Ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida 2025-yil 2-sentyabr kuni Pekin shahrida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpinning rasmiy delegatsiyalar aʼzolari ishtirokidagi muzokaralari boʻlib oʻtdi.
Oʻzbekiston va Xitoy oʻrtasida “Bir makon, bir yoʻl” tashabbusi doirasida juda samarali hamkorlik yoʻlga qoʻyilganini alohida taʼkidlash joiz. Davlatlararo, hukumatlararo, idoralararo qator bitimlar sarmoyaviy hamkorlikni rivojlantirish uchun zarur huquqiy asos yaratmoqda. Ikki mamlakat kompaniyalari ishtirokida sanoat kooperatsiyasi, infratuzilmani modernizatsiyalash, transport, farmatsevtika, telekommunikatsiya, yuqori texnologiyali sanoat parklari loyihalari muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda.
Qadimiy Ipak yoʻlini qayta tiklash va rivojlantirish maqsadida ishlab chiqilgan “Bir makon, bir yoʻl” tashabbusi doirasida mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash borasida amalga oshirilayotgan chora- tadbirlar ikki davlat oʻrtasidagi savdo-iqtisodiy aloqalar koʻlamini kengaytirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Buyuk ipak yoʻlini qayta tiklashga qaratilgan ushbu gʻoya tarixan qisqa davrda koʻplab tarafdorlariga ega boʻlgan holda xalqaro hamkorlikning yangi modeliga aylandi. Chunki Xitoyning Markaziy Osiyo, Yevropa va Afrika mintaqasida joylashgan 70 dan ortiq mamlakatni oʻzaro bogʻlovchi mavjud iqtisodiy yoʻlaklarni yanada takomillashtirish, yangi transport va savdo yoʻllarini yaratishni koʻzlagan bu xalqaro tashabbusi yurtimizning barcha davlatlar va mintaqalar bilan oʻzaro manfaatli, teng huquqli hamkorlikni rivojlantirish maqsadlariga toʻla mos keladi.
“Bir makon, bir yoʻl” tashabbusi aynan mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni qoʻllab-quvvatlash va ragʻbatlantirish, tovarlar, kapital, xizmatlar va texnologiyalarning erkin harakatini bosqichma-bosqich amalga oshirish maqsadida savdo va investitsiyalar uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, shuningdek, keng koʻlamli xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, transport va kommunikasiyalar sohasidagi mavjud infratuzilmadan samarali foydalanish, davlatlarning tranzit salohiyati va energiya tizimlarini rivojlantirish kabi dolzarb masalalar yechimiga qaratilgan.
Bu tashabbus dengizga toʻgʻridan toʻgʻri chiqish yoʻliga ega boʻlgan davlatlar bilan ham, qitʼaning ichkarisida joylashgan mamlakatlar bilan ham integratsiya loyihalarini amalga oshirishni nazarda tutadi. “Bir makon, bir yoʻl” 2013-yilning sentyabr va oktyabr oylarida XXR Raisi Si Szinpinning Qozogʻiston va Indoneziyaga tashriflari davomida uzoq muddatli strategik rejalar sifatida ilk bora ilgari surildi. Bundan koʻzlangan asosiy maqsad Buyuk ipak yoʻli doirasida qoʻshni davlatlar bilan hamkorlikda “iqtisodiy zanjirni qurish” hisoblanadi. Ushbu maqsadga erishish yoʻlida hamkorlikning toʻrtta yoʻnalishi — siyosiy maslahatlashuvlar, transport infratuzilmasi, savdoni osonlashtirish va pul muomalasi masalalari qamrab olindi. Xitoyning har tomonlama strategik sherigi sifatida Oʻzbekiston “Bir makon, bir yoʻl” tashabbusini birinchilardan boʻlib qoʻllab-quvvatladi.
Xitoy tashabbusi dastlabki qamrovidan farqli ravishda ancha kengaydi, geografik jihatdan dunyoning deyarli barcha mintaqalarini qamrab oldi. Tashabbus tarafdorlari boʻlgan mamlakatlar mintaqaviy jihatdan noyob tabiiy resurslar, ishlab chiqariladigan mahsulotlar, yangi innovatsion ishlanmalar, malakali ishchi kuchi va inson kapitali, texnologik imkoniyatlar borasida yuqori salohiyatga egadir.
