Sogʻlom odam uchun zarur boʻlgan notarial xizmatni koʻrsatishda oʻz ehtiyojlarini qondirish qiyin emas, chunki Oqoltin tumanidagi notarial idora markazda joylashgan va uning ish tartibi fuqaroga oʻzi uchun eng mos variantni tanlashga imkon beradi. Biroq, sogʻligʻi, jismoniy holati sababli notarial harakatni amalga oshirish uchun mustaqil ravishda notariusga kela olmaydiganlar haqida nima deyish mumkin?
Oqoltin tumani mahallalaridan birida istiqomat qiluvchi 87 yoshli Obidjon ota kasal boʻlib yotib qoldi. Kampiri Xosiyat momo bundan bir necha yil ilgari vafot etgan. Bobo oʻlimidan keyin mol-mulkini deb farzandlari oʻrtasida nizo chiqishini xohlamaydi. Shu boisdan, farzandlariga notariusni uyga chaqirish va meros masalasini hamma bilan birgalikda hal qilishni lozim deb topdi. Xonadonga kelganimda farzandlari jamuljam ekan, ulardan otasining manfaatida mol-mulkdagi onasiga tegishli ulushdan voz kechish toʻgʻrisida arizalarini yozdirib oldim.
Otaning oʻzi bilan ham alohida gaplashib oldim. Uning koʻzlaridan oʻz roziligi bilan bu ish amalga oshirilyaptimi, birov bosim oʻtkazyaptimi yoʻqmi, shuni bilishim kerak edi.
Elektron bazadan ham kommunal toʻlovlar boʻyicha qarzdorlik bor-yoʻqligini tekshirib olganimdan keyin, otasining nomidan kenja oʻgʻil Oʻtkirbekning nomiga uy-joy hadya sifatida rasmiylashtirildi.
Notarial idora tashqarisida notarial harakatni amalga oshirish uchun siz avvalo notarius bilan bogʻlanib, sizni qiziqtirgan barcha savollarga aniqlik kiritishingiz kerak: notariusning ketish tartibi va vaqti, notarial toʻlovni toʻlash tartibi va boshqalarni “e-notarius.uz” sayti orqali aniqlanishingiz va elektron navbatga yozilishingiz mumkin.
Oʻzbekiston Respublikasining “Notariat toʻgʻrisida”gi qonuni va qonunosti hujjatlariga muvofiq, notarius notarial harakatlarni amalga oshirayotganda ariza beruvchining shaxsini aniqlashi va uning layoqatliligini tekshirishi shart.
Fuqarolarning bir qator toifalari, oʻz navbatida, notarial harakat notarial idora binosidan tashqarida amalga oshirilganligi sababli va guvohlar boʻlmagan taqdirda, notarius har qanday narsani va har kimdan tasdiqlashi mumkin deb hisoblaydi. Bu unday emas. Notarial harakatlar faqat oʻz harakatlarining ahamiyatini tushunishga va ularni boshqarishga qodir boʻlgan qobiliyatli fuqarolardan amalga oshirilishi mumkin.
Yaʼni, fuqaro ogʻzaki yoki yozma ravishda, notarius bilan aloqa oʻrnatayotganda, ikkinchisiga qaysi hujjatni rasmiylashtirmoqchi ekanligini va koʻrsatilgan hujjatning maʼnosi nima ekanligini mustaqil ravishda tushuntirishi kerak.
Notariusdan jismoniy holati sababli yozish yoki gapira olmaydigan shaxs nomidan hujjat tuzishni soʻrashlari odatiy holdir.
Hech kimga sir emaski, notarius tashrif buyuradigan fuqarolarning aksariyati keksa yoki keksa odamlardir, ular bilan ishlashda notariuslar ikkinchi shaxsning huquqlari va qonuniy manfaatlarini buzmaslik uchun zaruriy ehtiyotkorlik bilan foydalanadilar.
Notariuslarning baʼzilari fuqaroning oʻzi imzolagan holda uyda notariusni chaqirish zarurligi toʻgʻrisida bayonot berishni soʻrashadi, boshqalari notarial xizmatga muhtoj mijoz bilan oldindan telefon orqali suhbatlashishni maʼqul koʻrishadi, baʼzida fuqaroning ruhiy salomatligi toʻgʻrisida tibbiy maʼlumotnoma talab qilinadi. Notariuslar notarial idora binosidan tashqarida notarial harakatlarni amalga oshirishda audio yoki video yozuvlarning texnik vositalaridan foydalanishi odatiy hol.
