Кәсиби оқытыўшы болған туўысқанымнан "Жыл оқытыўшысы" таңлаўы өткерилип атырғанында, жеңимпазларға ярым миллиард сумнан аслам сыйлық белгиленген, егер сонда жеңсеңиз, биймәлел жаңа үй сатып алыўыңыз мүмкин, деп сүйинши алдым. Туўысқаным "Егер усы таңлаўда жеңип шықсам, сыйлығына үй алмас едим. Балаларымды ең абырайлы жоқары оқыў орынларында оқытар едим", деп жуўап берди. Расын айтқанда, айтқан гәпиме уялып қалдым. Ҳақыйқатында да, билимлендириў системасында жумыс алып барып атырған пидайы устазлардың руўхый тилеги де, арзыў-мақсетлери де билимлендириўдиң өзине байланыслы болады. Ең әҳмийетлиси, оларға соған жараса шараят жаратып бериў керек. Соңғы жылларда билимлендириў тараўы хызметкерлерин ҳәр тәреплеме қоллап-қуўатлаўға қаратылған ҳәрекетлердиң тийкарында әйне усы мақсет жатыр десек алжаспаймыз.
Жақында Министрлер Кабинетиниң "Улыўма орта билимлендириў тараўы хызметкерлери арасында "Жыл муғаллими" ҳәм "Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўларын шөлкемлестириў ҳәм өткериў илажлары ҳаққында"ғы қарарына қол қойылды.
Қарарға муўапық, "Жыл муғаллими" ҳәм "Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўлары 2026-жылдан баслап ҳәр еки жылда бир мәрте өткериледи. Хош, бул таңлаўларды шөлкемлестириўден гөзленген тийкарғы мақсет не? Онда қатнасыўдың тәртиплери қандай? Оларда кимлер қатнаса алады? Бул мақалада усы сыяқлы сораўларға жуўап аламыз.
- Мәмлекетимизде билимлендириў тараўын раўажландырыў, педагоглардың кәсиплик шеберлигин арттырыў ҳәм жәмийеттеги абырайын жоқарылатыў мақсетинде көплеген таңлаўлар шөлкемлестирилмекте, - дейди Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлигиниң басқарма баслығы Сардор Раҳимбоев. - 2024-жыл 30-сентябрь күни Абдулла Авлоний атындағы педагогикалық шеберлик миллий институтының жаңа имаратының ашылыўы мүнәсибети менен болып өткен сөйлесиўде мәмлекетимиз басшысы тәрепинен "Жыл муғаллими" таңлаўын шөлкемлестириў бойынша тапсырма берилген еди. Бул тапсырманың орынланыўын тәмийинлеў мақсетинде Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлиги усы қарардың жойбарын ислеп шықты.
"Жыл муғаллими" таңлаўынан гөзленген тийкарғы мақсет улыўма орта билим бериў мектеплеринде жумыс алып барып атырған пән муғаллимлери арасынан ең үлгилилерин табыў болып табылады. Бул таңлаў арқалы жасларды бәркамал шахс етип тәрбиялаўға мүнәсип үлес қосып атырған, оқыў-тәрбия процесинде нәтийжели нәтийжелерге ерисип атырған оқытыўшылар анықланады ҳәм олардың мийнети мүнәсип хошаметленеди. Таңлаў тек ғана оқытыўшылардың кәсиплик шеберлигин арттырыўға хызмет етип қоймастан, ал олардың жәмийеттеги абырайын және де жоқарылатыўға жәрдем береди.
"Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўы болса педагогикалық шеберлик орайларының директорлары арасында саламат бәсеки орталығын қәлиплестириўге қаратылған. Оннан гөзленген тийкарғы мақсет орай басшыларының илимий-педагогикалық жумысының нәтийжелилигин арттырыў, билимлендириўдиң сапасын арттырыўға умтылыўды хошаметлеў, қайта таярлаў ҳәм қәнигелигин арттырыў курсларының сапасын жақсылаў және педагоглардың үзликсиз кәсиплик раўажланыўын тәмийинлеў болып есапланады.
Жуўмақлап айтқанда, бул таңлаўлар арқалы билимлендириў тараўындағы ең жақсы тәжирийбелер ғалаба ен жайдырылып, педагоглар ҳәм басшылар арасында өз-ара тәжирийбе алмасыў имканияты жаратылады.
"Жыл муғаллими": басқышлары ҳәм шәртлери
"Жыл муғаллими" таңлаўы үш басқышта өткериледи, ҳәр бир басқыш өзине тән нормалар ҳәм баҳалаў процесслерине ийе.
