Сўнгги вақтда суҳбатлар мавзуси коронавирус бўлиб қолди. ОАВ, ижтимоий тармоқларда маълумотлар жуда кўп, лекин қайси бири илмий фактларга асослангани, афсуски, маълум эмас. Шу боис ҳам одамлар орасида касаллик ва эмланиш хақида қарама-қарши фикрлар мавжуд. Дунё аҳолиси ҳозир икки томонга ажралиб қолгандек: вакцинация тарафдорлари ва унга қаршилар.

Аслида ким аслида хақ ва ким нохақ? Келинг, ўтган вақтга назар соламиз.

Коронавирус илк аниқланган кундан то ҳозирга қадар дунёнинг барча давлатларида аниқланди. Ер юзида бу касалликдан 194 миллион инсон азият чекди ва 4 миллион 160 минг ҳолатда ўлим қайд этилди.

Ўтган давр ичида вирус бир неча бор ўз шаклини ўзгартирди, яъни мутацияга учради. Аввало, коронавируснинг альфа – британча штамми, сўнг бета – африкача штамми, гамма – бразилча штамми, эпсилон – американча штамми ва ҳозир дельта ва дельта плюс – ҳинд штамми аниқланди.

Вируснинг мутацияга учраши натижасида клиник белгилари ўзгариб, зарарлаш ва юқиш тезлиги ортди. Айнан шу сабабли ҳам даволаш протоколлари вирус штаммига қараб ўзгартириб келинди. Ҳозир Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан тавсия этилган саккизинчи протокол асосида беморлар даволанмоқда.

Даволаш протоколидан жой олган дорилар гуруҳи — антибиотиклар, гормонлар, вирусга қарши дорилар, қонни суюлтирувчи дори воситаларидир. Ёрдамчи гуруҳ дорилари эса замбуруғга қарши дори воситалари, витаминлар, ошқозонни ҳимояловчи дори воситалари ва ҳоказо.

Айнан тўғри даволаш натижасида ўлим кўрсаткичини 22,5 фоиздан 0,02 фоизгача камайтиришга муваффақ бўлдик. Албатта, бундай натижага эришиш осон бўлмади. Давлатимиз раҳбари бошчилигида Соғлиқни сақлаш вазирлиги, шифокорлар томонидан олиб борилган саъй-ҳаракатлар касаллик кўрсаткичини кескин пасайтиришга ёрдам берди.

2021 йил январь ойида эса умуман касалланиш қайд этилмаган кунлар ҳам бўлди. Лекин, афсуски, бепарволик, беписандлик ва албатта карантин қоидаларига риоя этмаслик касалликни яна авж олиб кетишига сабабчи бўлди. Билиб-билмас, палапартиш дори воситаларини уй шароитида қўллаш касаллик асоратларининг кучайишига олиб келди.

Антибиотикларни шифокор бўлмаганлар тавсиясига кўра истеъмол қилиш, катта дозаларда гормонал дори воситаларини уй шароитида қабул қилиш ва осма уколларни мақсадсиз олиш каби ҳолатлар касалликнинг оғир кечишига сабаб бўлмоқда.

Шу ўринда эслатиш жоиз: антибиотик ва гормонлар тўғридан тўғри вирусларга таъсир кўрсатолмайди. Мақсадсиз даъволар туфайли ўзимиз вируснинг мутацияга учрашига сабабчи бўлиб қолмоқдамиз.

Вирус ўзгарувчан экан, уни қандай енгиш мумкин?

Дунё олимларининг сўнгги қарори бу: вирусни енгишни ягона ва тўғри йўли – вакцинация.

Вакцинация – касаллик қўзғатувчисини кучсизлантирилган ёки оқсиллари ажратиб олинган ҳолатда инсон организмига киргизишдир. Асосий мақсад – инсон иммун таначаларига касаллик қўзғатувчини танитиб қўйиш.

Вакцинация жараёнидан ўтган инсонларда иммун таначалар ишлаб чиқарилиб, вирус инсон организми билан тўқнашса, вирусни иммун таначалар организмга киргизмасдан йўқ қилади. Вирус организмга кириб бўлган тақдирда ҳам касалликнинг енгил ўтишига сабабчи бўлади.

Одамлар орасида шов-шувга сабаб бўлаётган “вакцинация қилинган инсонлар 2 йилдан сўнг қирилиб кетади” ёки “вакцина орқали инсонга чип ўрнатилади” деган гаплар нотўғри. Бу фикрларнинг ҳеч бири илмий асосини топмади. Тарихга назар солсак, вакцинация туфайли инсоният қора ўлат, вабо, сил, бўғма, полиомиелит, менингокок инфекцияси, қизамиқ, қоқшол касалликларидан тўлиқ қутулишга муваффақ бўлганига ишонч ҳосил қиламиз.

Шундай экан, шифокор сифатида ягона фикрим, касалликни енгишнинг ягона ва тўғри йўли бу – вакцинация. Барча юртдошларимизни вақтни бой бермай, вакцинация жараёнида фаол қатнашишга чорлайман.

Нодир ҲАЙДАРОВ,

Тошкент давлат стоматология институти ректори,

тиббиёт фанлари доктори, профессор