Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев төрағалығымен өткен шараға Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Түркия вице-президенті Джавдат Йылмаз, Венгрия Премьер-министрі Виктор Орбан, сондай-ақ Түркі мемлекеттері ұйымының Бас хатшысы Кубаничбек Омуралиев пен ТМҰ Ақсақалдар кеңесінің төрағасы Бинали Йылдырым да қатысты.
Күн тәртібіне сәйкес ұйым аясындағы көп қырлы ынтымақтастықтың жағдайы мен келешегі туралы пікір алмасылды, әріптестіктің өзекті мәселелері талқыланды.
Мемлекет басшысы өз сөзінде бұл кездесудің түркі әлемінің мәдени астаналарының бірі Шуша қаласында өтіп жатқанында үлкен мән бар екенін айтып, Президент Ильхам Әлиевтің басшылығымен Қарабақта атқарылып жатқан ауқымды құрылыс жұмыстарын жоғары бағалады.
Өткен қысқа мерзімде Түркі мемлекеттері ұйымы аясында 30-дан астам маңызды бағыт бойынша өзара тиімді және жан-жақты ынтымақтастық орнатылғаны айтылды.
– Осынау саммитіміз жаһандық тәуекелдер мен қауіп-қатерлер артып, өзара сенім дағдарысы күшейген жағдайда өтіп жатыр. Осындай күрделі жағдайда ежелден келе жатқан бауырластық рухпен нығая түскен қарым-қатынастарымызды сапалық жаңа деңгейге көтеріп, ортақ көзқарастарды дамытатын кез келді, – деді Өзбекстан Президенті.
Түркі елдері арасындағы көпжақты және ұзақ мерзімді ынтымақтастықты одан әрі дамыту мақсатында Өзбекстан басшысы бірқатар басым мәселелерге назар аударды.
Ұйымға мүше елдер арасындағы тауар айналымының көлемі тұрақты түрде өсіп жатқаны, өткен жылы 27 пайызға артқаны атап өтілді. Мұндай жоғары өсу қарқыны биыл да байқалуда.
– Бүгінде елдеріміз әлемнің негізгі нарықтарына шығып, Ұлы Жібек жолын жаңа тарихи жағдайда қалпына келтіруге бел буып отыр, – деді Шавкат Мирзиёев.
Ынтымақтастықтың құқықтық негіздерін нығайтып, цифрлық жүйелерді іске қосу нәтижесінде Транскаспий халықаралық көлік дәлізі арқылы жүк тасымалдау көлемі ұдайы өсіп отырғаны атап өтілді.
Бизнеске барынша қолайлы тарифтерді енгізу осы дәліздің бәсекеге қабілеттілігі мен тартымдылығын арттыруға қызмет етеді. Сонымен қатар, «Бір терезе» жүйесін жолға қою және кедендік-шекаралық өткізу пункттерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз етудің маңыздылығы атап өтілді.
Өзбекстан Президенті жақында Ташкентте құрылған Түркі мемлекеттерінің логистикалық орталықтары мен жүк тасымалдаушылары альянсын ТМҰ-ның көлік саласындағы күн тәртібін қалыптастыруға және бірінші кезектегі міндеттерді жүзеге асыруға тартудың мақсатқа сай екендігін атап өтті.
Ұйым аясында Темір жол басқармалары кеңесін құру және оның дирекциясын Ташкент қаласында орналастыру бастамасы көтерілді.
Биылғы жылдың күзінде өтетін келесі саммитке дейін халықаралық дәліздердің мүмкіндіктерін тиімдірек пайдалану және автотасымалды толық цифрландыру, «жасыл «дәліздер жасау бойынша сауда және көлік министрлеріне тапсырма беру ұсынылды.
Мемлекет басшысы климаттың өзгеруіне қарсы бірлесіп күресу мәселелеріне ерекше назар аударды.
