Референдум сайлаумен қатар халықтың еркін білдіру болып табылады.
Референдумда қабылданған қаулылар жоғары заңды күшке ие болады.
Егер референдумда қабылданған қаулыларда басқа тәртіп көзделмесе, референдумда қабылданған қаулылар тек референдум жолымен жоюға немесе өзгертуге жол беріледі.
Референдумға кімдер қатысуға болады?
Референдум өткiзiлетiн күнге дейiн немесе референдум күнi он сегiз жасқа толған Өзбекстан Республикасының әрбiр азаматы қатысуға құқылы.
Өзбекстан Республикасының аумағынан тыс жерде тұратын немесе тұратын Өзбекстан Республикасының азаматы референдумға қатысуға толық құқылы.
Сот тарапынан мәмілеге қабілетсіз деп танылған азаматтардың, сондай-ақ ауыр және өте ауыр қылмыстар жасағаны үшін сот үкімімен бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу жүйесі мекемелерінде ұсталған адамдардың референдумға қатысуға құқығы жоқ.
Азаматтардың тегіне, әлеуметтік және мүліктік жағдайына, нәсіліне және ұлтына, жынысына, біліміне, тіліне, дінге көзқарасына, жаттығудың түрі мен сипатына қарап азаматтардың референдумға қатысу құқықтарын тікелей немесе жанама түрде шектеуге тыйым салынады.
Референдум округтерін құру тәртібі қандай?
Референдум округтері Өзбекстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы тарапынан Қарақалпақстан Республикасы, облыстар мен Ташкент қаласы шекараларында құрылады.
Референдум окургының референдумда қатысуға құқығы бар азаматтардың санын және референдумды өткiзетiн округтiк комиссиялардың орналасқан жерiн көрсете отырып, тізімдері референдум тағайындау туралы қаулы жарияланғаннан соң ұзағымен бес күн ішінде Өзбекстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы тарапынан жарияланады.
Дауыс беретін азаматтардың тізімдерін жасау тәртібі қандай?
Референдумға қатысуға құқығы бар және тізім жасалған кезде аталған референдум учаскесінің аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын Өзбекстан Республикасының азаматтары дауыс беретін азаматтардың тізіміне енгізіледі.
Тізімге әрбір дауыс беретін азаматтың тегі, аты, әкесінің аты, туған күні және тұрғылықты мекенжайы енгізіледі.
Әрбір азамат бір ғана сайлаушылар тізіміне енгізілуі мүмкін.
Сайлаушы азаматтардың тізімдері Өзбекстан Республикасы сайлаушыларының бірыңғай электрондық тізімі негізінде жасалады.
Референдумда дауыс беру уақыты мен орны
Дауыс беру референдум өтетін күні, сағат 8.00-ден 20.00-ге дейін өткізіледі. Дауыс беру орны туралы учаскелік комиссиясы референдумды өткізілетін күніне он күн қалғанда азаматтарға хабарлайды.
Өзбекстан Республикасының шет мемлекеттердегi дипломатиялық және өзге де өкiлеттіктері құзырында, әскери бөлiмдерде, санаторийлерде, демалыс үйлерiнде, ауруханаларда және басқа да стационарлық емдеу мекемелерiнде, сондай-ақ шалғай және жетуге қиын жерлердегі азаматтар тұратын жерлерге, түрмеде сақтау және бас бостандығынан айыру орындарында құрылған референдум учаскелерінде, егер тізімге енгізілген барлық азаматтардың барлығы дауыс берсе, учаскелік комиссиясы кез келген уақытта дауыс берудің аяқталғанын жариялай алады.
Референдумда дауыс берудің тәртібі қандай?
Референдумда дауыс беру бюллетеньді сайлаушы жасырын дауыс беретін кабинада немесе бөлмеде толтырады. Дауыс беру бюллетенін толтыру кезінде сайлаушыдан басқа адамдардың болуына тыйым салынады. Бюллетеньді өз еркімен толтыру мүмкіндігіне ие болмаған азамат өз қалауына орай, референдум өткізетін комиссия құрамына кіретін тұлғалардан, бақылаушылардан басқа бірер адамды кабинаға немесе бөлмеге шақыруға құқығы бар.
Азаматтар референдумға қойылған мәселеге қарсы дауыс беретін болса, мәселенің анықтама мәтінін өшіреді немесе мәселені қолдап дауыс берсе, оны жоймайды.
Азаматтар толтырылған бюллетеньді дауыс беру жәшікке тастайды. Дауыс беруге арналған жәшіктер референдумды өткізетін учаскелік комиссияның мүшелеріне және бақылаушыларға көрініп тұруы керек.
Бұзылған бюллетень азаматтың өтініші бойынша жаңасымен ауыстырылуы мүмкін. Бұзылған бюллетеньдерді санау, жою және бөлек сақтау қажет.
Биылғы референдум қашан өтеді және Конституцияға қанша жаңа бап енгізілуде?
Конституцияның жаңа редакциясы туралы заң 132 дауыспен қабылданды. Конституция туралы конституциялық заң жобасы бойынша Референдум 2023 жылғы 30 апрелінде, жексенбіде өтеді деп белгіленді.
Референдум бойынша бюллетеньде: «Сіз Өзбекстан Республикасының Конституциясы туралы Өзбекстан Республикасының конституциялық заңын қабылдайсыз ба?” деп жазылады
Конституциялық заң жобасымен қолданыстағы Конституцияға 27 жаңа бап енгізілуде, баптардың саны 128-ден 155-ке асады, Ата Заңымыздың қазіргі 275 нормасы 434-ке дейін көбейеді, яғни қазіргі Ата Заңымыз 65 пайызға жаңартылады.
Жаңартылған Конституция қоғамымыз өмірінің барлық салаларын кешенді реттеудің және еліміздің демократиялық дамуының аса маңызды құқықтық негізі болып табылады. Конституциялық заң жобасына енгізілген жаңа нормалар барлық саланы дамытуға, сонымен қатар мемлекеттік билікті одан әрі тиімді ұйымдастыруға ықпал етеді.
Абдуманноп Буриев,
Ферғана облысы
Әділет басқармасының басшысы.
