Адолат - давлатчиликнинг мустаҳкам пойдеворидир. Одил судлов ва қонун устуворлигини таъминлашда суд ҳокимияти ҳал қилувчи ўрин тутади.
Шавкат Мирзиёев
Ҳужжатда "Ўзбекистон - 2030" стратегиясига мувофиқ судьялар ҳамжамияти органларининг ролини тубдан ошириш, суд корпусини очиқ ва шаффоф тартиб-таомиллар асосида шакллантириш, фуқароларнинг суд ҳимоясида бўлиш ҳуқуқини таъминлаш ва судлар мустақиллиги кафолатларини мустаҳкамлаш вазифалари белгиланган. Асосий мақсадлар суд ҳокимиятининг мустақиллигини мустаҳкамлаш ва судьялар ҳамжамияти органлари ишининг самарадорлигини оширишдан иборат. Улар доирасида судьяларнинг ўзини ўзи бошқариш принциплари ва судьялар мустақиллигининг халқаро стандартларини кенг жорий этиш, судьялар ҳамжамияти органларининг роли ва масъулиятини аниқ белгилаган ҳолда судьялар корпусини шакллантириш тартибини такомиллаштириш, улар фаолиятининг очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаш, шу жумладан судьяликка номзодларни танлашнинг шаффоф тартиб-таомилларини жорий этиш, суд тизимида гендер тенгликни таъминлаш имкониятларини кенгайтириш орқали аёл судьялар улушини камида 30 фоизга етказиш назарда тутилмоқда.
Судьяларнинг ўзгармаслиги тамойилини жорий этиш ислоҳотнинг муҳим элементи бўлади. Судьяларни ўн йиллик муддатга қайта тайинлаш амалиётидан воз кечиш ва беш йиллик дастлабки иш муддатини белгилаш режалаштирилмоқда, шундан сўнг судья муддатсиз лавозимга тайинланади. Туманлараро, туман ва шаҳар судлари раҳбарлари белгиланган мезонлар асосида очиқ танлов асосида лавозимга тайинланади.
Судлар мустақиллигининг илғор стандартларини жорий этиш ва судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятини такомиллаштириш бир қатор ташаббусларни амалга оширишни назарда тутади. Судьялар ҳамжамияти органлари иштирокини ошириш орқали Кенгаш таркибини шакллантириш тартибини такомиллаштириш бўйича таклифлар қўшимча равишда маъқулланди. Хусусан, Кенгашнинг доимий асосда фаолият юритадиган судьялари лавозимига номзодлар тегишли суд судьяларининг малака ҳайъатлари томонидан тавсия этилади, бунда, қоида тариқасида, камида 7 йиллик иш тажрибасига эга бўлган судьялар кўрсатилиши мумкин. Жамоатчилик асосида фаолият юритадиган Кенгаш аъзолигига номзодлар ҳуқуқ соҳасидаги илмий ва олий таълим ташкилотлари ҳамда фуқаролик жамияти институтлари томонидан тавсия этилади.
Судьялар ҳамжамияти органлари фаолиятининг очиқлик даражасини ошириш ва суд бошқарувини такомиллаштириш судлар тизимидаги бўш раҳбарлик ва юқори турувчи судьялик лавозимлари ҳамда уларни эгаллаш учун танловда иштирок этиш тартиби тўғрисидаги маълумотларни Кенгашнинг расмий веб-сайтида эълон қилиш амалиётини жорий этишни назарда тутади. Бундан ташқари, суд тизимида судьялик лавозимларига, шу жумладан раҳбарлик ва юқори лавозимларга номзодларни танлаш ва тайинлаш жараёнининг барча босқичлари тўғрисида маълумот бериш режалаштирилган.