Таңлаўдың дәслепки басқышы ҳәр жылы октябрь-декабрь айларында шөлкемлестириледи. Бул басқышта талабанлардың қәнигелик пәни, педагогикалық шеберлиги ҳәм кәсип стандартлары бойынша теориялық билимлери баҳаланады.
Баҳалаў процеси Министрлер Кабинетиниң 2021-жыл 17-сентябрьдеги қарары менен тастыйықланған Педагог кадрларды аттестациядан өткериў тәртиби ҳаққындағы реже тийкарында өткериледи. Бул басқыш FaceID ҳәм Blockchain технологиялары жәрдеминде онлайн тәризде әмелге асырылады.
Екинши басқышта - январь-февраль айларында талабанлардың педагогикалық шеберлиги арнаўлы нормалар тийкарында баҳаланады. Бул процессте талабанлар өткен сабақлардың видеожазыўлары арнаўлы платформаға жайластырылады ҳәм төрешилер қурамы және педагоглар тәрепинен талланады. Бул басқышта оқытыўшылардың сабақ өтиў усыллары, оқыўшылар менен пикирлесиў қәбилети ҳәм инновациялық қатнаслары итибарға алынады.
Ақырында таңлаўдың жуўмақлаўшы басқышы апрель-май айларында болып өтеди. Онда талабанлардың руўхый-ағартыўшылық жумысы ҳәм китапқумарлық дәрежеси презентациялар тийкарында төрешилер қурамы тәрепинен баҳаланады. Талабанлардың оқыўшыларға руўхый-әдеп-икрамлылық тәрбия бериўдеги үлеси, китапқумарлық мәдениятын раўажландырыўға қосқан үлесине айрықша итибар қаратылады.
"Жыл муғаллими" таңлаўында қатнасыў ушын талабанлар қандай талапларға жуўап бериўи керек? Өзи кимлер қатнаса алады?
Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлигиниң берген мағлыўматларына бола, талабанлар жоқары ямаса биринши маманлық категориясына ийе болыўы, кеминде бес жыллық педагогикалық стажға ийе болыўы, таңлаў өткерилетуғын оқыў жылы басынан билимлендириў мәкемесинде тийкарғы штатта жумыс алып барыўы ҳәм пән муғаллими ямаса баслаўыш класс муғаллими сыпатында ислеўи керек. Бул шәртлер таңлаўда тек ғана ең маман ҳәм тәжирийбели оқытыўшылардың қатнасыўын тәмийинлейди.
"Кәсиплик шеберлик жетекшиси": баҳалаў нормалары
"Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўы педагогикалық шеберлик орайларының директорлары арасында өткериледи. Таңлаўда орай директоры лаўазымында кеминде еки жыл даўамында жумыс ислеп атырған басшылар қатнасыўы мүмкин. Таңлаў процесинде директорлардың жумысы төрт тийкарғы бағдар бойынша баҳаланады.
Дәслепки бағдарда орай тәрепинен аймақта билимлендириўдиң сапасын арттырыўға қаратылған жумыслар ҳәм ерисилген нәтийжелер талланады. Екиншисинде орайдың финанслық жумысын нәтийжели басқарыў ҳәм турақлылықты тәмийинлеў бойынша ерисилген жетискенликлер баҳаланады. Үшинши бағдарда орайда инновациялық усыллар тийкарында билимлендириў процесин шөлкемлестириў дәрежеси көрип шығылады. Соңғы басқышта болса орайды тәжирийбели кадрлар менен тәмийинлеў, заманагөй басқарыў усылларын қолланыў нәтийжелилиги талланады. Усы бағдарлар бойынша директорлардың жумысы арнаўлы жумысшы топар тәрепинен терең үйрениледи.
Ашықлық ҳәм әдилликти тәмийинлеў механизмлери
Таңлаўлардың ашық-айдын ҳәм әдил өткерилиўи ушын бир қатар заманагөй механизмлер қолланылыўы белгиленген. Жоқарыда "Жыл муғаллими" таңлаўының биринши басқышы FaceID ҳәм Blockchain технологиялары жәрдеминде онлайн тәризде өткерилетуғынын айтқан едик. Бул технологиялар сынақ процесиниң ашық-айдынлығын тәмийинлейди ҳәм ҳәр қандай қолайсыз араласыўлардың алдын алады. Екинши басқышта сабақлардың видеожазыўлары арнаўлы платформаға жайластырылады, бул болса баҳалаў процесиниң ашық-айдынлығын тәмийинлейди. Буннан тысқары, ҳәр бир басқыштың баллары ашық жәрияланып, қатнасыўшылар ҳәм жәмийетшилик ушын ашық-айдынлық кепилленеди.
"Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўы процесинде болса жумысшы топар тәрепинен директорлардың жумысы терең таллаў қуралында үйрениледи.
