Жиынға мәдениет қайраткерлері, әдебиет пен өнер өкілдері, сондай-ақ Олий Мажлис палаталарының, Министрлер Кабинетінің өкілдері, министрлер мен әкімдер қатысты.
Өзбекстанда бұл Кеңестің төрағасы Президент, ал аймақтарда бірінші басшылар екені белгілі. Өйткені ғылым, білім мен тәрбие, руханият бірінші кезектегі мәселе.
Мемлекет басшысы бұл үшін ең алдымен нық экономикалық іргетас қажет екенін айтып, бұл бағытта атқарылып жатқан жұмыстарға тоқталды. Осы экономикалық негіздің нәтижесінде биыл әлеуметтік салаға ең көп қаржы – 134 триллион сум бөлінді. Бұл 2016 жылмен салыстырғанда 5,6 есе өскенін білдіреді.
Бүгінде әлемдік деңгейдегі даму қарқыны күшейіп, Өзбекстанда да қайшылықты үдерістердің әсері сезіліп жатқаны айтылды.
– Тарихтан белгілі: Отан мен халықтың тағдырына қауіп төніп тұрған жағдайда ұлт жанашырлары – көкірегі ояу зиялылар, ақын-жазушылар, өнер өкiлдерi, рухани ағарту саласының қызметкерлерi ерлікпен алаңға шықты. Еліміз өз дамуының жаңа, биік кезеңіне қадам басқан қазіргі кезеңде бізге батыс ғылымының жетістіктерімен қатар ата-бабаларымыз сияқты ұлттық құндылықтар рухында тәрбиеленген кемел кадрлар қажет, – деді Шавкат Мирзиёев.
Ағартушы аталардың идеяларын зерделеу және дамыту туралы Президенттің қаулысын қабылдау туралы шешім қабылданды. Сондай-ақ Бұхарадағы тарихи жерде Жәдидтер мұрасының мемлекеттік мұражайы ашылып, «Жадид» атты жаңа газет ашылады.
Кейінгі жылдары рухани-ағарту саласында үлкен жұмыстар атқарылды. Арнайы руханият пен шығармашылықты қолдау қоры мен Әлеуметтік-рухани зерттеулер институты құрылды. Республикалық Рухани-ағарту орталығы жүйесіндегі қызметкерлер саны екі есе көбейді, оларды материалды тұрғыдан ынталандыру шаралары қолға алынды.
Саланы дамытуда «Мәдени қызмет және мәдениет ұйымдары туралы» Заңның қабылдануы маңызды болды. Ұлттық салт-дәстүрімізді сақтап, байыту мақсатында «Мақом», «Бақшичилик», «Аския» өнер орталықтары құрылды. Сондай-ақ, «Бахор» би ансамблі, Мемлекеттік филармония, Мемлекеттік симфониялық оркестр сынды 20-дан астам мекеменің қызметі жолға қойылған. 11 жаңа мұражай, 2 театр, 28 балалар музыка және өнер мектебі, 5 жоғары оқу орны құрылды.
Жалпы, мәдениет пен өнерді мемлекеттік қолдау көлемі 2017 жылмен салыстырғанда 5 есе артып, 2023 жылы бұл мақсаттарға 712 миллиард сумдан астам қаржы бөлінді.
«Мақом», «Бақшичилик», «Хунармандчилик», «Лазги» сынды халықаралық фестивальдер дәстүрге айналған. 24 шет елде, соның ішінде көршілес мемлекеттерде «Өзбек мәдениеті күндері» жоғары деңгейде өтті.
ЮНЕСКО-ның Адамзаттың материалдық емес мәдени мұрасы тізіміне ұлттық мұрамыздың тағы 9 үлгісі қосылды, Бұхара қаласы «Шығармашыл қалалар желісіне» енді. Осы жылдың қыркүйек айында ЮНЕСКО-ның штаб-пәтерінде Әбу Райхан Беруни бабамыздың туған күні кең көлемде аталып өтті.
Кинематографияда да жаңа туындылар пайда болуда. Ұлы қолбасшы және ұлы ғұламалар туралы тарихи фильмдер түсірілді. Ширек ғасырға жуық уақыттан кейін Ташкент халықаралық кинофестивалі қайта жанданды.
Ташкент қаласында Жазушылар аллеясы, Жазушылар одағының зәулім ғимараты, жаңа шығармашылық үйлері бой көтерді. Қарымды қаламгерлерге жеңілдікпен баспана берілді. Танымал өнерпаздардың туған күндері аталып өтілді. Жас таланттарды жан-жақты қолдау мақсатында «Зомин» семинары қайта жанданды.
Алғаш рет жарық көрген 100 томдық «Түркі әдебиетінің жауһарлары», 30 томдық «Тәуелсіздік кезеңінің науаитануы», «Қарақалпақ әдебиетінің жауһарлары», «Ержүрек жауынгерге сыйлық» сияқты әдеби жинақтар рухани өміріміздегі маңызды оқиға болды.
