Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти коронавирусга қарши курашда чеклов чораларини ҳали бекор қилмасликни маслаҳат бермоқда. Дунёда COVID-19га қарши эмланганлар сони кўпайиб бораётганлиги сабабли эпидемия устидан ғалаба қозониш, чегараларни очиш, транспорт алоқаларини тиклаш ва умуман одатий турмуш тарзига қайтиш тўғрисидаги гап-сўзлар тобора кўпроқ қулоққа чалиняпти. Аммо бунга ҳали эрта.
Бир ой олдин Сингапурдаги ақлий қобилияти чекланган инсонлар учун мўлжалланган мактаб-интернатнинг 37 ёшли беморида коронавирус аниқланганида муассаса раҳбарияти ваҳимага тушмади, деб ёзади ВВС.
Муассасанинг барча ходимлари аллақачон коронавирусга қарши эмланган, чунки улар февраль-март ойларида хавф остида бўлганди. Бироқ, ҳар эҳтимолга қарши мактаб-интернатда карантин эълон қилинди, яқинда касал бўлган аёл ёки унинг ҳамшираси билан алоқада бўлган барча ходимлар, беморлар ва бошқа одамлар карантин остига олинди ҳамда мунтазам равишда синовдан ўтказила бошланди.
Кейинги бир ҳафта ичида вирус 30 дан ортиқ одамда, шу жумладан Филиппиндан келган 30 ёшли ҳамшира, шунингдек мактаб-интернатнинг тўрт нафар ходими ва 26 нафар доимий истиқомат қилувчиларида аниқланди.
Касаллик юқтирганларнинг аксарияти коронавирусга қарши тўлиқ эмланган (яъни, икки босқичда вакцина олган) ва ташхис қўйиш пайтида уларда ҳеч қандай аломат кузатилмаган.
ЖССТ вакцина вирусдан 100 фоиз ҳимоя қилмаслигини тасдиқлайди. Вакцинанинг иккала дозасини олган, иммунитет максимал даражага етган тақдирда ҳам COVID-19 билан касалланиш эҳтимоли ҳали ҳам сақланиб қолмоқда, бу айниқса бошқа ҳимоя чораларини эътиборсиз қолдирадиганларда кўп кузатилмоқда.
Бундан ташқари, вакцинага жавоб жуда индивидуалдир. Кекса ёшдагилар, шунингдек сурункали касалликларга чалинган ёки иммунодепрессантларни қабул қиладиган одамларда организмнинг мудофаа реакцияси жуда кам сезилиши мумкин. Бу уларнинг инфекцияни юқтириш хавфи эмлашдан кейин ҳам юқори эканини англатади.
Aммо, кўплаб тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ҳатто эмланган киши COVID -19 га чалинган тақдирда ҳам, кўпинча касаллик ҳеч қандай аломатсиз ёки нисбатан енгил кечади.
«Вакцина ҳаётни сақлаб қолади, аммо фақатгина эмлаш орқали муаммони ҳал қилиб бўлмайди», дея таъкидламоқда ЖССТ. «Вирус тарқалишига қарши курашни ҳар қандай усулда давом эттириш керак — айниқса атрофдагиларнинг аксарияти эмланмаганида ва COVID-19 тез тарқалаётган шу кунларда».
Сўнгги пайтгача олимлар тўлиқ эмланган одамлар нафақат касаллик юқтириши, балки инфекция ташувчиси ҳам бўлиши мумкинлигини ўйлаб кўришмаган.
Ҳозирга қадар тасдиқланган барча вакциналарнинг клиник синовлари препаратнинг хавфсизлиги ва инфекциянинг симптоматик ҳолатларнинг олдини олиш қобилиятини намойиш этишга қаратилган эди. Бинобарин, фақатгина касалликни ёмонроқ ўтказиши мумкин бўлган кўнгиллилар синовдан ўтказилганди.
Ишлаб чиқувчилар қолган кўнгиллиларни кузатиб боришмади. Aгар кўнгиллилардан бири COVID-19га чалинган, аммо инфекцияни ҳеч қандай аломатсиз ўтказган бўлса, бу ҳолат статистикада ҳисобга олинмаган.
Касаллик юқтириш ҳолатларини кузатиб бориш жуда қийин. Шу боис, аллақачон касал бўлиб тузалган ёки эмланган соғлом одамларда вирус мавжудлигини мунтазам равишда текшириб туриш зарур.