Ҳақыйқатында да, таңлаўлар әдил ҳәм ашық-айдын өткерилиўи ушын жәмийетшилик ўәкиллериниң қатнасыўы үлкен әҳмийетке ийе. Сол себепли бул таңлаўлар ветеран педагоглар, экспертлер ҳәм жәмийетшилик ўәкиллери менен биргеликте шөлкемлестирилетуғыны белгиленген. Жәмийетшилик ўәкиллери баҳалаў процесслеринде қатнасып, таңлаўдың ашық-айдынлығын және де арттырады.
Буннан тысқары, таңлаўлар жетекши ғалаба хабар қураллары арқалы кеңнен сәўлелендирилип барылады. Онда олар Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлиги менен биргеликте таңлаўлардың мазмуны, процесс ҳаққында турақлы түрде мағлыўмат берип барады. Бул, өз гезегинде, усы таңлаўлардың жәмийеттеги әҳмийетин арттырыўға ҳәм педагоглардың абырайын көтериўге де хызмет етеди.
Сыйлықлар ҳәм жеңилликлер
Таңлаў жеңимпазларына тек ғана базалық есаплаў муғдарының 1 400 есесине тең пул сыйлықлары емес, ал басқа да жеңилликлер берилиўи мүмкин. Таңлаў режесинде айрықша жеңилликлер нәзерде тутылмаған болса да, жеңимпазлар ҳәр қыйлы мәмлекетлик ҳәм тараўлық сыйлықлар менен сыйлықланыўға усынылыў итималы жоқары болады. Бул болса олардың кәсиплик жумысын және де хошаметлейди ҳәм жәмийеттеги абырайын арттырады.
"Жыл оқытыўшысы" ҳәм "Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўлары ҳаққындағы жақсы хабарлар әллеқашан билимлендириў тараўы хызметкерлери арасында тилден тилге, сәўбеттен сәўбетке өте баслады.
- "Жыл муғаллими" таңлаўы билимлендириў тараўында жумыс алып барып атырған ҳәр бир муғаллим ушын үлкен имканият ҳәм мүнәсип хошамет үлгиси болды, - дейди қашқадәрьялы инглис тили муғаллими Дилсадо Бекелдиева. - Бул тек ғана сыйлық ямаса материаллық мәп ушын емес, ал муғаллимлердиң кәсиплик шеберлигин арттырыў, дөретиўшилик ҳәм инновациялық қатнасларын көрсетиўге де хызмет етеди. Мен 15 жылдан берли инглис тилинен сабақ берип киятырман ҳәм бул дәўирде жүзлеген оқыўшылар мақсетине ерисиўи ушын бар имканиятларымды иске қостым. Таңлаў өткерилетуғыны ҳаққындағы хабарды еситкенимде, бул тек ғана мийнетлеримизди қәдирлеў емес, ал өзимизди және де раўажландырыў имканияты екенин түсинип жеттим. Әлбетте, бул таңлаў оқытыўшылар арасында саламат бәсеки орталығын қәлиплестирип, билимлендириўдиң сапасын арттырыўға үлкен үлес қосады. Мен бул таңлаўда қатнасыў ушын таярлықты, өз тәжирийбемди басқа кәсиплеслерим менен бөлисиў ҳәм олардан да жаңа усылларды үйрениўди әллеқашан басладым. Мәмлекетимиз тәрепинен билимлендириў тараўына сонша итибар қаратылып атырғаны, муғаллимлерди хошаметлеўге қаратылған илажлар бизлердиң және де жақсырақ мийнет етиўимизге мотивация берип, келешекте үлкен жетискенликлерге ерисиўимизге тийкар жаратады.
Бул таңлаўлардың өткерилиўи жас муғаллимлер арасында да қызғын күтип алынып атырғаны қуўанышлы. Мине, усындай жаслардан бири пискентли Дилноза Қаршибоева.
