Икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш мақсадида 2025 йил 2 сентябрь куни Пекин шаҳрида Ўзбекистон Республикаси Президенти
Шавкат Мирзиёев ва Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпиннинг расмий делегациялар аъзолари иштирокидаги музокаралари бўлиб ўтди.
Ўзбекистон ва Хитой ўртасида “Бир макон, бир йўл” ташаббуси доирасида жуда самарали ҳамкорлик йўлга қўйилганини алоҳида таъкидлаш жоиз. Давлатлараро, ҳукуматлараро, идоралараро қатор битимлар сармоявий ҳамкорликни ривожлантириш учун зарур ҳуқуқий асос яратмоқда. Икки мамлакат компаниялари иштирокида саноат кооперацияси, инфратузилмани модернизациялаш, транспорт, фармацевтика, телекоммуникация, юқори технологияли саноат парклари лойиҳалари муваффақиятли амалга оширилмоқда.
Қадимий Ипак йўлини қайта тиклаш ва ривожлантириш мақсадида ишлаб чиқилган “Бир макон, бир йўл” ташаббуси доирасида минтақавий иқтисодий ҳамкорликни мустаҳкамлаш борасида амалга оширилаётган чора- тадбирлар икки давлат ўртасидаги савдо-иқтисодий алоқалар кўламини кенгайтиришда муҳим аҳамият касб этмоқда. Буюк ипак йўлини қайта тиклашга қаратилган ушбу ғоя тарихан қисқа даврда кўплаб тарафдорларига эга бўлган ҳолда халқаро ҳамкорликнинг янги моделига айланди. Чунки Хитойнинг Марказий Осиё, Европа ва Африка минтақасида жойлашган 70 дан ортиқ мамлакатни ўзаро боғловчи мавжуд иқтисодий йўлакларни янада такомиллаштириш, янги транспорт ва савдо йўлларини яратишни кўзлаган бу халқаро ташаббуси юртимизнинг барча давлатлар ва минтақалар билан ўзаро манфаатли, тенг ҳуқуқли ҳамкорликни ривожлантириш мақсадларига тўла мос келади.
“Бир макон, бир йўл” ташаббуси айнан минтақавий иқтисодий ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириш, товарлар, капитал, хизматлар ва технологияларнинг эркин ҳаракатини босқичма-босқич амалга ошириш мақсадида савдо ва инвестициялар учун қулай шарт-шароитларни яратиш, шунингдек, кенг кўламли халқаро ҳамкорликни ривожлантириш, транспорт ва коммуникациялар соҳасидаги мавжуд инфратузилмадан самарали фойдаланиш, давлатларнинг транзит салоҳияти ва энергия тизимларини ривожлантириш каби долзарб масалалар ечимига қаратилган.
Бу ташаббус денгизга тўғридан тўғри чиқиш йўлига эга бўлган давлатлар билан ҳам, қитъанинг ичкарисида жойлашган мамлакатлар билан ҳам интеграция лойиҳаларини амалга оширишни назарда тутади. “Бир макон, бир йўл” 2013 йилнинг сентябрь ва октябрь ойларида ХХР Раиси Си Цзиньпиннинг Қозоғистон ва Индонезияга ташрифлари давомида узоқ муддатли стратегик режалар сифатида илк бора илгари сурилди. Бундан кўзланган асосий мақсад Буюк ипак йўли доирасида қўшни давлатлар билан ҳамкорликда “иқтисодий занжирни қуриш” ҳисобланади. Ушбу мақсадга эришиш йўлида ҳамкорликнинг тўртта йўналиши — сиёсий маслаҳатлашувлар, транспорт инфратузилмаси, савдони осонлаштириш ва пул муомаласи масалалари қамраб олинди. Хитойнинг ҳар томонлама стратегик шериги сифатида Ўзбекистон “Бир макон, бир йўл” ташаббусини биринчилардан бўлиб қўллаб-қувватлади.
Хитой ташаббуси дастлабки қамровидан фарқли равишда анча кенгайди, географик жиҳатдан дунёнинг деярли барча минтақаларини қамраб олди. Ташаббус тарафдорлари бўлган мамлакатлар минтақавий жиҳатдан ноёб табиий ресурслар, ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар, янги инновацион ишланмалар, малакали ишчи кучи ва инсон капитали, технологик имкониятлар борасида юқори салоҳиятга эгадир.
