Tashabbus, shuningdek, 1867-yildan beri xalqaro chegara bilan bo'lingan Aleut xalqini birlashtirishga qaratilgan.
Breaking Defense nashrining xabar berishicha, AQSh armiyasi podpolkovnigi Djeffri M. Frits Shimoliy Muz okeanida Xitoyning potensial suv osti faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirish uchun mamlakatni Rossiyadan Komandor orollarini sotib olishni taklif qilgan.
Orollarni sotib olish, muallifning fikricha, mavjud AQSh Aleut orollari bilan birgalikda to'liq “gidrolokatsiya qalqoni”ni yaratadi. Bu to'siq Xitoy suv osti kemalarining Bering bo'g'ozi orqali Arktika tomon o'tadigan yo'nalishlarini kuzatishda kalit bo'lishi mumkin.
Fritts kelishuvni 15 milliard dollarga, eksklyuziv iqtisodiy zona uchun 6,5 milliard dollar, tabiiy resurslar uchun 4 milliard dollar, biologik xilma-xillik uchun 2,5 milliard dollar va infratuzilma uchun 2 milliard dollarga tuzilishni taklif qilmoqda. Qayd etilishicha, potensial xaridning eksklyuziv iqtisodiy zonasi hajmi bo'yicha Kaliforniyaga teng va AQShga o'z dengiz zonasini 3,8 foizga kengaytirish imkonini beradi. Fritsning so'zlariga ko'ra, Komandor orollari qator strategik afzalliklarga ega. Osiyo va Shimoliy Amerika o'rtasidagi yuk tashish yo'llari yaqinida joylashgan bo'lib, ularning aholi kam, (taxminan 676 kishi) o'rtacha muz qoplamiga ega, bu esa suv osti monitoringi uskunalarini joylashtirishni osonlashtiradi. Bundan tashqari, uzoqda joylashganligi orollarni Rossiya uchun harbiy jihatdan kamroq ahamiyatli bo'lishini sabab bo'ladi.
Arxipelagni qo'lga kiritish AQShga orollarda zamonaviy kuzatuv tizimlarini, xususan, gidrolokatsiya, sun'iy yo'ldosh va akustik sensorlarni joylashtirish imkonini beradi. Bu qadam AQSh Prezidentining 2025-yil apreldagi farmonida bayon etilgan Arktika suv yo'llari xavfsizligi bo'yicha AQSh strategiyasiga mos keladi.
Muallif aleut xalqini birlashtirish g'oyasiga alohida e'tibor beradi. Hozirda AQShda 15 000 dan ortiq aleutlar yashaydi, 350 ga yaqini esa Rossiyaning Bering orolida qolmoqda. Fritsning so'zlariga ko'ra, bu kelishuv BMTning tub aholi huquqlari to'g'risidagi deklaratsiyasining chegaralar bilan ajratilgan jamoalar o'rtasidagi aloqalarni saqlab qolish huquqini kafolatlovchi 36-moddasiga mos keladi.
Biroq, muallif tashabbusni amalga oshirishning murakkabligini tan oladi. Bu, ayniqsa, Ukrainadagi urushni hisobga olsak, AQSh ittifoqchilari orasida xavotirga sabab bo'lishi mumkin. Rossiyaga katta miqdorda pul o'tkazish sanksiyalar siyosatining zaiflashishi sifatida qabul qilinishi mumkin. Shu bilan bir qatorda, kelishuv shaffof xarajatlar mexanizmi bilan tuzilishi mumkin – masalan, gumanitar yoki ekologik maqsadlarga investitsiyalarga bog'langan bosqichma-bosqich to'lovlar.
Shuningdek, Rossiya hududning ramziy va strategik ahamiyatini hisobga olgan holda sotishdan bosh tortishi ham mumkin. Shu bilan birga, Fritsning ta'kidlashicha, orollar cheklangan operatsion qiymatga ega va mintaqada AQSh va Xitoy o'rtasidagi muvozanatni saqlashda Moskva uchun dastak bo'lishi mumkin.
Eslatib o'tamiz, 1867-yilda AQSh Alyaskani Rossiyadan 7,2 million dollarga sotib olgan edi. Kelishuv o'sha paytda tanqid qilingan, ammo keyinchalik Amerika energetika va xavfsizligi uchun asosiy aktivga aylandi. Komandor orollari hozirda Rossiyaga tegishli bo'lgan Aleut tizmasidagi yagona arxipelagdir, deb xabar beradi focus.ua.
