Саммитке Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев, Тәжікстан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон, Түркіменстан Президенті Сердар Бердімұхамедов, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, сондай-ақ БҰҰ-ның Орталық Азия елдері үшін превентивті дипломатия жөніндегі өңірлік орталығының басшысы Каха Имнадзе қатысты.
Күн тәртібіне сәйкес, өңірлік ынтымақтастықты одан әрі нығайту, сондай-ақ басым салаларда бірлескен жобалар мен бастамаларды іске асыру мәселелері қаралды.
Саммит басында Мемлекет басшысы Әзербайжанның Консультативтік кездесулер форматына толық құқықты мүше ретінде қосылғанын қуанышпен жариялады. Өзбекстан басшысы атап өткендей, бұл шешім ортақ тарихы, туыстық байланыстары, рухани және мәдени жақындығы бар халықтарымыздың мүдделеріне толық сәйкес келеді.
Сонымен бірге, бұл стратегиялық қадам Консультативтік кездесулер жұмысына жаңа серпін беріп, сауда-экономикалық, инвестициялық әрі мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты кеңейту, сондай-ақ тұрақты даму мәселелерінде бірлесе шешім қабылдау үшін жаңа мүмкіндіктер ашатынына сенім білдірді.
– Маңыз жағынан біз Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказды жалғайтын берік көпір салып, ынтымақтастықтың ортақ кеңістігін қалыптастыруға жол ашып жатырмыз. Бұл екі өңірдің стратегиялық байланысын және тұрақтылығын күшейтетін сөзсіз фактор, – деді Президент Шавкат Мирзиёев.
Содан кейін Өзбекстан басшысы соңғы жылдары өңірде жүзеге асырылып келе жатқан интеграциялық үрдістерге қысқаша тоқталды. Ашық диалог пен бірлескен белсенді күш-жігер арқасында өңір үшін өзекті көптеген мәселелер тиімді шешім тапқаны атап өтілді.
Аймақтық мәселелер түбегейлі шешілді, шекара бекеттері ашылды, су-энергетика саласында өзара тиімді ынтымақтастық жолға қойылды, көлік байланыстары қалпына келтірілді, белсенді сауда-инвестициялық және гуманитарлық қатынастар үшін қолайлы жағдайлар жасалды.
– Бүгінгі таңда Орталық Азия – тұрақты өсім мен өркендеу үшін жаңа мүмкіндіктер ашып отырған қарқынды даму мен тиімді ынтымақтастық кеңістігі, – деді Мемлекет басшысы.
Аймақ жаһан экономикасына белсенді кірігуде: инвестициялық тартымдылық артып, үшінші нарықтарға экспорт мүмкіндіктері кеңеюде, транзиттік әлеует өсуде. Өткен жылы өңір елдері арасындағы өзара сауда көлемі 10,7 млрд долларға жетті, ал Орталық Азияға тартылған инвестициялардың жалпы көлемі 17 пайызға өсті.
Қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету, терроризм мен экстремизмге, трансшекаралық қылмысқа қарсы күрес бойынша жүйелі шаралар қабылданып отыр.
Аймақтың халықаралық қатынастар субъектісі ретіндегі рөлі күшейіп, жаһандық мәселелердегі маңызы артып келеді, «Орталық Азия плюс» форматындағы байланыстар нығаюда, аймақ беделді халықаралық алаңдарда біртұтас ұстаныммен сөз алып жүр.
Форматқа Әзербайжанның қосылуы өңірдің халықаралық қауымдастықтағы дауысын одан әрі күшейтетініне сенім білдірілді.
Өзбекстанның төрағалығы кезеңінде 20-дан астам ірі іс-шара өткендігі атап өтілді. Премьер-министр орынбасарлары деңгейінде Аймақаралық ынтымақтастық форумы жолға қойылды, алғаш рет қорғаныс ведомстволары, арнайы қызмет басшылары, сондай-ақ геология, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, экология және мәдениет министрлерінің кездесулері ұйымдастырылды. Күні кеше Ташкентте Орталық Азия елдерінің жетекші әйелдерінің диалогы табысты өтті.
Осы іс-шаралардың барлығы өңірлік әріптестіктің институционалдық негіздері мен тетіктерінің жүйелі түрде нығайып келе жатқанын айқын көрсететіні атап өтілді.
