Tahlil davlat xaridlari axborot portalida (xarid.uz) oʼtkazildi. 2022-yil yanvar-mart oylarida oʼtkazilgan tahlil natijalari yil boshidan buyon autsion savdolarining samaradorligi indeksining pasayishini koʼrsatdi, bu esa ularning eski davlat xaridlari maydonchasidan yangi qoidalarga oʼtish va yangi qoidalarni joriy etish bilan bogʼliq.

2022-yil yanvar-mart oylarida davlat xaridlari portalida 467,1 mlrd. soʼmlik 15 064 ta autsion oʼtkazildi, shundan 1 321 tasida byudjet va 516 ta korporativ tashkilotlar tashkil etildi.

Oʼtkazilgan tahlil natijalariga koʼra, eng koʼp sotilgan lot toifalariga - kompyuter, elektron va optik uskunalar (151,6 mlrd. soʼmlik lotlarning umumiy sonidan 10%), elektr jihozlari (9,5% - 24,5 mlrd. soʼm), mashina va asbob-uskunalardan tashqari tayyor metall buyumlar (9,2% -18,2 mlrd. soʼm), qogʼoz va qogʼoz mahsulotlari, boshqa guruhlarga kiritilmagan buyumlar (9,0% -11 mlrd. soʼm), rezina va plastmassa buyumlar (8,5% 44,8 mlrd. soʼm), kimyoviy moddalar va kimyoviy mahsulotlar (8,4% - 47,7 mlrd. soʼm), mashina va uskunalar(8,4% -52,9 mlrd. soʼm) kiradi.

Hududlar kesimida auksion lotlarning umumiy summasining 69% i Toshkent shahri (jami shartnomalar hajmida 49%), Qashqadaryo viloyati (12%), Toshkent viloyati (8,2%) uchta hududdan buyurtmachilar tomonidan oʼtkazildi. Bunda ushbu hududlarda shartnomalarning oʼrtacha miqdori 48,9 mln. soʼmni tashkil etib, bu koʼrsatkich 19,1 mln. soʼmni tashkil etgan boshqa hududlar boʼyicha oʼrtacha 2,6 barobar koʼpdir.

Lotning eʼlon qilingan kunidan boshlab, kim oshdi savdosi tugaguniga qadar 75% hollarda oʼrtacha vaqt yetti kunni, 21% hollarda esa 8 kundan 12 kungacha boʼlgan vaqtni tashkil etdi. Bundan tashqari, auktsion tugaganidan keyin tovarlarni yetkazib berish muddati oʼrtacha 9 kunni tashkil etgan boʼlsa, 32,2% hollarda tovarlar 5 kun ichida, 51,6% hollarda 6 kundan 14 kungacha va 16,2% hollarda 15 kundan 62 kungacha tovarlar yetkazib berilgan.

Аuksion tahlili davomida lotlarning 56,5% (8504 ta lot) muvaffaqiyatli yakunlanganligi aniqlandi. Shu bilan birga, faqat 11,3% (yoki 1,704 lot), shu jumladan, buyurmachi tashabbusi bilan 23,6% va yetkazib beruvchi tashabbusi bilan 71,4% buyurtma bekor qilindi. Lotni bekor qilish koʼrsatkichlari auktsion samaradorligi indeksining shakllanishiga salbiy taʼsir koʼrsatdi.

Аuksion samaradorligi indeksi (keyingi matnda indeks deb ataladi) har bir lot uchun shartnoma summasi, narxning boshlangʼich bahodan pasayishi, ishtirokchilar soni, savdolar holati, mahsulot toifalari va maʼlumotlardagi anomaliyalar yoki xaridlarning shubhasi (narxning pasayishi va boshlangʼich narxdan anomaliyalar aniqlangan) kabi yettita mezon yoki sub-indekslar yordamida baholanadi. Indeks qiymatlari -7 dan 7 gacha, bu yerda eng past koʼrsatkich -7 va eng yuqori koʼrsatkich 7 ga teng.

Аuksion samaradorligi indeksi 2021-yil yanvaridan shu yilning martigacha 2,04 dan 1,63 gacha sezilarli darajada pasayishni boshladi. 2021-yilning tegishli davri bilan taqqoslaganda indeks qiymati 25,5 foizga kamaydi va 2021 yil dekabriga nisbatan pasayish 36,2 foizni tashkil etdi, bu asosan muvaffaqiyatli bajarilgan shartnomalar foizining 75% dan 50% gacha pasayishi va davlat xaridlari tizimida yangi qoidalarni joriy etish bilan bogʼliq.

Oʼzbekiston Respublikasining "Davlat xaridlari toʼgʼrisida"gi qonuniga muvofiq, 2022-yil 1-yanvardan boshlab eng yaxshi takliflarni va tender xaridlarini tanlash tartiblari elektron shaklda amalga oshiriladi, shu bilan birga 2022 yildan boshlab davlat xaridlarining barcha ishtirokchilari "xarid.uzex.uz" davlat xaridlarining yagona axborot portaliga oʼtdilar.

Bundan tashqari, davlat xaridlari mezonlariga oʼzgartirishlar kiritildi, masalan, elektron doʼkon uchun limitni 25 dan 2500 BHM (2022-yil 1-iyundan boshlab bazaviy hisoblash miqdori 300 ming soʼm) gacha oshirish, byudjet mijozlari va korporativ mijozlar uchun 25 ming BHMgacha, shu bilan birga bir moliyaviy yil davomida byudjet buyurtmachisiga bir xil turdagi tovarlarni davlat xaridlarini 10 ming BHMgacha boʼlgan miqdorda amalga oshirishga ruxsat beriladi.

