Бироқ шу масалада тўғри англамга келишнинг ўзи ҳам алоҳида мавзу. Мазкур тушунча моҳиятини кимдир миллий либослар акс этган лавҳаларда, кимдир ўзбек тилида тайёрланган материалларда, яна кимдир миллий таомларда деб биляпти. Айрим санъаткорлар миллийликни улуғлаяпман деб ерга ураётгани ҳам асл моҳиятни билмасликдан келиб чиқяпти. Миллий контент дейишга арзигулик иш қилаётганлар эса халқнинг маданияти, урф-одати, анъаналари, тили, тарихи ва қадриятларини акс эттирадиган материалларгина миллий контент бўла олади, деган фикрда. Зиёли қатлам вакиллари ҳам бу турдаги контентлар миллий ўзликни сақлаш, ёш авлодга сингдириш, дунёга ўзлигимиз билан танилишимизда муҳим аҳамиятга эгалигини эътироф этади.

Аслида-чи, миллий контент ўзи қанақа бўлиши керак? Хўп, уни ярата оляпмиз ҳам дей­лик. Биз миллий контент деяётган чиқишлар нима учун оммалашмаяпти? Улар ҳам кўп­нинг эътиборига тушиши, муҳокамалар майдонида бўлиши, бошқа контентлар оқимига қўшилиб кетиши учун қандай йўл тутсак тўғри бўлади?

Очиқ айтиш керак, бу саволларга аниқ ечим йўқ. Бироқ қарашлар, таклифлардан келиб чиқиб муайян мақсад сари бориш мумкин. Шу маънода, миллий контент яратиш жараё­нида қатнашаётган ижодкорлар, зиёлилар ва холис кузатувчиларнинг бир гуруҳи билан суҳбатлашдик. Ўзаро фикр алмашилди, таклифлар билдирилди.

Миллат сифатида яшаб қолишнинг муҳим шартларидан бири

Воҳид ЛУҚМОНОВ, “Маданият ва маърифат” телеканали раҳбари:

— Дарҳақиқат, сўнгги йилларда “мил­лий контент” деган жумла урфга кирган истилоҳлардан бирига айланди. Уни яра­тиш истагида жидду жаҳд қилаётганлар кўплигини айтмайсизми? Мамлакатимизда икки мингдан зиёд оммавий ахборот воси­таси фаолият юритаётган, уларнинг 700 дан ошиғини интернет нашрлари ташкил этаёт­ган, ушбу оммавий ахборот воситаларининг асосий қисми ўз медиамаҳсулотларини, замонавийроқ айтганда, медиаконтентини ўзбек тилида тайёрлаётган бўлса, унда мил­лий контент яратиш эҳтиёжи қаердан пайдо бўлди? Ўзбек тилли оммавий ахборот воси­таларининг сиёсий, маънавий-маърифий, ижтимоий, таълимга оид ёки кўнгилочар мавзулардаги контентлари миллий эмасми?

Президентимиз 2024 йил 12 январь куни Хавфсизлик кенгашининг кенгайтирилган йиғилишида белгилаб берган миллий контент яратиш вазифаси ва бугун биз тушунаётган миллий контент ўртасида қандай фарқ бор? Миллий контент нима, у қандай бўлиши керак?

Давлатимиз раҳбари “миллий контент” де­ганда Ўзбекистоннинг миллий манфаатлари­ни кўзлаган ҳолда дунё ва мамлакат ичидаги воқеа-ҳодисаларга соф миллий нуқтаи назар­дан баҳо бера оладиган ахборот майдонини на­зарда тутгани шубҳасиз. Яъни миллий контент миллатнинг маданияти, урф-одатлари, тили, тарихи, дини, қадриятлари ва маънавий меро­сини акс эттирувчи медиамакондир.