Soʻnggi yillarda temir yoʻllardan, dengiz portlaridan va raqamli infratuzilmalardan foydalanish boʻyicha hamkorlik kengayishi kuzatildi. Shuningdek, savdo- iqtisodiy va moliyaviy aloqalarni yanada rivojlantirish kabi yoʻnalishlarda hamkorlik boshlandi.
Yurtimizning xalqaro munosabatlardagi hamkorlik aloqalari yangi bosqichga koʻtarildi. Oʻzbekiston tomonidan oʻzaro manfaatli hamkorlikni taʼminlashga xizmat qiladigan koʻp tomonlama munosabatlarni kengaytirish boʻyicha ilgari surilgan barcha taklif va tashabbuslar mintaqadagi ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik hamda ishonchni mustahkamlashda muhim rol oʻynamoqda.
Hozirgi kunda Oʻzbekiston — Xitoy oʻrtasidagi oʻzaro savdo-iqtisodiy va investitsiyaviy hamkorlik munosabatlarini rivojlantirish, transport sohasidagi mavjud imkoniyatlardan birgalikda va toʻlaqonli foydalanish, aloqalarni yanada kengaytirish nafaqat mintaqaviy, balki global darajada barqarorlikka erishishda muhim omildir.
Erkin savdoni kengaytirish, infratuzilma rivojiga eʼtibor qaratilayotgani ikki mamlakatning faol hamkorligini kuchaytirmoqda. Bu esa, oʻz navbatida, mamlakatlardagi mavjud resurslardan toʻlaqonli foydalanish, xalqaro taʼminot zanjirlarini mustahkamlash va iqtisodiy integratsiyalashuvni kuchaytirishga qulay sharoit yaratadi. Shunga mos ravishda savdo-iqtisodiy, texnologik va moliyaviy-investitsiyaviy hamkorlik jadallashmoqda. Oʻzbekiston 200 ga yaqin davlat bilan savdo aloqalariga ega boʻlsa, 2025-yilning yanvar-iyun oylarida mamlakatimiz umumiy tashqi savdo aylanmasining 17,7 foizi aynan Xitoy ulushiga toʻgʻri keladi. 2024-yilda ikki mamlakat oʻrtasidagi oʻzaro tovar ayirboshlash hajmi 14 milliard dollardan oshdi. Sanoat va qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini oʻzaro yetkazib berish orqali bu koʻrsatkichni 20 milliard dollarga yetkazish vazifasi turibdi.
Davlat rahbarlarining joriy muzokaralari jarayonida Xitoy — Qirgʻiziston — Oʻzbekiston strategik temir yoʻli qurilishining amaliy bosqichi boshlangani mamnuniyat bilan qayd etildi. Bu transport yoʻlagining ishga tushishi mamlakatlar oʻrtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlikning yanada rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu loyiha mintaqalararo aloqalarni mustahkamlashga yordam berib, Markaziy Osiyo davlatlarining transport yoʻlaklarini diversifikatsiya qilish va mintaqaning xalqaro transport- tranzit markazi sifatida raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Davlatimiz rahbari Xitoyga rasmiy tashrifi doirasida “China Gold”, “China Coal Resources”, “China Datang Corporation”, “Tianjin Rail Transit Group”, “Poly Changda”, “Tianjin Urban Construction”, “Jinchuan Group”, “China Synfuels”, “Jinchuan”, “ST Wonderful”, “Mizuda”, “World Agriculture”, “Dongzhu Ecology” va boshqa mahalliy yetakchi kompaniyalar rahbarlari bilan uchrashdi. Uchrashuvda energetika, geologiya, qishloq va suv xoʻjaligi, kimyo, zargarlik sanoati, jamoat transportini modernizatsiyalash, infratuzilmani rivojlantirish va turizm sohalarida kooperatsiya loyihalarini amalga oshirish istiqbollari koʻrib chiqildi.
Xitoy mamlakatimiz iqtisodiyotini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish dasturlarini amalga oshirish, raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirish va sanoatning eksport salohiyatini yuksaltirishda faol ishtirok etmoqda. Bu jarayonda Xitoyning yetakchi sanoat kompaniyalari bilan uzoq muddatli va oʻzaro manfaatli aloqalarni, birinchi navbatda, yuqori texnologiyaga asoslangan tarmoqlarni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Buning natijasida investitsiya loyihalari portfeli 60 milliard dollardan ziyodni tashkil etmoqda. 2024-yilda umumiy qiymati 10 milliard dollardan ortiq 64 ta loyiha ishga tushirildi. Mamlakatimiz hududlarida qoʻshma texnoparklar va maxsus industrial zonalar faoliyat yuritmoqda, “BYD” elektromobillarini ishlab chiqarish kengaytirilmoqda.