Мемлекет басшысы күрделі және алдын ала болжауға қиын халықаралық саяси ортада аймақ елдерінің өзара бірлігі мен қолдауын нығайту айрықша маңызды екенін атап өтті.
- Мен толық сенемін, біз бүгін аймақтың Жаңа Орталық Азия ретінде тарихи жаңғыру дәуірінің табалдырығында тұрмыз. Біз ынтымақтастығымыздың институционалдық негіздерін одан әрі нығайту, қауіпсіздік пен тұрақты даму қаупіне қарсы өзара үйлестірілген жауаптарды әзірлеуді өз алдымызға міндет етіп қойдық. Біз үшін дәл қазір аймақтың 10–20 жылдан кейін қандай күйде көргіміз келетінін айқын түсініп алу маңызды, – деді Президент.
Мемлекет басшысы аймақтық ынтымақтастықты одан әрі нығайту бойынша бірқатар бастамаларды ұсынды.
Ең алдымен, бүгінгі кездесу форматын аймақтық кеңесші сипаттан «Орталық Азия қауымдастығы» деп аталатын стратегиялық форматқа айналдыру ұсынылды. Бұл үшін Консультативті кездесулер туралы регламент әзірлеу, кезекпен жұмыс істейтін Хатшылық құру, ұлттық үйлестірушілердің мәртебесін Президенттердің арнайы өкілдері деңгейіне көтеру алғашқы қадам бола алатыны атап өтілді.
Сондай-ақ, Президент өмірлік тәжірибесі мол, беделді қоғам қайраткерлерінен тұратын Ақсақалдар кеңесін құру бастамасын алға тартты. Оның мақсаты ұрпақтар сабақтастығын нығайту, аймақтық ынтымақ пен бірегейлікті күшейту.
Өзбекстан басшысы сауда-экономикалық және инвестициялық ынтымақтастықты мүлде жаңа деңгейге шығару маңызды екенін, бұл орта мерзімді перспективада өзара сауда көлемін және жалпы сыртқы айналымды 1,5–2 есеге арттыруға мүмкіндік беретінін айтты.
Әкімшілік кедергілерді жою, салық және кеден рәсімдерін жеңілдету, еркін экономикалық және өнеркәсіптік аймақтарды бірлесіп пайдалану қажеттігі атап өтті.
- Біздің ойымызша, аталған барлық мәселелерді қамтитын, 2035 жылға дейінгі кезеңге арналған кең ауқымды аймақтық бағдарлама әзірлеп, қабылдау – сауда көлемін айтарлықтай арттыру үшін қолайлы жағдай туғызады, – деді Мемлекет басшысы.
Бұдан бөлек, өңірде бірыңғай инвестициялық орта қалыптастыру үшін Жалпы инвестициялық кеңістік туралы декларацияны қабылдау қажеттігі айтылды. Сондай-ақ электрондық коммерцияны дамыту бойынша бірлескен іс-қимылдар бағдарламасын әзірлеу ұсынылды. Бұл тәсілдерді үйлестіруге, виртуалды сауда алаңдары мен сенімді цифрлық төлем жүйелерін дамытуға мүмкіндік береді.
Аймақтың жоғары технологиялық инфрақұрылымын және көлік-логистика әлеуетін бірлесіп дамыту болашақ үшін шешуші маңызға ие екені айрықша аталды.
- Электр станциялары мен жеткізу желілерін, автокөлік және теміржол магистралдарын, шекара өткізу бекеттерін, «жасыл дәліздерді», оптикалық-талшықты желілерді және өзге де стратегиялық маңызы жоғары өңірлік жобаларды іске асыруға күш-жігерімізді біріктіруді ұсынамыз, – деді Өзбекстан басшысы.
«Қытай – Қырғызстан – Өзбекстан» теміржолы және Трансауған көлік дәлізі – аймақаралық көлік байланыстарын кеңейтудегі басым жобалар ретінде атап өтілді. Сондай-ақ Еуропамен жалғайтын Транскаспий бағыттарының үлкен әлеуетіне назар аударылды.
Аталған бағыттар бойынша жұмысты үйлестіру үшін Премьер-министр орынбасарлары деңгейінде Инфрақұрылымды дамыту кеңесін құру ұсынылды.