Кенгаш фаолиятига замонавий рақамли технологияларни кенг жорий этиш, судьялик лавозимларига номзодларни ўрганиш ва танлаш жараёнларини рақамлаштириш мақсадида комплекс чора-тадбирлар назарда тутилмоқда. Номзодлардан ортиқча маълумотларни талаб қилиш амалиётига чек қўйиш мақсадида "Рақамли ҳукумат" тизими идоралараро интегратсиялашув платформасининг Кенгаш ахборот тизими билан тўлиқ интегратсиялашувини таъминлаш режалаштирилмоқда. Бундан ташқари, судьялар фаолияти самарадорлигини баҳолашда сунъий интеллектдан фойдаланиш имкониятларини жорий этиш, номзодлар ва амалдаги судьяларнинг психологик портрети асосида судья касбий маҳоратини баҳолаш имконини берувчи электрон дастурни такомиллаштириш, ёпиқ овоз бериш ва Кенгаш йиғилишларида қарор қабул қилиш жараёнларида рақамли технологияларни қўллаш назарда тутилмоқда. Кенгаш фаолияти самарадорлигини ошириш ва замонавий рақамли технологияларни жорий этиш мақсадида ушбу ташаббусларни амалга ошириш учун қўшимча ресурслар ва қўллаб-қувватлаш чоралари ажратилиши режалаштирилган.
Мазкур ҳужжат билан судьянинг мустақиллиги ва масъулияти ўртасидаги мувозанатни таъминлаш мақсадида судьяларга нисбатан интизомий жазо чораларини қўллашнинг шаффоф ва адолатли тизимини яратиш назарда тутилмоқда. Хусусан, интизомий ишни кўришда судьяга ҳимоя ҳуқуқи берилиши, судьяни қуйи турувчи судьялик лавозимига ўтказиш тарзидаги интизомий жазо чораси жорий этилиши, интизомий жазо чораси амалда бўлган даврда судьяни юқори турувчи судьялик лавозимига тавсия этиш мумкин эмаслиги, судьяни интизомий жавобгарликка тортишнинг аниқ мезонлари ва асослари мустаҳкамланиши назарда тутилмоқда.
Судьялар корпусида гендер тенгликни таъминлаш мақсадида Кенгашнинг Одил судлов академиясининг касбий қайта тайёрлаш курсларига қабул қилишда хотин-қизлар учун ҳар йили квота белгилаш тўғрисидаги таклифи маъқулланди. Шу билан бирга, судьялар ташаббускор гуруҳи томонидан "Ўзбекистон - 2030" стратегиясида белгиланган гендер тенгликни мустаҳкамлаш, суд тизимини модернизация ва демократлаштиришга қаратилган умуммиллий мақсадларга мос келадиган Ўзбекистон аёл судьялари ассоциациясини ташкил этиш бўйича таклиф ишлаб чиқилгани маълумот учун қабул қилинади.
Бундан ташқари, суд тизимида камида беш йил иш стажига эга бўлган ва илмий салоҳиятга эга бўлган судьялар Одил судлов академиясининг профессор-ўқитувчилари лавозимларига тайинланганда, Академиядаги фаолияти якунланганидан сўнг илгари эгаллаб турган судьялик лавозимида ишлашни давом эттириши белгиланмоқда. Бўш лавозим мавжуд бўлмаган тақдирда, судья унинг розилиги билан бошқа тенг лавозимли судьялик лавозимига ўтказилиши мумкин.
Амалга оширилаётган судьялар ҳамжамияти ислоҳоти суд ҳокимияти мустақиллигини ҳар томонлама мустаҳкамлаш, судьялар фаолиятининг шаффофлиги ва самарадорлигини ошириш, замонавий рақамли технологиялар ва халқаро стандартларни жорий этишга қаратилган. Кадрларни танлашнинг очиқ ва адолатли тартиб-таомилларига, гендер тенгликни ва судьялар корпусининг илмий салоҳиятини ривожлантиришга, шунингдек, интизомий жавобгарликнинг мувозанатли тизимини яратишга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Ушбу чора-тадбирларнинг амалга оширилиши нафақат жамиятнинг суд тизимига бўлган ишончини оширишга, балки замонавий таҳдидлар ва "Ўзбекистон - 2030" стратегияси вазифаларига жавоб берадиган профессионал, малакали ва мустақил судьялар ҳамжамиятини шакллантиришга хизмат қилади.
Хидоятов Бахтияр Батирович,
ТДЮУ Жиноят-процессуал ҳуқуқи кафедраси профессори, ю.ф.н.
Узбекова Дилшода Тулкиновна,
Тошкент давлат юридик университети докторанти