Бундай уринишлар бир неча бор қилинган, аммо фақат чекланган ижтимоий гуруҳлар ичида. Масалан, битта экспериментда америкалик шифокорлар, ижтимоий соҳа ходимлари ва «пандемияга қарши курашиш фронти ишчилари» орасида бўлган кўнгиллилар ўзларида кузатилаётган аломатлар ёки эмланишдан қатъий назар, уч ой давомида ҳафталик коронавирус тестини ўтказди. Натижа эса, вакцинанинг икки дозаси организмнинг юқумли касалликка чалиниш эҳтимолини тахминан 25 баравар камайтираётганини кўрсатди.
Шунга ўхшаш тадқиқотлар вакцинани ишлаб чиқарувчиларнинг ўзлари томонидан олиб борилмоқда ва биринчи натижалар қувончлидир. Масалан, Johnson & Johnson компаниясининг дори-дармонлари аломатсиз инфекцияга чалиниш эҳтимолини тўртдан уч қисмга камайтириши аниқланди.
Исроилдаги оммавий эмлаш натижалари Pfizer-BioNTech билан эмланган одамларда қондаги вирус концентрацияси эмланмаганларга қараганда тўрт ярим баравар паст эканини кўрсатди. Ва Aнглия соғлиқни сақлаш хизмати Public Health England томонидан ўтказилган тадқиқот хулосасига кўра, камида битта дозада вакцина (Pfizer или AstraZeneca) олган одамлар оила аъзоларига ярим маротаба кам юқтиради.
Муаммо шундаки, ушбу барча тадқиқотлар бир нечта тўлиқ мантиқий, аммо ҳали тажрибада тасдиқланмаган тахминларга асосланади.
Масалан, инфекция аломатлари кузатилган болалар ва катталарда вирус юки кўпроқ бўлади. Шунга асосланиб, шифокорлар касаллик аломатсиз кечаётган одамларда вирус юки кам бўлади, уларда йўталиш ва аксириш эҳтимоли паст, шу сабаб атрофдагиларга касаллик юқтириши ҳам камроқ бўлади, деган хулосага келишди.
«Ҳозирги кунгача мавжуд бўлган маълумотлар бизга эмланган одамларда вирус юки эмланмаганларга қараганда пастроқ бўлишини катта ишонч билан айтишга имкон беряпти», дейди Вашингтон Университетининг жаҳон соғлиқни сақлаш кафедраси профессори Барбара Ричардсон. «Бундай ҳолда, эмланган одамнинг эмланмаган одамга касаллик юқтириши эҳтимоли ҳам паст бўлади».
Қисқаси, эмланган ва эмланмаган одамлар ўртасида вирус қандай тарқалишини тушуниш учун барча ижтимоий алоқаларни диққат билан кузатиб бориш керак.
Бундай тажрибалардан бири ҳозир Вашингтонда ўтказилмоқда. Дастлаб кўнгиллилар маҳаллий коллеж талабалари орасидан жалб қилиниши керак эди, аммо кейинчалик ушбу штатдаги 18 ёшдан 30 ёшгача бўлган ҳар қандай резидентга тадқиқотга қўшилиш учун рухсат берилди. Вакцинанинг кейинги дозасини тўрт ойга кечиктириш шарти билан қабул қилишга рози бўлган кўнгиллилар ўша ёшдаги эмланганлар учун назорат гуруҳига айланади.
Иккала гуруҳ аъзолари ҳар куни вирусга текширилади, уларга ҳафтада икки марта яқин алоқада бўлишга рухсат берилади. Ва олимлар иккала гуруҳ ичидаги фарқларни ўрганади: вирус уларга қай тарзда юқади?
«Вируснинг янги вариантлари қанчалик хавф туғдириши мумкинлиги тўғрисидаги тадқиқотлар давом этмоқда. Аммо ҳозирга қадар олинган маълумотларга асосланиб, вакциналар самарали бўлаётганини таъкидлаш мумкин», дейди ЖССТ.
Aгар эмлаш кампанияси режага мувофиқ ўтадиган бўлса (ва мавжуд вакциналар кучсизланиб қоладиган баъзи бир мутант штамм юзага келмаса), коронавирус пандемияси аста-секин йўқ бўлиб кетади. COVID-19 шамоллаш, грипп ва бошқа ўткир респиратор касалликлар каби бўлиб қолади.