Аймақтық қауіпсіздік пен тұрақтылық тұрғысынан саммитте қабылданатын екі маңызды құжат – Аймақтық қауіпсіздік және тұрақтылық тұжырымдамасы, сондай-ақ Қатерлер мен қауіптер каталогы жоғары бағаланды.
Ауғанстандағы ахуалдың аймақ қауіпсіздігіне ықпалын ескере отырып, бұл елді аймақтық инфрақұрылымдық, энергетикалық және көлік жобаларына тарту маңызды екені айтылды.
Мемлекет басшысы жуырда өткен «Ферғана бейбітшілік форумын» тұрақты халықаралық форматқа айналдыруды ұсынды.
Аймақ елдері үшін экология, климат және су ресурстары тапшылығы мәселелері ушығып бара жатқанын ескеріп, Орталық Азияның «жасыл» даму тұжырымдамасын жедел қабылдау қажет екеніне назар аударылды.
Аймақта су тапшылығын ескере отырып, 2026–2036 жылдарды «Орталық Азияда суды ұтымды пайдалану жөніндегі іс-қимыл онжылдығы» деп жариялау ұсынылды.
Көрші Ауғанстанды Әмудария алабы су ресурстарын бірлесіп пайдалану жөніндегі аймақтық диалогқа белсенді тарту қажеттігі айтылды.
Су шаруашылығы саласында кәсіби кадрлар даярлауға инвестиция құю мақсатында Өзбекстан Президенті Ташкент ирригация және ауыл шаруашылығын механикаландыру инженерлері институты базасында Су шаруашылығы жөніндегі өңірлік құзыреттер орталығын құру бастамасын ұсынды.
Мемлекет басшысы келер жылы Өзбекстанда өтетін Су үнемдеу мәселелері жөніндегі Дүниежүзілік форумға белсенді қатысуға шақырды.
Мәдени-гуманитарлық байланыстарды кеңейту мәселелеріне де назар аударылды. Бұл тұрғыда Ислам өркениеті орталығының жастардың ғылыми және рухани дамуы үшін тартымды орынға айналатынына үміт артылды.
Саммит қарсаңында алғаш рет өткен Мәдени мұра және ағарту мәселелері жөніндегі халықаралық конгресті тұрақты ұйымдастыру ұсынылды.
Осы бағытты дамыту үшін Өзбекстан Президенті аймақтың көрнекті ғалымдары мен ойшылдарының жаһандық ағартушылыққа қосқан үлесіне арналған БҰҰ Бас Ассамблеясының арнайы резолюциясын қабылдау бастамасын көтерді.
Ғылыми-білім беру кооперациясы аясында мемлекетаралық жобаларды қаржыландыру, академиялық қоғамдастықты қолдау және жасанды интеллект технологияларын енгізуді кеңейту үшін Ғылыми зерттеулер қорын құру ұсынылды.
Өз сөзінің соңында Өзбекстан Президенті бүгін қабылданып жатқан құжаттар мен ұсынылған бастамаларда тұрақты, қауіпсіз және өркендеген Орталық Азияны қалыптастыру деген ортақ мақсат жатыр екенін атап өтті.
Міне, сөйлемді қазақ тіліне әдеби, көркем публицистикалық стильде аударып бердім:
– Айрықша атап өткім келеді: біздің күшіміз – бірлікте, ал табысқа бастар жолымыз – достық пен өзара ынтымақтастықта. Тек татулықты ту етіп, өзара құрмет, берік бірлік пен стратегиялық ұстанымдарға сүйенгенде ғана біз асыл мұраттарымызға жете аламыз, – деді Президент Шавкат Мирзиёев.
Сондай-ақ Мемлекет басшысы Түркіменстан Президентін 2026 жылы өтетін «Орталық Азия – Әзербайжан» форматындағы Консультативті кездесуге төрағалықты қабылдап алғанымен құттықтады.
Содан кейін Орталық Азия және Әзербайжан басшылары сөз сөйледі. БҰҰ-ның Орталық Азия бойынша алдын алу дипломатиясы жөніндегі аймақтық орталығының басшысы Каха Имнадзе БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриштің жолдауын оқып берді.