Bu faqat fuqaroning oʻzi huquqlarini himoya qilish va mukammal notarial ish bilan bogʻliq yuzaga kelishi mumkin boʻlgan salbiy oqibatlarning oldini olish uchun amalga oshiriladi. Notarial idora binosidan tashqarida notarial harakatni amalga oshirishda qonunda belgilangan notarial sirni saqlash prinsipiga rioya qilish kerak. Qoida tariqasida, bir vaqtning oʻzida xonadonga fuqaroning irodasiga taʼsir etishi yoki unga bosim oʻtkazishi mumkin boʻlgan shaxslarni kiritilmaydi.
Adliya vazirligining 2019-yildagi 3113-sonli buyrugʻi bilan tasdiqlangan Notariuslar tomonidan notarial harakatlarni amalga oshirish tartibi toʻgʻrisidagi Yoʻriqnomaning 6-bandiga asosan, Notarial harakatlar notarial idora binosidan tashqarida bajarilsa, hujjatning tasdiqlovchi yozuvida notarial harakat amalga oshirilgan joyning manzili koʻrsatiladi va notarial harakatni amalga oshirish hamda imzolash jarayoni majburiy audio va video qayd etiladi.
Sayyor xizmatlar uchun haftaning maʼlum kunlarida maʼlum soatlardan foydalanamiz. Buning sababi, oʻz ish jadvalimga muvofiq, fuqarolarni idora binolarida qabul qilishga majburmiz. Shuning uchun, oldindan notariusni chaqirish haqida rejalashtirgan yaxshiroqdir. Notariusni chaqirganda, maʼlum xarajatlar mavjud. Avvalo, bu notariusni fuqaroning yashash joyiga etkazish va orqaga qaytarish bilan bogʻliq boʻlgan transport xarajatlari, bu notarial harakat amalga oshirilgan-qilinmaganligidan qatʼiy nazar toʻlanadi.
Fuqaro hujjatni oʻz qoʻli bilan imzolay oladimi yoki notarial harakatni amalga oshirishga qiziqmaydigan kattalar qobiliyatiga ega shaxs boʻlishi mumkin boʻlmagan muomalani jalb qilish zarurligini koʻrsatishi shart.
Shuni taʼkidlash kerakki, boshqa toifadagi shaxslar notariusdan tashqari baʼzi bir notarial harakatlarni amalga oshirishga haqli. Masalan, Fuqarolik Kodeksining 136-moddasida “gospitallarda, sanatoriylarda va boshqa harbiy-davolash muassasalarida davolanayotgan harbiy xizmatchilarning hamda boshqa shaxslarning shu muassasalarning boshliqlari, ularning tibbiy qism boʻyicha oʻrinbosarlari, katta va navbatchi shifokorlari tomonidan tasdiqlangan ishonchnomalari, avtomototransport vositalarini boshqarish va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar,
harbiy xizmatchilarning, harbiy qismlar, qoʻshilmalar, muassasalar hamda harbiy oʻquv yurtlari joylashgan, notarial idoralar va notarial harakatlarni amalga oshiruvchi boshqa organlar boʻlmagan punktlarda esa - ishchi va xizmatchilarning, ular oilalarining va harbiy xizmatchilar oila aʼzolarining shu qism, qoʻshilma, muassasa va oʻquv yurtlarining komandirlari (boshliqlari) tomonidan tasdiqlangan ishonchnomalari, avtomototransport vositalarini boshqarish va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar,
ozodlikdan mahrum qilish joylarida boʻlgan yoki qamoqda saqlanayotgan shaxslarning tegishli muassasalar boshliqlari tomonidan tasdiqlangan ishonchnomalari, avtomototransport vositalarini boshqarish va tasarruf etish haqidagi ishonchnomalar bundan mustasno” deb belgilab qoʻyilgan.
Notariat instituti barcha toifadagi fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishining asosiy kafolatlaridan biri, nizolarning oldini olish, fuqarolarning huquqiy ongini oshirishning ishonchli vositasidir.
Zebo Haydarova yozib oldi