Жиында аталған бағыттар бойынша басым міндеттер талқыланды. Мемлекет басшысы 9 бағыт бойынша өз пікірін білдіріп, маңызды бастамаларды алға тартты.
Ең алдымен, руханият пен мәдениет саласына әдістемелік негіз болатын ұлттық идеямызды дамытудың жеке бағдарламалық құжатын әзірлеу қажеттігі баса айтылды.
Кейбір топтардың арасында діни көзқарастарды Конституция мен заңдарымызға қайшы қоюы, зайырлы құндылықтарды харам деп тану жаңдайы өкінішпен атап өтілді. Осы тұста Президент Ибрат ұстаздың «Ғұлама жігерленсе, ел түзелетіні сөзсіз» деген дана сөзін еске алды. Зиялы қауым, ақсақалдар, қажыға және умраға барған жерлестер руханиятты насихаттап, жақсылыққа шақыруы керектігі айтылды.
Білім беру жүйесіне көңіл бөлу дәйекті түрде жалғасатын болады. Осы орайда қоғам дамуы үшін тең құқықты қамтамасыз ету, әсіресе, қыздардың білім алуы мен кәсіппен айналысуы маңызды екені баса айтылды.
Екіншіден, мәдени-ағарту саласындағы әкімдердің жауапкершілігі артады. Аудан, қалаларда «Руханият және ағартушылық» орталықтары іске қосылады.
– Бүгінгі таңда руханият басқа салалардан он қадам алда болуы керек, руханият жаңа күшке, жаңа қозғалысқа айналуы керек, – деді Президент.
Осы мақсатта Сұрхандария облысында айтылған ұсыныс негізінде өңірлердегі 4 секторға қосымша ретінде рухани сектор құрылатыны мәлім болды. Олар жергілікті Рухани-ағарту кеңестерінің жұмыс құрылымы ретінде қызмет етеді.
Үшінші, театр өнерін дамыту бағдарламасы әзірленеді. Онда үздік пьесаларға шығармашылық тапсырыс жасау, шетелдік театрлардағы шығармашылық және көмекші қызметкерлердің біліктілігін арттыру, жас режиссерлерді қолдау мақсатында «Маннон Уйгур» атындағы сыйлық тағайындау.
Кәсіпорын және мекемелерде айдың бір күні «Театр күні» болып белгіленіп, қызметкерлерге театрларға бару жолға қойылады.
Төртінші, халықтың бос уақытын мазмұнды өткізу үшін 837 мәдениет орталықтарының қызметі өте маңызды. Оларда 4 мыңға жуық үйірме жұмыс істеп тұр және 120 мыңнан астам жастар қызмет етуде.
Бірақ кейбір орталықтардың жеке ғимараты жоқ, жалпы 8 мың музыкалық аспап қажет. Осыған байланысты әкімдерге тапсырмалар берілді.
Сондай-ақ келесі жылдан бастап әр ауданда сахна залы, кітапхана, кино және клуб бөлмелері бар бір мәдениет орталығының қызметі жолға қойылады. Жергiлiктi 600-ден астам көркемөнерпаздар ұжымының материалдық-техникалық базасын жақсарту бағдарламасы қабылданып, оған 100 миллиард сум бөлiнедi.
Бесінші, «мақом» және «бахшичилик» өнерін ғылыми тұрғыдан зерттеп, дамыту шыңдалады.
Осы уақытқа дейін «Алтын қорға» 120 «мақом», «бахшичилик» дастандар, халық күйлері мен жырлары жазылған. Күні кеше Өзбекстан Президентінің материалдық емес мәдени мұраны қорғау, ғылыми зерттеу және насихаттау туралы шешіміне қол қойылды. Онда басқа істермен қатар, Мәдениеттану және материалдық емес мәдени мұра институтын құру, көне музыкалық шығармаларды зерттеу, елдің қорында сақталған 3 мыңнан астам эпос, күй және фольклорлық шығармаларды заманауи форматқа көшіру көзделген.
Тағы бір маңызды жаңалық – «маком», «катта ашула», «бақшичилик», «атлас және адрас», «қолөнер» және «зергерлік» өнер сияқты дәстүрлерді жалғастыратын мектептер құрылады.
Алтыншы, музыка мен би өнерін дамытуға қолдау көрсетіледі. Атап айтқанда, бұрын филармония орналасқан әйгілі өнер сарайында «Бахор» би ансамблі жұмыс істейді. Белгілі ән-би ансамбльдерінің шетелге гастрольдік сапарлары арттырылады. Музыка және би өнерін ғылыми зерттеу саласында ғылыми кадрларды арттыру мақсатында ғылыми зерттеулерге гранттар енгізіледі.
Сондай-ақ Ташкент мемлекеттік циркінің ғимараты жөндеуден өтеді.