Шўроларнинг “шаклан миллий, мазмунан социалистик” деган мафкуравий шиори оқи­батида миллий санъатимиз, адабиётимизни бой беришимизга бир баҳя қолди. Бироқ ҳануз шаклга зўр бериб, мазмунни унутиб қўяётган­декмиз. Йўқса, давлатимиз раҳбари Республика Маънавият ва маърифат кенгашининг 2023 йил 22 декабрдаги йиғилишида “Ўзимизга бир савол бериб кўрайлик: биз ҳозирги кескин ша­роитда ғоявий-мафкуравий соҳада рақобатга тайёрмизми? Ёш авлодимиз тарбияси мураккаб замон талабларига жавоб беряптими? Мана, бу­гун маънавий-маърифий соҳада масала қандай ўткир ва кўндаланг бўлиб турибди. Булар оддий саволлар эмас. Одамни жиддий ўйлантиради­ган, ташвишга соладиган саволлар. Агар биз бу ёруғ дунёда “ўзбек”, “Ўзбекистон” деган ном­лар билан яшаб қолишни истайдиган бўлсак, бу саволларга бугун жавоб топишимиз ва уларни ҳал этиш бўйича амалий ҳаракатларни айнан бугун бошлашимиз шарт. Эртага кеч бўлади”, демас эди.

Миллий контент яратиш бугунги глобал дунёда миллат сифатида яшаб қолишнинг энг муҳим шартларидан биридир. Афсуски, ҳозир биз “миллий” деб атаётган жуда кўплаб медиамаҳсулотлар ижтимоий тармоқларда бемаза қовуннинг уруғидек кўпайиб кетган. Бемаза видеоматериаллар, телеканалларнинг эфир вақтини тўлдираётган телесериал ва теленовеллаларнинг айтилишигина миллий, холос.

Мана, мен ҳам мисолни айнан шу нуқтадан келтиряпман. Негадир биз “миллий контент” деганда асосан, бадиий фильмлар, телесериал ва теленовеллаларни тушуняпмиз. Аслида, чуқур ижтимоий, иқтисодий, сиёсий таҳлил­ларга ихтисослашган ахборот майдонларига эҳтиёж катта. Бугун ижтимоий тармоқларга жойланаётган иқтисодий контентлар йўқ эмас. Лекин кам. Аксарият нашрлар жаҳонда рўй берадиган сиёсий жараёнлар ҳақида глобал медиамакондаги ахборотни тарқатиш билан­гина шуғулланмоқда. Ваҳоланки, миллий манфаатларимиз нуқтаи назаридан таҳлил қилин­ган сиёсий ахборотларга талаб ошиб бормоқда.

Қисқаси, миллий ахборот маконида ягона — миллий манфаатларимизга хизмат қиладиган ахборот муҳитини яратиш вақти аллақачон келган.

Миллий контент яратиш мавсумий тадбир эмас

Муҳтарама УЛУҒОВА, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган мада­ният ходими:

— Ўзбекистон ҳаётнинг барча жабҳаси­да ривожланаётган мамлакатлар қаторига чиқиб бораётгани халқаро миқёсда далиллар билан эътироф этилмоқда. Демак, жаҳон­нинг турли минбарларида кўҳна ва навқирон диёримиз рамзи бўлган байроғимиз ҳилпи­раб тургани каби жаҳон медиамайдонида ҳаётимиз кўзгуси бўлган ўзбек медиаси ва­килларининг сўзи, овози миллий қадрият­ларимиз, халқ донолиги, урф-одатларимиз, тилимизнинг кенг имкониятию жозибадор­лиги, табиат ва турмуш уйғунлигининг за­мон билан ҳамнафас кўзгуси сифатида намо­ён бўлиши керак.