Energetika, jumladan, qayta tiklanadigan energiya, neft-gaz, kimyo, avtomobilsozlik, elektrotexnika, qurilish materiallari ishlab chiqarish, telekommunikatsiya, sogʻliqni saqlash, farmatsevtika, qishloq xoʻjaligi kabi yoʻnalishlarda faol investitsiyaviy hamkorlik mavjud. Buning natijasida milliy iqtisodiyotning tarmoq va sohalarida Xitoy kapitali ishtirokidagi qoʻshma korxonalar tobora koʻpayib, hozirgi kunda samarali faoliyat koʻrsatib kelmoqda. Xususan, Xitoy kapitali ishtirokida 3700 dan ortiq qoʻshma korxona faoliyat yuritayotgan boʻlib, bu mamlakatimizdagi chet el kapitali ishtirokidagi mavjud barcha kompaniyalar umumiy sonining qariyb 25 foizini tashkil etadi. Infratuzilma, sanoat kooperatsiyasi, qishloq xoʻjaligi, “yashil” energiya sohalarida yirik qoʻshma loyihalar amalga oshirilmoqda.
Uglevodorod xomashyosini qazib olish va qayta ishlash boʻyicha yuqori texnologik loyihalarni mamlakat ichida va tashqi bozorlarda amalga oshirishga ixtisoslashgan dunyoning eng yirik energetika kompaniyalaridan biri “China National Petroleum Corporation” (CNPC) hisoblanadi. Ushbu kompaniyaning mamlakatimizga kiritgan toʻgʻridan toʻgʻri investitsiyalari hajmi 5 milliard dollardan oshdi. Istiqbolda mazkur kompaniya bilan investitsiyaviy hamkorlik portfelini yanada kengaytirish va yer osti tabiiy gaz saqlash inshootlarini qurish, infratuzilmani modernizatsiyalash, zamonaviy metrologik standartlar hamda innovatsion yechimlarni joriy etish loyihalarini ilgari surish maqsad qilingan.
Mamlakatlar oʻrtasida savdo, sanoat kooperatsiyasi, transport-logistika, innovasiya, “yashil” va raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini rivojlantirish kabi muhim yoʻnalishlarda hamkorlikni faollashtirish savdo-iqtisodiy salohiyatni yanada mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Shu maqsadda Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev va Xitoy Raisi Si Szinpinning Pekin shahrida boʻlib oʻtgan muzokaralari yakunida oʻzaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan koʻplab ikki tomonlama hujjatlar imzolandi. Oʻzbekiston va Xitoy oʻrtasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish bilan bogʻliq keng koʻlamli masalalar, imzolangan hujjatlar va erishilgan kelishuvlar Oʻzbekiston — Xitoy munosabatlarini yangi bosqichga olib chiqishga xizmat qiladi. Shuningdek, savdo-iqtisodiy hamkorlikni yanada kengaytirish, “Oʻzbekiston — 2030” strategiyasi va “Bir makon, bir yoʻl” tashabbusini oʻzaro bogʻlash, ilm-fan, tibbiyot, taʼlim va turizm sohalaridagi sheriklikni kengaytirish, texnik-iqtisodiy va muvofiqlikni baholash sohasidagi hamda inson resurslarini rivojlantirish va raqamli iqtisodiyot sohalaridagi hamkorlikni mustahkamlash, “yashil” energetika, qishloq xoʻjaligi va infratuzilma kabi sohalarda ilgʻor innovatsion loyihalarni amalga oshirish masalalaridagi hamkorlikni jadallashtirishga alohida eʼtibor qaratilishi mintaqaviy darajadagi aloqalarni faollashtirishda muhim rol oʻynaydi.
Bir soʻz bilan aytganda, oʻzaro manfaatli aloqalarni kengaytirish, mamlakatlarning qulay investitsiyaviy va biznes salohiyatidan samarali foydalanish asosida savdo-iqtisodiy faoliyatni jadallashtirish istiqbolda mintaqaviy darajadagi iqtisodiy oʻsishni barqarorlashtirish va taraqqiyotni ragʻbatlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Jasurbek OTANIYOZOV,
iqtisodiyot fanlari doktori, professor