Сўнгги йилларда темир йўллардан, денгиз портларидан ва рақамли инфратузилмалардан фойдаланиш бўйича ҳамкорлик кенгайиши кузатилди. Шунингдек, савдо- иқтисодий ва молиявий алоқаларни янада ривожлантириш каби йўналишларда ҳамкорлик бошланди.
Юртимизнинг халқаро муносабатлардаги ҳамкорлик алоқалари янги босқичга кўтарилди. Ўзбекистон томонидан ўзаро манфаатли ҳамкорликни таъминлашга хизмат қиладиган кўп томонлама муносабатларни кенгайтириш бўйича илгари сурилган барча таклиф ва ташаббуслар минтақадаги ижтимоий-иқтисодий барқарорлик ҳамда ишончни мустаҳкамлашда муҳим роль ўйнамоқда.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон — Хитой ўртасидаги ўзаро савдо-иқтисодий ва инвестициявий ҳамкорлик муносабатларини ривожлантириш, транспорт соҳасидаги мавжуд имкониятлардан биргаликда ва тўлақонли фойдаланиш, алоқаларни янада кенгайтириш нафақат минтақавий, балки глобал даражада барқарорликка эришишда муҳим омилдир.
Эркин савдони кенгайтириш, инфратузилма ривожига эътибор қаратилаётгани икки мамлакатнинг фаол ҳамкорлигини кучайтирмоқда. Бу эса, ўз навбатида, мамлакатлардаги мавжуд ресурслардан тўлақонли фойдаланиш, халқаро таъминот занжирларини мустаҳкамлаш ва иқтисодий интеграциялашувни кучайтиришга қулай шароит яратади. Шунга мос равишда савдо-иқтисодий, технологик ва молиявий-инвестициявий ҳамкорлик жадаллашмоқда. Ўзбекистон 200 га яқин давлат билан савдо алоқаларига эга бўлса, 2025 йилнинг январь-июнь ойларида мамлакатимиз умумий ташқи савдо айланмасининг 17,7 фоизи айнан Хитой улушига тўғри келади. 2024 йилда икки мамлакат ўртасидаги ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 14 миллиард доллардан ошди. Саноат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ўзаро етказиб бериш орқали бу кўрсаткични 20 миллиард долларга етказиш вазифаси турибди.
Давлат раҳбарларининг жорий музокаралари жараёнида Хитой — Қирғизистон — Ўзбекистон стратегик темир йўли қурилишининг амалий босқичи бошлангани мамнуният билан қайд этилди. Бу транспорт йўлагининг ишга тушиши мамлакатлар ўртасидаги савдо-иқтисодий ҳамкорликнинг янада ривожланишида муҳим аҳамият касб этади. Ушбу лойиҳа минтақалараро алоқаларни мустаҳкамлашга ёрдам бериб, Марказий Осиё давлатларининг транспорт йўлакларини диверсификация қилиш ва минтақанинг халқаро транспорт- транзит маркази сифатида рақобатбардошлигини оширишга хизмат қилади.
Давлатимиз раҳбари Хитойга расмий ташрифи доирасида “China Gold”, “China Coal Resources”, “China Datang Corporation”, “Tianjin Rail Transit Group”, “Poly Changda”, “Tianjin Urban Construction”, “Jinchuan Group”, “China Synfuels”, “Jinchuan”, “ST Wonderful”, “Mizuda”, “World Agriculture”, “Dongzhu Ecology” ва бошқа маҳаллий етакчи компаниялар раҳбарлари билан учрашди. Учрашувда энергетика, геология, қишлоқ ва сув хўжалиги, кимё, заргарлик саноати, жамоат транспортини модернизациялаш, инфратузилмани ривожлантириш ва туризм соҳаларида кооперация лойиҳаларини амалга ошириш истиқболлари кўриб чиқилди.
Хитой мамлакатимиз иқтисодиётини модернизация ва диверсификация қилиш дастурларини амалга ошириш, рақобатдош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва саноатнинг экспорт салоҳиятини юксалтиришда фаол иштирок этмоқда. Бу жараёнда Хитойнинг етакчи саноат компаниялари билан узоқ муддатли ва ўзаро манфаатли алоқаларни, биринчи навбатда, юқори технологияга асосланган тармоқларни ривожлантиришга алоҳида аҳамият берилмоқда. Бунинг натижасида инвестиция лойиҳалари портфели 60 миллиард доллардан зиёдни ташкил этмоқда. 2024 йилда умумий қиймати 10 миллиард доллардан ортиқ 64 та лойиҳа ишга туширилди. Мамлакатимиз ҳудудларида қўшма технопарклар ва махсус индустриал зоналар фаолият юритмоқда, “BYD” электромобилларини ишлаб чиқариш кенгайтирилмоқда.