- Балалығымнан әдебияттың сыйқырлы дүньясына шүмип, Әлийшер Наўайының "Хамса"сынан баслап, Зульфияның нәзик лирикасы ҳәм Абдулла Ариповтың ўатансүйиўшилик руўхындағы қосықларына шекем оқып шықтым. Бул муҳаббат мени муғаллимшилик кәсибине жетекледи, - дейди Д.Қаршибоева. - Себеби мен оқыўшыларыма тек ғана тилимиздиң нәзикликлерин емес, ал әдебиятымыздың терең турмыслық мәнисин де сиңдириўди әрман еткен едим. Ҳәр бир сабағымда оқыўшыларымның көзлеринде билимге муҳаббат жалынын көргенимде, бул жолды таңлағанымнан мақтанаман. "Жыл муғаллими" таңлаўы ҳаққындағы хош хабар болса бул мақтанышты және де арттырды, өзимниң кәсиплик жумысымды жаңа көзқарастан көрип шығыўға ийтермеледи. "Жыл муғаллими" таңлаўы муғаллимлер ушын мөлшерленген ең әҳмийетли басламалардан бири болды, десем алжаспайман. Бул тек ғана мийнетимиздиң тән алыныўы емес, ал муғаллимшиликтиң жәмийеттеги орнын жоқарылатыў, устазлардың абырайын және де арттырыў жолындағы үлкен қәдем болып есапланады. Таңлаў оқытыўшыларға өз потенциалын кеңирек шеңберде көрсетиў имканиятын береди, бул болса ҳәр биримизди өз жумысымызға және де дөретиўшилик ҳәм жуўапкершиликли қатнас жасаўға шақырады. Мен ушын таңлаў тек ғана тән алыў ҳәм сыйлық дәреги емес, ал өз тәжирийбемди басқа кәсиплеслер менен бөлисиў, олардан жаңа идеялар ҳәм усылларды үйрениў ушын теңсиз имканият болып табылады. Өзбек тили ҳәм әдебияты пәни муғаллими сыпатында оқыўшыларыма қосық ҳәм проза арқалы турмыстың гөззаллығын, ўатан ҳәм инсаниятқа муҳаббатты сезиўди үйретемен. Егер таңлаўда қатнассам, оқыўшыларыма уллы дөретиўшилеримиздиң шығармаларын заманагөй билимлендириў усыллары арқалы сиңдириў бойынша жеке тәжирийбемди усынған болар едим. Мәселен, оқыўшыларыма қосық таллаўын интерактив усыллар жәрдеминде үйретиў ямаса гүрриңлер арқалы олардың дөретиўшилик пикирлеўин раўажландырыў сыяқлы көзқарасларымды көрсететуғын едим. Таңлаўдың әҳмийети сонда, ол оқытыўшылар арасында саламат бәсеки орталығын қәлиплестиреди ҳәм ҳәр биримизди турақлы түрде өз үстимизде ислеўге ийтермелейди. Оқытыўшылық тек билим бериў емес, ал оқыўшылардың қәлбинде руўхый байлық қалдырыў, оларды турмысқа таярлаў демек. Мен ҳәр сабағымда оқыўшыларыма тек ғана әдебиятты емес, ал өзбек халқының бай руўхый мийрасын, әдеп-икрамлылық қәдириятларын сиңдириўге ҳәрекет етемен. Таңлаў бул жуўапкершиликти және де тереңирек сезиўге ҳәм өз жумысыңызға жаңа дөретиўшилик қатнаслар киргизиўге илҳам береди. Мәселен, жақында сабақларымда әдебий шығармаларды сахналастырыў арқалы оқыўшылардың белсендилигин арттырыўды сынап көрдим ҳәм бул олардың пәнге қызығыўшылығын сезилерли дәрежеде арттырғанын сездим. Бундай тәжирийбелерди таңлаў шеңберинде басқа оқытыўшылар менен бөлисиў, олардың методларын үйрениў мен ушын үлкен имканият болар еди.
Мәмлекетимиздиң билимлендириўге қаратып атырған итибары, атап айтқанда, бундай таңлаўлар арқалы муғаллимлерди хошаметлеўге қаратылған басламалары ҳәр бир муғаллимниң жүрегинде үлкен үмит оятады. Бул басламалар бизди және де пидайы ҳәм дөретиўшилик кейпиятта болыўға, оқыўшыларымызға ең жақсы билимлерди бериўге ийтермелейди.
"Жыл муғаллими" ҳәм "Кәсиплик шеберлик жетекшиси" таңлаўлары мәмлекетимиз билимлендириў системасының раўажланыўында әҳмийетли қәдем болып хызмет етеди. Бул таңлаўлар арқалы тек ғана ең жақсы педагоглар ҳәм басшылар анықланып қоймастан, ал билимлендириў тараўындағы инновациялық көзқараслар ҳәм тәжирийбелер ғалаба ен жайдырылады. Сондай-ақ, педагоглар арасында саламат бәсеки орталығын қәлиплестирип, кәсиплик шеберлигин арттырыўға ҳәм билимлендириўдиң сапасын жақсылаўға хызмет етеди.
Келешекте бул таңлаўлар және де кеңирек көлемде шөлкемлестирилиўи ҳәм билимлендириў тараўындағы басқа бағдарларды да қамтып алыўы мақсетке муўапық. Бул елимиздиң билимлендириў системасын халықаралық дәрежеде бәсекиге шыдамлы етиўде айрықша әҳмийетке ийе.
Жанибек АЛИЖОНОВ,
"Янги Ўзбекистон" хабаршысы
