Қаҳрамонимиз Наманган давлат университетида талабаларга физика фанидан дарс беради. Ўзи шу соҳада қатор ихтиролар ҳам қилган. Айниқса, унинг яна бир инновацион лойиҳаси — мактабларда физика фанини ўқитишга мўлжалланган ўқув лабораторияси ҳозирча юртимизда шу турдаги ягона қурилма ҳисобланади.
Лаборатория жамланма ҳолида ишлаб чиқарилган. Уни исталган хонага ўрнатиб, физика фани амалиётини олиб боришда фойдаланиш мумкин. Комплект умумтаълим мактаблари учун мўлжалланган бўлиб, дарсликлардаги мавзулар асосида ишлаб чиқилган. Ўқувчилар дарсда олган билимларини лабораториядаги қурилмалар, физик хоссалар асосида амалиётда қўллашлари мумкин бўлади. Ихчам, асосийси, бир жойдан иккинчи жойга кўчириш мумкин бўлган лаборатория жамланмаси мамлакатимизнинг энг чекка ҳудудларида жойлашган мактабларда фойдаланишга ҳам анча қулай.
— Олий таълимни тамомлаб, университетда иш бошлаганимдан сўнг, менга вилоятдаги мактабларни ўрганиш вазифаси топширилди, — дейди Улуғбек Турдалиев суҳбат давомида. — Энг биринчи, ўзим ўсиб-улғайган Поп туманига бордим. Ўрганишларим давомида мактабларда физика фанини ўқитишда асосий муаммо ўқув лабораторияларининг етишмаслиги, баъзи мактабларда эса умуман йўқлиги эканини кўрдим. Гап шундаки, бундай лабораториялар анча қиммат бўлиб, хориждан катта маблағ ҳисобига олиб келинар экан. Шу боис, ҳамма мактабларда ҳам бўлавермайди. Бу ҳолат мени ўйлантириб қўйди. Ахир, физика фанини амалий машғулотлар, лаборатория синамаларисиз чуқур ўрганиш қийинку! Шундан сўнг ўзимга Ўзбекистонда ҳам ўқув лабораторияларини ишлаб чиқариш мумкинми, деган саволни бердим. Нега бўлмас экан, албатта мумкин. Ва мен ана шундай лаборатория комплексини яратаман ҳамда бу қурилма универсал бўлади, деган қарорга келдим.
Шу тариқа, Улуғбек ғояси устида тинимсиз ишлаб, жуда кўп манбаларни ўқиб-ўргана бошлади. Хориж лабораторияларини кузатиб, интернет орқали 3Д моделлаштириш дастурини ўзлаштирди. Бунинг учун яхшигина маблағ ҳам сарфлади. Мактаб ўқув адабиётларини қайта ўқиб чиқди. Ниҳоят, орадан бир йил ўтиб, қурилманинг биринчи кўриниши тайёр бўлди.
Талабалик йилларидаёқ физик қурилмалар устида изланишлар олиб борган Улуғбек учун лаборатория жамланмасини ясаш у қадар қийинчилик туғдирмади. Ахир, унинг биринчи ясаган техник ишланмаси оддий ускуна эмас, оптик телескоп бўлган. Мазкур телескоп энг содда механизмга асосланган бўлиб, иккита қавариқ оптик линза ва махсус кўриш трубасидан ташкил топган. Қурилма ёрдамида узоқда жойлашган буюмни 10 мартагача катталаштириш мумкин. Бундан ташқари, оптик турбинанинг узунлигини ўзгартириш орқали керакли фокус масофани танлаш имкони ҳам мавжуд.
“Наманган” бренди остида ишлаб чиқарилади
Давлатимиз раҳбари ҳар гал ёшлар билан учрашганларида, “Илмни қадрланг, илмга интилинг!”, деган сўзларни такрорлайдилар. Бу шунчаки даъват эмас. Аксинча, бугун юртимизда қайси соҳа бўлмасин, ўқийман, илм қиламан, деган ёшларга барча шароитлар яратиляпти. Йигит-қизларнинг инновацион лойиҳалари қўллаб-қувватланиб, молиялаштириляпти. Натижада юзлаб, минглаб ишланмалар тайёр ихтирога айланмоқда.
Улуғбек ўзи яратган физика лабораторияси жамланмаси билан Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан ўтказилган “Бўлажак олим” танловида иштирок этди. Лойиҳа кўпчиликда қизиқиш уйғотди. Танловда ғолиб топилиб, унга 13 853 000 сўм маблағ ажратилди.
— Бу маблағга керакли техника ва қурилмаларни харид қилиб, лаборатория комплектининг янги универсал кўринишини яратдим, — дейди ёш олим. — Жамланма мобил ҳолда ишлаб чиқарилган бўлиб, уни исталган вақтда, исталган жойга олиб бориб фойдаланиш мумкин. Доимий электр энергияси ва ўқув хонаси талаб этмайди. Ихчам лабораторияга 24 та қурилма ўрнатилган. Уларда 6 та лаборатория иши ҳамда хориж аналогларидан фарқли ҳолда, 4 та намойиш тажрибасини бажариш имконияти мавжуд. Қолаверса, нархи шу турдаги чет эл қурилмаларидан анча арзон.
Мазкур қурилмани ҳудудларда оммалаштириш яхши самара беради. Ҳозирги кунда лаборатория комплектининг жойларда тақдимоти ўтказилиб, ишлаш механизми билан таништириляпти. Семинарлар ташкил этилиб, физика фани ўқитувчиларига намойиш этилмоқда. Кўплаб мактаблар қурилмани сотиб олиш таклифини ҳам билдиряпти.
Бир неча кун аввал Наманган вилояти ҳокими Шавкат Абдуразаққовнинг талаба ёшлар билан ўтказган учрашуви Улуғбек учун яна бир имконият бўлди. Ёш олимнниг ихтироси билан танишган вилоят ҳокими лаборатория коплектини мактабларга жорий этиш таклифини қўллаб-қувватлади. Масъулларга вилоятдаги 12 та физикага ихтисослаштирилган мактабларга ҳомийлик маблағлари ҳисобидан мазкур лаборатория жамланмасини етказиш топшириғи берилди.
— Бу мен учун катта ютуқ, — дейди Улуғбек. — Нафақат вилоятимиз, балки Ўзбекистондаги барча мактаб ўқувчилари физика фани амалиётини шундай замонавий лабораторияларда ўтишини истардим. Чунки боланинг мактабда олган билими қанча юқори бўлса, келгусида ўз йўлини осон танлай олади. Қолаверса, бўлажак физик, астрономлар айнан мактабда етишиб чиқади. Келгусида “Наманган” бренди остида инновацион лаборатория ишлаб чиқарувчи корхона ташкил этиш ниятим бор. Бу корхона илмий соҳадаги изланишларни амалиётга татбиқ этишга хизмат қилади.
Санжарбек ҲАМИДОВ,
Журналист
