Мемлекет басшысының төрағалығымен осы жылдың 9 қарашасында өткен бейнеселектор кеңесінде мақта шаруашылығындағы орын алып отырған мәселелер сараланып, кластерлер мен фермерлер арасындағы қарым-қатынасты қайта құру, мақта тұқымына озық тәсілдерді енгізу қажеттігі айтылды.
Бүгінгі жиында осы міндеттерге сәйкес әзірленген ұсыныстар қаралды.
Атап айтқанда, 2024 жылғы егін жинау науқанынан бастап мақта шикізатын өндірушілер мен мақта-тоқыма кластерлері арасындағы қарым-қатынас жаңа тәртіппен жолға қойылады.
Мақта шиті егілмес бұрын тауар биржасының «мақта шикізаты секциясында» әр өңір бойынша өткізілетін сауда-саттық арқылы облыс ішіндегі шаруашылықтар мен кластер арасында топырақ өнімділігі аясында фьючерстік келісімшарттар жасалады.
Бұл жағдайда фермер өзі өсірген мақта көлемін биржаға орналастырады, ал жоғары баға ұсынатын аймақ ішіндегі кластер осы фермермен фьючерстік келісімшарт жасайды. Бастапқы баға Нью-Йорк қор биржасында соңғы 12 айдағы мақта талшығының орташа бағасы негізінде анықталады.
Фьючерстік келісімшарттан артық мақта шикізатын немесе одан алынған бастапқы және қайталама өнімді шаруа қожалықтары тікелей фьючерстік келісімшарт жасасқан кластерге немесе биржа арқылы кез келген ұйымға сатады.
Мақта шикізатын шаруалардың жеке қаражаты, оның ішінде коммерциялық несие есебінен өсірген кезде мақта шикізаты мен одан алынған бастапқы және қайталама өнімдер биржада еркін сатылады.
Жиында мақта өнімін өсіретін шаруа қожалықтары үшін қор биржасына қатысу тәртібі бойынша оқу семинарларын ұйымдастырудың маңыздылығы айтылды. Кластерлер мен басқа да кәсіпорындар мақта шикізатын тек электронды таразылар арқылы қабылдап, мақта талшықтарын есепке алудың автоматтандырылған жүйесін енгізетіні анықталды.
2024 жылғы егін жинау науқанынан бастап ауыл шаруашылығын қолдау қорының қаражатынан фермерлер мен кластерлерге мақта өнімін өсіруге несие берудің және түпкілікті есеп айырысудың жаңа жүйесі енгізіледі.
Бөлінген несие қаражатынан агротехникалық іс-шаралар шеңберінде тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді жеткізушілерді, оның ішінде материалдық ресурстарды шаруашылықтар мен кластерлер өз еркімен таңдайды.
Несиелік тапсырыстар толығымен электронды түрде беріледі.
Мақта-тоқыма кластерлерін ұйымдастыру тәртібін жаңарту қажеттігі де айтылды.
Бұл ретте кластер құруға өтініш берушілер тоқыма бұйымдарын өндіру процестерінің кемінде екі кезеңін белгілеуі және салықтар мен міндетті аударымдар мен банктік несиелер бойынша мерзімі өткен берешегі болмауы керек.
Мақта-тоқыма кластерлерінің қызметін үйлестіру жөніндегі республикалық комиссияның қызметі тоқтатылады, кластерлік қызметті ұйымдастыруға ниет білдірген үміткерлер ашық және онлайн конкурс негізінде іріктеледі.
Ауыл шаруашылығы министрлігі кластерлердің тізілімін жүргізеді және бұл тізілімді өзінің веб-сайтында тұрақты түрде жариялайды. Министрлікке қызметтің маңызды көрсеткіштерінің жүйесі бойынша кластерлерді автоматтандырылған рейтингтік бағдарлама құру тапсырылды.
Жиында мақта тұқым шаруашылығын дамыту және өнімділікті арттыру мәселелері де сөз болды.
Осы мақсатта әзірленген Президент қаулысында тәжірибе ретінде келесі жылдан бастап мақта егілетін алқаптардың 10 пайызына шетелдік мақта сорттарын егуге рұқсат беру көзделген.
Сондай-ақ, тәжірибе ретінде 14 ауданның балл бонитеті төмен, сумен қамту қиындау болған аудандарында өнімділігі жоғары жергілікті және шетелдік сорттар орналастырылады.
Шетелден әкелінетін мақта сорттарына арнайы агротехникалық және оңайлатылған карантиндік талаптарды енгізудің, бұл сорттарды өсіруді арнайы карантиндік бақылауда және мақта кеңесінің ғылыми нұсқауы негізінде жүргізудің маңыздылығы айтылды.
Мақта-тоқыма кластерлері мен фермер қожалықтарына кепілдендірілген тұқыммен қамтамасыз етілген мақта сорттарын орналастыруға еркіндік берілуде.
Республикада мақтаның өнімді және өндірістік жаңа сорттарын табуды ынталандыру мақсатында бірқатар міндеттер қойылуда.
Атап айтқанда, кластер мен фермерлерге мақтаның жергілікті перспективалы сорттарын өсіруде, элиталық сапалы тұқым шаруашылығын құруда және сортты коммерцияландыруда тиісті сортты бірлесіп авторлық етуге рұқсат етіледі. Сертификатталған тұқым дайындауды кезең-кезеңімен кластерлер мен жеке тұқым шаруашылығы кәсіпорындарына беру жоспарланған.
2024 жылдан бастап өнімділігі 30 центнерден төмен сорттар жүйелі түрде анықталып, олардың орнына өнімділігі жоғары жергілікті және шетелдік сорттарды ауыстыру тәжірибесі енгізіледі.
Ауыл шаруашылығы министрлігіне осы жүйені енгізу механизмін әзірлеу және Тұқым орталығының қызметін трансформациялау тапсырылды.
Өзбекстанда талшықты егіннен шығатын өнімдер, талшық шығысы, мақта өнеркәсібі саласында арнайы мекеме болмағандықтан, ғылыми-зерттеу органы «Мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу орталығы» АҚ базасында талшықты дақылдар ғылыми-зерттеу институтын құру ұсынылды.
Сондай-ақ Өзбекстанда генетикалық түрлендірілген организмдер мен олардан алынатын өнімдердің қауіпсіздігі бойынша ғылыми сараптамалар енгізіліп, генетикалық түрлендірілген сорттардың ұлттық базасы қалыптастырылады. Осы арқылы өндірілетін және импортталатын ГТО өнімдерінің қауіпсіздігін бағалау, сондай-ақ ГТО өнімдері туралы ақпаратты талдау іске қосылады.
Саланы цифрландыру мақсатында 2024 жылдың соңына дейін «e-ұрық» платформасы іске қосылады. Онда тұқым шаруашылығымен айналысатын кәсіпорындар мен шаруа қожалықтарының өзара интеграциялануына, сорттар мен будандардың тұқыммен қамтамасыз етілуі мен қоры, аймақ және агротехнологиялары, еркін және ашық орналастыру, қайта бөлу, сертификат алу мүмкіндігі жасалады.
Президент бұл ұсыныстарды мақұлдап, жаңа жүйені енгізуге қатысты бірқатар тапсырмалар берді.