Орын алған проблемаларды жүйелі түрде шешу мақсатында Түркі экология кеңесін құру және оның штаб-пәтерін экологиялық апаттан ең көп зардап шеккен аймақ – Арал өңіріндегі ірі қала Нөкіс қаласына орналастыру ұсынылды.
Мемлекет басшысы бүгінде түркі әлемі халықаралық климаттық ынтымақтастықта өзінің жарқыраған дауысына ие болып отырғанын атап өтті.
Осы тұрғыда биылғы жылдың қараша айында Бакуде өтетін Біріккен Ұлттар Ұйымының Климат саммиті (COP-29) ТМҰ елдері үшін үлкен тарихи оқиға болатынына сенім білдірілді.
Мемлекет басшысы баламалы энергия көздерін дамытудың маңыздылығын айта отырып, Өзбекстан 2030 жылға қарай энергия балансындағы жаңартылатын энергия үлесін 40 пайызға жеткізуді мақсат етіп отырғанын мәлімдеді.
Атап айтқанда, шетелдік әріптестермен бірлесіп, жылына қуаттылығы 2 гигаватт болатын жаңа жел және күн электр станциялары іске қосылуда.
– Көршілес Қырғызстанда су электр станцияларын Қазақстанмен бірге құрылыс жұмыстарын бастап жатырмыз, – деді Шавкат Мирзиёев.
Осыған байланысты ынтымақтастықты кеңейту мақсатында «Жасыл энергияға қарай түркі қозғалысы» тұжырымдамасын қабылдау ұсынылды.
Мемлекет басшысы түркі әлемінің жалпыадамзаттық өркениеттің дамуына теңдессіз үлес қосқанын атап өтті.
– Есімдері әлем халқына жақсы таныс ұлы ғалым, ғұламаларымыз екі ұлы Ренессанстың негізін қалаған. Бұл ежелден халқымыздың өмірінде адамның қадір-қасиеті қаншалықты жоғары болғанын көрсетеді, – деді Шавкат Мирзиёев.
Осыған байланысты заманауи «білім экономикасын» құру және креативті экономиканы дамыту мақсатында цифрлық технологиялар, блок-чейн, бұлтты, кванттық есептеу технологиялары, робототехника, «төртінші өндіріс» кадрларын даярлау салаларындағы ынтымақтастықты нығайту қажет екені көрсетілді.
Осы мақсатта Түркі мемлекеттері ұйымы Адами капиталды дамыту ғылыми-зерттеу орталығын құру туралы бастама көтерілді.
Сондай-ақ, Мемлекет басшысы ұйымның қамқорлығымен келесі жылы Өзбекстанда нақты ғылымдар бойынша Жастар түркі олимпиадасын және Дүниежүзілік түркітану конгресін өткізуді ұсынды.
Мемлекет басшысы жиналғандардың назарын Газа секторында күрделі жағдайдың туындап, қанды соғыс 40 мыңға жуық адамның, әсіресе әйелдер мен балалардың өмірін қиғанына аударды. Тараптарды зорлық-зомбылықты дереу тоқтатып, бітімгершілік процесін тезірек бастауға шақырды.
Тәуелсіз және еркін Палестина мемлекетін құру Таяу Шығыстағы стратегиялық тұрақтылық пен бейбітшілікті қамтамасыз етудің ең маңызды шарты екені айтылды.
Миллиондаған түркі халықтары қоныстанған Ауғанстандағы жағдайға тоқталған Мемлекет басшысы, бұл мәселе бойынша ұйым мүшелерінің ортақ және бірауызды көзқарастарын әзірлеудің маңыздылығын атап өтті.
– Өзбекстан Ауғанстан халқына қажетті көмек көрсетуді жалғастырады. Ауғанстанның шетелдегі «мұздатылған» қаржылық активтерін қайтару елдегі әлеуметтік жағдайды жеңілдетуге қызмет етеді деп ойлаймыз, – деді Шавкат Мирзиёев.
Саммит соңында Қарабақ декларациясы мен ынтымақтастықтың басым бағыттары бойынша бірқатар келісімдер қабылданды.
