Yerda, hatto, yadro qurolidan ham kuchliroq tahdidlar mavjud. Va eng yoqimsiz tomoni shundaki, bu tahdidlar ilmiy fantastika emas, balki olimlarning hisobotlari va tarixiy yilnomalariga asoslangan.
Supervulqon – yer ostida uxlab yotgan katta xavf
“Vulqon”ni hamma biladi: u alangalanadi, shaharni kul bilan qoplaydi va hayot davom etadi. Ammo supervulqon – bu butunlay boshqa masala. Bu kraterga ega bo'lgan tog' emas, balki qit'ani parchalashga qodir butun yer osti tizimi. AQShdagi Yelloustoun bog'i bunga misol bo'la oladi: bog' ostida minglab kub kilometr hajmdagi suv ombori yashiringan.
Olimlarning taxminiga ko'ra, xuddi shunday vulqon otilish taxminan 640 ming yil oldin sodir bo'lgan. Keyin yer yuzasiga shunchalik ko'p kul chiqqanki, bir necha metrli qatlam Amerikaning yarmini qoplagan. Oqibatlari bugungi kunda ancha yomonroq bo'ladi: global sovish, hosil yetishmovchiligi, logistika va iqtisodiyotning izdan chiqishiga olib keladi.
Tarixdan misollar bor. Taxminan 74 ming yil oldin Indoneziyadagi Toba vulqoni otib chiqqanda, Yerda “vulqonli qish” boshlangan. Harorat bir necha darajaga tushib ketgan va insoniyat deyarli yo'q bo'lib ketishgacha kamaygan. Yelloustoun yoki Italiyadagi Kampi-Flegrey bu ssenariyni takrorlashi mumkin va bu allaqachon sayyoraviy miqyosdagi falokatga olib kelishi mumkin.
Asteroidning qulashi bilan bog'liq xavf
Yer doimiy ravishda koinot chiqindilari bilan to'qnashadi. Tosh o'lchamidagi qoldiqlarning aksariyati atmosferada yonib, meteorlarni hosil qiladi. Ammo ba'zida kattaroq “mehmon” kelishi xavfi bor.
66 million yil muqaddam Chiksulub gigant asteroidi Yukatan yarim oroliga borib urilgan. Zarba to'lqini zilzilalar, yong'inlar va sunamilarga sabab bo'lgan. Tonnalab chang atmosferaga ko'tarilib, yillar davomida Quyoshni to'sib qo'ygan. Uning oqibatida dinozavrlar yo'q bo'lib ketgan.
Zamonaviy astronomlar “potentsial xavfli obyektlar”ni kechayu kunduz kuzatishadi. NASA va ESA erta aniqlash dasturlarini ishlab chiqmoqda va yaqinda hatto DART missiyasini sinovdan o'tkazdi – tarixda birinchi marta odam asteroidning trayektoriyasini o'zgartirishga harakat qildi. Ammo bularning barchasi shunchaki eslatma: koinotni oldindan aytib bo'lmaydi va har qanday vaqtda u shaharlarni xaritadan tezroq yo'q qilishga qodir toshni olib kelishi mumkin.
Yangi pandemiya
XXI asr virus qanday qilib sayyorani falaj qilishi mumkinligini allaqachon ko'rsatdi. COVID-19 tufayli bir necha oy ichida samolyotlar harakati to'xtab qoldi, chegaralar yopildi va iqtisodiy talafotlar keltirdi.
Xavf Ebola yoki parranda grippi kabi o'ta xavfli viruslar bilan bog'liq. Hozirgacha ular tezligi tufayli keng tarqalmagan: ularga chalingan odam minglab odamlarni yuqtirishga ulgurmay, juda tez vafot etadi. Ammo bir kun kelib, koronavirusning yuqumliligi va ebolaning o'limga olib kelishini o'zida uyg'unlashtirgan shtamm paydo bo'lsa, oqibatlari halokatli bo'ladi.
Yana bir xavf mavjud – bioinjeneriya. Zamonaviy texnologiyalar patogenlarni laboratoriyada o'zgartirishga imkon beradi. Olimlar buni jiddiy muhokama qilishmoqda: xato yoki suiiste'mollik insoniyatni himoya qila olmaydigan virusni yuzaga keltirishi mumkin.
Global iqlim o'zgarishi
Yer halokatiga sabab bo'ladigan hodisalar osmonda portlash yoki chaqnash bilan emas, balki asta-sekin – qurg'oqchilik, bo'ronlar va yo'qolib borayotgan muzliklar orqali yuzaga kelishi mumkin. Iqlim o'zgarmoqda va bu endi bashorat emas, balki butun dunyo bo'ylab kuzatuvlar bilan tasdiqlangan haqiqatdir.
Sanoat davri boshidan buyon Yerning o'rtacha harorati taxminan 1,2 darajaga oshdi. Bu zanjirli reaktsiyaga sabab bo'ladi: Grenlandiya va Antarktida muzliklari erimoqda, dengiz sathi ko'tarilmoqda va butun mintaqalar yashash uchun yaroqsiz bo'lib bormoqda.
Olimlar “qaytib bo'lmaydigan nuqtalar” deb ataladigan hodisalardan cho'chishadi. Masalan, Ko'rfaz oqimining to'xtashi – Yevropaning iqlimini tartibga soluvchi okean oqimi. Yoki Sibirning abadiy muzligidan metan chiqishi. Agar bunday jarayonlar boshlansa, ularni qaytarib bo'lmaydi. Shunda sayyora tanib bo'lmas darajada o'zgaradi.
Sun'iy intellekt va texnologik xavflar
Texnologiya hayotni yanada qulayroq qiladi, lekin u yangi turdagi xavfni ham keltirib chiqaradi. Bugungi kunda sun'iy intellekt allaqachon matnlar yozmoqda, dronlarni boshqarmoqda va ma'lumotlarni odamlarga qaraganda tezroq tahlil qilmoqda. Hozircha bu yordamchi. Ammo olimlar agar u o'z maqsadlariga ega “o'yinchi”ga aylansa nima bo'ladi, degan savol atrofida bahslashmoqda.
Stiven Xoking bu borada ogohlantirgan edi: agar sun'iy intellekt nazoratdan chiqib ketsa, insoniyat raqobat qilish imkoniyatiga ega bo'lmaydi. Ilon Mask, shuningdek, nazoratsiz sun'iy intellekt yadroviy quroldan ko'ra dahshatliroq ekanligini aytgan. Garchi bu ilmiy fantastika ssenariysi kabi ko'rinsa ham, uning ehtimol kishini o'ylanishga majbur qiladi.
Kiberhujumlar allaqachon butun mamlakatlarning energetika tizimlarini buzishga qodir. Nosozlikning tibbiyot, transport yoki harbiy infratuzilmaga ta'sir qilishini tasavvur qilib ko'ring-a! Dunyo texnologiyaga haddan tashqari qaram va aynan shu qaramlik bir kun kelib bizga qarshi ishlashi mumkin, deb xabar berdi ixbt.com.
