтиқларини пақиллаши бу ваҳимага яна ваҳима қўшди. Жанговар филлар ўз қўшинининг сафларини янчиб, эзиб ташлашди. Тўпларнинг гумбурлашидан чўчиган ҳайвонларни ҳеч қандай буйруқ билан бўйсундириб бўлмади.
Худди шу вақтнинг ўзида ўн қанот тўлғама ва чап қанот тўлғама душманни айланиб ўтиб, орқадан зарба беришади ва ёғийнни узил-кесил тормор қилишади. 1га 8 нисбат бўлган Панипат жангида бобокалонимиз ажойиб ғалабани қўлга киритади. Тарихдан бизга маълумки, жаҳоннинг манаман деган фотихлари ҳам бундай оз қўшин билан катта қўшинни мағлуб эта олмаган.
Биз ҳарбий хизматчилар бобокалонимизнинг ҳарбий маҳоратини чуқур ўргансак, фойдадан ҳоли бўлмайди. Менинг фикримча, Бобурнинг ғалаба қозонишига тўлғама ҳамда тўпларнинг роли катта бўлган. Жаҳонда бўлаётган мураккаб воқеа-ҳодисалар шуни кўрсатаябдики, қаерда артиллерия қўшинлари ривожланган бўлса, ўша ерда ғалаба бўлаяпти. Умуман олганда янгиликка интилиш, ҳар қандай вазиятда ўз ижобий мевасини бераётганлигини кўриб турибмиз. Кейинчалик, бобокалонимиз Ҳиндистонда яна иккита катта жангда қатнашганлар, иккаласида ҳам улар ғалаба қозонганлар.
Булар: Канва жанги 1527 йил 17 мартда бўлган, Гагра жанги 1529 йил 6 майда бўлган. Бу жангларда ҳам бобокалонимиз озчилик қўшин билан жуда катта армияни енганлар. Шунинг учун бўлса керак, Президентимиз Шавкат Мирзиёев ҳам Заҳириддин Муҳаммад Бобур меросига катта аҳамият беради ва ҳарбий хизматчилар уларни чуқурроқ ўрганишини таъкидлайди. Бобокалонимиз таваллудининг 540 йиллигини кенг нишонлаш ҳақидаги қарор бизни Бобур илмий меросини чуқурроқ ўрганишга ва ёшлар орасида тарғибот ишларини кучайтиришга ундайди.
Азамат Жозилов,
Чирчиқ Олий танк қўмондонлик мухандислик билим юрти
катта ўқитувчиси, подполковник