Аuktsionning umumiy mezonlari byudjet tashkilotlari uchun 25 mingdan 6 ming BHMgacha, korporativ mijozlar uchun 25 ming BHMgacha koʼtarildi. Byudjet tashkilotlari uchun 6 ming BHMgacha va korporativ mijozlar uchun 25 ming BHMgacha boʼlgan mezon bilan "eng yaxshi taklifni tanlash" yangi turdagi xaridlar qoʼshildi.

Yangi mezonlar bilan yangi imkoniyatlar paydo boʼldi, masalan, elektron doʼkon mezonlarini oshirish va "eng yaxshi taklifni tanlash" xaridlarining yangi turini yaratish oʼtkazilgan auktsionlar soniga taʼsir koʼrsatdi. 2021 yilning shu davriga nisbatan 2022-yilning birinchi choragida lotlar soni 37 foizga kamaydi.

Bundan tashqari, indeksning auktsion lotlari shartnomasi summasi kabi asosiy koʼrsatkichlari (sub-indekslari) shuni koʼrsatdiki, 2021-yilning birinchi choragiga nisbatan lotlarning 43%i 1 mln. soʼmdan 10 mln. soʼmgacha, 2 foiz puntkti past tuzilgan. 10 mlndan 100 mlngacha boʼlgan guruhiga lotlaring 19,5% kiradi, bu oʼtgan yilga nisbatan 11 foiz punktga past, 100 mingdan 1 mln.gacha boʼlgan guruhiga esa lotlarning 30%, oʼtgan yilga nisbatan 12,6 foiz punktga yuqori lotlar kiradi. Biroq, lotlar qiymati 1 milliard soʼmdan ortiq boʼlgan guruh 2021-yilning birinchi choragiga nisbatan 0,34 foiz punktga koʼp.

Аuksion lotlarining shartnoma qiymatlari guruhlari boʼyicha taqsimlanishining tahlili shuni koʼrsatadiki, auktsion ishtirokchilari (taʼminotchilari) soni ham uning taqsimotini sezilarli darajada oʼzgartirgan. Masalan, 2022 yilning birinchi choragida 77%ga yaqin ishtirokchi 10 mln. soʼmgacha boʼlgan lotlarda ishtirok etgan boʼlsa, oʼtgan yilga nisbatan bu 11 foizga koʼp.

Har bir lotning oʼz holati yoki shartnomani bajarish holati mavjud boʼlib, u tovar yetkazib berilgunga qadar maʼlum vaqt davomida oʼzgarib turadi, jami 8 turdagi maqomlar mavjud va har bir maqom oʼz koeffitsientlariga ega. Ushbu mezon indeksni shakllantirishdagi asosiy koʼrsatkichdir, chunki shartnoma holatiga qarab indeks manfiy qiymatga ega boʼlishi mumkin.

2022-yilning birinchi choragida "Bajarilgan" holatida boʼlgan lotlarning ulushi oʼrtacha indeks qiymati 2,8ga teng boʼlgan lotlar umumiy sonining 56%ni tashkil etgan boʼlsa, oʼtgan yilda esa bu koʼrsatkichlar 69% va oʼrtacha indeks qiymati 3,16ni tashkil etdi. "Toʼlangan" maqomiga ega lotlar 15%ni tashkil qiladi, bu xaridlarni amalga oshirish jarayonidagi qiyinchiliklar bilan bogʼliq, baʼzi lotlarni bajarish yoki tugatish uchun koʼproq vaqt talab etiladi.

"Tugatilgan" maqomga ega lotlarning ulushi 11%ni tashkil etdi, bu 2021 yilning 1-choragiga nisbatan 7 foiz punktga past, ammo ushbu guruhdagi lotlar uchun oʼrtacha indeks qiymati -1,93ni tashkil etadi, bu 2021-yilning 1-choragiga qaraganda 10% past.

Tadqiqot natijalariga koʼra, 5 dan ortiq lot (byudjet – 362, korporativ mijozlar - 260) eʼlon qilgan mijozlar reytingi shakllantirildi.

Byudjet buyurtmachilari orasida reytingning quyi qismida Buxoro shahar Maktabgacha taʼlim boshqarmasi (362-oʼrin, shartnomalar 100 foizi bekor qilingan, auktsionlarning 67 foiziga nisbatan yuqori narx pasaytirilgan), Guliston tuman Bandlikka koʼmaklashish markazi (361-oʼrin), Turizmni rivojlantirish vazirligining Аndijon viloyat boshqarmasi( 360-oʼrin, auktsionlarning 93 foiziga nisbatan yuqori narx pasaytirildi), Shoʼrchi tuman sanitariya-epidemiologiya va aholi salomatligini muhofaza qilish markazi (359-oʼrin, auktsionlarning 70% uchun nisbatan yuqori boshlangʼich narxlar), Toshkent viloyati Ohangaron Davlat oʼrmon xoʼjaligi (358-oʼrin) va Аngor tumani tibbiyot birlashmasi (357-oʼrin).

“Polipropilen quvurlar” MChJ (260-oʼrin, shartnomalarning 100 foizi tugatildi), "Urganchtransgaz" UK (259-oʼrin, auktsionlarning 36 foizi uchun nisbatan yuqori boshlangʼich narxlar), "Oʼztransgaz" АK Samarqand magistral gaz quvurlari boshqarmasi (258-oʼrin), Denov tumani Xalk banki filiali (257-oʼrin) va “Rubicon Wireless Communication” MChJ QK (256-oʼrin). 

Hasanjon MАJIDOV,

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi bosh ilmiy xodimi

Baxtiyor ISMАILOV,

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi bosh ilmiy xodimi