Жетінші, халықаралық аренада өзбек мәдени дипломатиясы кеңейтіледі. Келер жылы Ташкентте әлемдік жасампаз экономикаға арналған конференция, Нөкіс қаласында «Арал мәдениеті» халықаралық ғылыми конференциясы өтеді.
Музейлер қызметін жетілдірудің жеті жылдық бағдарламасы қабылданады. Тарих мұражайы мен Өнер мұражайының жаңа ғимараттары салынады. Тимуридтер тарихы мен Табиғат мұражайының экспозициясы жаңартылады. Әлішер Науаи атындағы Әдебиет музейі күрделі жөндеуден өтеді.
Сонымен қатар, музейлерде, атап айтқанда, Ислам өркениетінің орталығында Бірінші және Екінші Ренессанс, мемлекеттілік тарихы мен ұлы ғұламалардың қызметі туралы жаңа экспозициялар ұйымдастырылады.
Франциямен ынтымақтастықта Ұлттық қалпына келтіру орталығы іске қосылады. Қасиетті кітап – «Усмон Қуръони» беттерін сақтау орындалады.
Өзбекстанның көне тарихына арналған 18 археологиялық ескерткіш ашық аспан астындағы мұражайға айналады. Самарқандта Әмір Темур саябағы қалпына келтіріліп, «Ұлы Жібек жолы» мұражайы құрылады және Бибіханым кешені қалпына келтірілмек.
Сегізінші, киноиндустрия дамытылады. Осыған орай, «Тірі тарих» сериясында Отанның шуақты өткеніне арналған фильмдер жасау бағдарламасы әзірленеді. Бұған шетелдік авторлар, кинокомпаниялар мен инвесторлар да тартылады. Сондай-ақ балаларға арналған ұлы бабаларымыздың өнегелі өмір жолы туралы көп бөлімді анимациялық фильмдер түсіру қажеттігі айтылды.
Кино өнерін экономикамен үйлесімді дамыту үшін Бұхара, Самарқанд, Ташкент облыстарында «еркін экономикалық кино аймақтарын» құру міндеті қойылды.
Ұлттық сериалдардың қалыптасқан жүйесін түбегейлі реформалау, оларды идеялық-көркемдік және техникалық жағынан тартымды деңгейге жеткізу қажет екені баса айтылды. Осы мақсатта IT-парк тәрізді еркін экономикалық аймақ – «Cinema park» құру бастамасы көтерілді.
Тоғызыншы, бейнелеу және қолданбалы өнерді дамыту бағдарламасы қабылданады. Атап айтқанда, Орталық көрме залы қайта жаңғыртылып, жабдықталмақ. Көркем қор аумағында заманауи галерея ғимараты салынып, 40 шығармашылық шеберханасы бар Жас суретшілер орталығы құрылады. Каллиграфия мен миниатюра өнерін оқытуды практикамен байланыстыру мақсатында ұлттық үлгіде қағаз жасау шеберханасы ұйымдастырылады.
Саладағы білім сапасын арттыру, музыка және өнер мектептері мұғалімдерінің жалақысын көтеру, аталған мектептердің коммуналдық шығындарын бюджеттен жабу жөнінде ұсыныстар айтылды.
Мемлекет басшысы өзбек тілін оқытудың тиімділігін арттыру мәселесіне ерекше назар аударды. Ұлттық сертификаты бар «Өзбек тілі мен әдебиеті» пәні мұғалімдеріне келесі оқу жылынан бастап 50 пайыздық үстеме ақы төленетіні айтылды.
Сондай-ақ өзге тілде білім алған отандастарымызды мемлекеттік тілді үйренуге ынталандыру шаралары да қолға алынатын болады. Басқа тілдерге мамандандырылған мектептерде мемлекеттік тілді оқыту сағаттары көбейтіледі. Өзбек тілі бойынша халықаралық ғылыми олимпиада ұйымдастырылады.
Қоғамда кітап оқу мәдениетін көтеруге қолдау көрсетіледі. Шығармашылық тапсырыстар, авторлар мен аудармашылардан қосымша ақы төлеу өседі. Баспа және полиграфия кәсіпорындарының қаржылық мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында олар 5 жылға салықтан босатылады.
Мемлекет басшысы аударма өнерінің маңыздылығына тоқталып, осындай еңбекті ынталандыру үшін «Огахий» атындағы халықаралық сыйлықты тағайындау туралы бастама көтерді.
Сондай-ақ интернет-әдебиетті дамытудың маңыздылығына тоқталып, осы мақсатта әдебиет, кино, тарих, өнер, халық ауыз әдебиеті үлгілерін қамтитын «Өзбек мәдениеті» порталын құру міндеті жүктелді.
Жиында ақын-жазушылар, мәдениет және өнер саласының өкілдері, сала басшылары өз пікірлері мен ұсыныстарын білдірді.
