Biroq, turk turmush tarziga chuqur singib ketgani tufayli qahva bu mamlakatlarda nafaqat kofeinli ichimlik, balki mehmondo‘stlik va do‘stlik ramzi hisoblanadi. Turk madaniyatida chuqur o‘rin egallagan bu xushbo‘y ichimlikni birga ichish odamlarni bir-biriga yaqinlashtiradigan, suhbatni chuqurlashtiradigan qadrli lahza demakdir. 2013-yilda YuNESKO turk qahvasini nomoddiy madaniy meros ro‘yxatiga kiritdi. O‘shandan beri 5-dekabr “Butunjahon turk qahvasi kuni” sifatida nishonlanadi.
Turk qahvasining tarixi
Qahva birinchi marta Usmoniylar imperiyasi davrida Yaman orqali Istanbuldagi Sulton Sulaymon saroyiga kelgan. Saroy oshxonasida usta oshpazlar qahva tayyorlashning yangi usulini ishlab chiqdilar. Turk qahvasi o‘z nomini turklar tomonidan ixtiro qilingan pishirish usulidan oladi. Saroyda muhim ichimlikka aylangan turk qahvasi Istanbul ko‘chalariga kirib kela boshladi. 16-asrda odamlar qahva ichib suhbatlashadigan jamoat qahvaxonalari ochildi. Istanbul kosmopolit va savdo markazi bo‘lganligi sababli, qahva savdosi kengayadi. Savdogarlar uzoq mamlakatlarga kofe donalarini sotishni boshladilar, yevropalik diplomatlar va boshqa rasmiylar esa o‘z mamlakatlariga qahva madaniyati olib kirdilar.
Turk madaniyatiga singib ketgan an’ana
Turk qahvasi asrlar davomida turk madaniyatining ajralmas qismiga aylandi. Uni noyob jihati shundaki, tayyorlash usulining o‘ziga xosligidadir. Mazali turk qahvasi uchun juda mayin maydalangan qahva talab qilinadi. Qahva maxsus uzun tutqichli kichkina kofe idishida tayyorlanadi va u “cezve” deb ataladi, tayyor qahva kichik finjonlarda dasturxonga tortiladi. Qahva tarkibidagi shakar miqdoriga kelsak, “sade” ya’ni oddiy qahvani bir oz shakarli yoki shirin yoxud yengil shirin ta’m berilgan tarzda ichish mumkin.
Turk qahvasi an’anaviy ravishda bir stakan suv va turk lokumu bilan birga keladi. Suv qahva ichuvchilarga tanglayini tozalashga va qahvaning to‘liq ta’mini sezishga yordam beradi. Hattoki turk tilidagi “kahvaltı” (nonushta) so‘zi ham “qahvadan oldingi taom” ma’nosini beradi, degan qarashlar ham yo‘q emas. Turkiyada qahva ichish uchun har doim sabab bor. Qahva har ovqatdan keyin ovqat hazm qilish uchun iste’mol qilinganligi sababli, u do‘stlar bilan suhbatlar yoki mehmondorchiliklarda hamroh bo‘ladi. Diniy bayramlardan tortib to to‘y marosimlarigacha maxsus kunlar turk qahvasisiz o‘tmaydi.
Gurmeler uchun turk qahvasi navlari
Klassik turk qahvasi har kuni mamlakat bo‘ylab iste’mol qilinsa-da, har bir mintaqada ko‘plab navlari mavjud. Misol uchun, mastik daraxtlari ko‘p bo‘lgan Egey mintaqasida turk qahvasi mastik yelimi bilan tayyorlanadi. Kofeinsiz va mevaliroq ta’mga ega bo‘lgan menengich qahvasi Gaziantepga xos lazzatdir. U Turkiyaning janubi-sharqiy qismida joylashgan turpentin daraxtining urug‘laridan tayyorlanadi. Xuddi shunday, mirra qahvasi janubi-sharqiy Mardin va Shanliurfa shaharlarida afzal ko‘riladi. Mirra dunyodagi eng kuchli qahvalardan biri bo‘lib, tutqichsiz kichik stakanlarda beriladi. Yengilroq qahvani afzal ko‘rganlar uchun maydalangan dibek qahvasi ideal bo‘lishi mumkin. Turk qahvasi navlari, shuningdek, qizdirilgan qum, ko‘mir yoki kul ustida pishirish usuli bilan ham farqlanadi.
Ko‘pikli turk qahvasi qanday tayyorlanadi?
Butunjahon turk qahvasi kunini ko‘pikli turk qahvasini tayyorlash bilan nishonlash mumkin. Boshlashdan oldin, qahva donachalarining iloji boricha yangi ekanligiga ishonch hosil qilish kerak. Filtrli qahvaga qaraganda mayin maydalangan qahva kerak bo‘ladi. Jezve idishida qahvani suv bilan aralashtirib, xohlagancha shakar qo‘shib, past olovda qaynatiladi. Qahva qaynab chiqqanida, uning ustida ko‘pikli qatlam hosil bo‘ladi. Ehtiyotkorlik bilan quyilsa, ko‘pik tepada qoladi. Bir stakan suv bilan qahvani ichish mumkin. Qolaversa, bu ajralmas ichimlikni o‘z vatanida tatib ko‘rish o‘zgacha zavq ulashadi.