Энергетика, жумладан, қайта тикланадиган энергия, нефть-газ, кимё, автомобилсозлик, электротехника, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш, телекоммуникация, соғлиқни сақлаш, фармацевтика, қишлоқ хўжалиги каби йўналишларда фаол инвестициявий ҳамкорлик мавжуд. Бунинг натижасида миллий иқтисодиётнинг тармоқ ва соҳаларида Хитой капитали иштирокидаги қўшма корхоналар тобора кўпайиб, ҳозирги кунда самарали фаолият кўрсатиб келмоқда. Хусусан, Хитой капитали иштирокида 3700 дан ортиқ қўшма корхона фаолият юритаётган бўлиб, бу мамлакатимиздаги чет эл капитали иштирокидаги мавжуд барча компаниялар умумий сонининг қарийб 25 фоизини ташкил этади. Инфратузилма, саноат кооперацияси, қишлоқ хўжалиги, “яшил” энергия соҳаларида йирик қўшма лойиҳалар амалга оширилмоқда.
Углеводород хомашёсини қазиб олиш ва қайта ишлаш бўйича юқори технологик лойиҳаларни мамлакат ичида ва ташқи бозорларда амалга оширишга ихтисослашган дунёнинг энг йирик энергетика компанияларидан бири “China National Petroleum Corporation” (CNPC) ҳисобланади. Ушбу компаниянинг мамлакатимизга киритган тўғридан тўғри инвестициялари ҳажми 5 миллиард доллардан ошди. Истиқболда мазкур компания билан инвестициявий ҳамкорлик портфелини янада кенгайтириш ва ер ости табиий газ сақлаш иншоотларини қуриш, инфратузилмани модернизациялаш, замонавий метрологик стандартлар ҳамда инновацион ечимларни жорий этиш лойиҳаларини илгари суриш мақсад қилинган.
Мамлакатлар ўртасида савдо, саноат кооперацияси, транспорт-логистика, инновация, “яшил” ва рақамли иқтисодиёт инфратузилмасини ривожлантириш каби муҳим йўналишларда ҳамкорликни фаоллаштириш савдо-иқтисодий салоҳиятни янада мустаҳкамлашга хизмат қилмоқда. Шу мақсадда Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ва Хитой Раиси Си Цзиньпиннинг Пекин шаҳрида бўлиб ўтган музокаралари якунида ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантиришга қаратилган кўплаб икки томонлама ҳужжатлар имзоланди. Ўзбекистон ва Хитой ўртасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш билан боғлиқ кенг кўламли масалалар, имзоланган ҳужжатлар ва эришилган келишувлар Ўзбекистон — Хитой муносабатларини янги босқичга олиб чиқишга хизмат қилади. Шунингдек, савдо-иқтисодий ҳамкорликни янада кенгайтириш, “Ўзбекистон — 2030” стратегияси ва “Бир макон, бир йўл” ташаббусини ўзаро боғлаш, илм-фан, тиббиёт, таълим ва туризм соҳаларидаги шерикликни кенгайтириш, техник-иқтисодий ва мувофиқликни баҳолаш соҳасидаги ҳамда инсон ресурсларини ривожлантириш ва рақамли иқтисодиёт соҳаларидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаш, “яшил” энергетика, қишлоқ хўжалиги ва инфратузилма каби соҳаларда илғор инновацион лойиҳаларни амалга ошириш масалаларидаги ҳамкорликни жадаллаштиришга алоҳида эътибор қаратилиши минтақавий даражадаги алоқаларни фаоллаштиришда муҳим роль ўйнайди.
Бир сўз билан айтганда, ўзаро манфаатли алоқаларни кенгайтириш, мамлакатларнинг қулай инвестициявий ва бизнес салоҳиятидан самарали фойдаланиш асосида савдо-иқтисодий фаолиятни жадаллаштириш истиқболда минтақавий даражадаги иқтисодий ўсишни барқарорлаштириш ва тараққиётни рағбатлантиришда муҳим аҳамият касб этади.
Жасурбек ОТАНИЁЗОВ,
иқтисодиёт фанлари доктори, профессор