Тўғри, Алишер Навоий ҳазратлари айтганидек, халқаро сўз майдони усталари би­лан юзма-юз турмоқ осон эмас. Шу сабаб­ли олдимизда турган ўта муҳим жиҳатни унутмаслик керак: биз, биринчи навбатда, бошқалар билан беллашиш, баҳслашиш учун эмас, ўз халқимиз, айниқса, улғайиб келаётган ёш авлодга неча асрлардан буён аждодларимиз илму урфонда, одамийлик­да, санъату ижодда, ҳунармандчиликда дунё афкор оммасига ибрат бўлишининг восита­си — бебаҳо маънавий бойликларимизни англатиш, уларга муҳаббат уйғотиш ва ҳаёт тарзига айлантириш учун миллий контент­ни яратишимиз керак. Акс ҳолда, китоблар хонадонлар жавонининг безаклари сифати­да қайд этиладиган, миллий либосларимиз айрим тадбирлардагина кийиладиган, халқ қўшиқларимиздан “Алла” билан “Ёр-ёр”­гина анъанавий танловларда ижро этила­диган, Самарқанд обидалари каби бетакрор мақомларимиз ҳам бемалол қайта ишланиб замонавийлаштириладиган, ҳатто ўзбек аё­лининг пазандалик санъати кўчадан ташиб келинадиган таомларнинг бир марта ишла­тишга мослашган идиши каби қадрсизлик “қутиси”га ташланадиган, андишаю ҳаё, кат­тага ҳурмату кичикка иззат тезкор замондан орқада қолиш сифатида қабул қилинадиган даражага етиб, жамият қалби қашшоқлашиб бораверади. Шу сабабли, миллий контент, аввало, халқимиз асрлар давомида зарралаб тўплаган, тажрибадан ўтказган фазилатли ўзлик турмуш тарзи меъёрларини кундалик ҳаётимизда барқарор этишга хизмат қилиши керак.

Ўзбекистон халқ шоири Зулфияхоним “Саодат” журналида бош муҳаррир бўлган пайтларида бизни хизмат сафарига юбо­ришдан олдин: “Мақола учун танланган қаҳрамон ҳақида иложи борича кўпроқ маъ­лумот олинг. У билан бирга юринг, ишла­рини, муомаласини кузатинг”, дер эди. Он­лайн алоқалар бу қадар ривожланиб кетган бугунги кунда устозимизнинг юқоридаги талаби аҳамиятини чуқурроқ англаётгандек­ман. Журналист ҳаётга қанчалар яқин бўлса, одамлар ҳаётини нечоғлиқ яқиндан ва теран ўрганса, унинг ижодида миллий контент бўёғи шунчалар қуюқ, ишонарли бўлади. Ҳозир телефон, ижтимоий тармоқлар орқа­ли олинган маълумотларга асосланиб ёзи­ладиган мақолалар, тайёрланадиган аудио ва видео дастурлар оз эмас. Уларнинг акса­риятидаги миллий менталитет, қадриятлар, урф-одатлар билан боғлиқ мулоҳазаларни қадоқланган маҳсулот ҳақида унинг қутиси (халтаси)даги расмларга қиёслаш мумкин: сурат бор-у, моҳият йўқ.

Миллий контент яратиш вазифаси дол­зарб мавсумий тадбир эмас. Замон ва авлод янгиланаверади. Биз, журналистлар ҳар бир тайёрлаётган медиа маҳсулотимиз орқали халқимиз онгига, қалбларга ҳаётнинг барча жабҳаларидаги ўзлигимиз фалсафаси, фази­латларини нур зарраларидек сингдиришга, уларнинг турмушда барқарор бўлишига ҳис­са қўшишга доим масъулмиз.

Ишни анимациядан бошласак...

Шоҳрух НОРҚУЛОВ, режиссёр:

— Бугун “миллий контент” тушунча­си ҳар хил тушуниляпти. Очиғини айтиш керак, чарчаган киши енгилроқ, осон ҳазм бўладиган, шов-шувли контентларни кўрги­си келади. Ҳозир ёшлар орасида энг омма­лашган тармоқ — инстаграмни миллий кон­тент билан тўлдиришда, аввало, қисқаликка эътибор берилиши лозим. Ёшларни маҳлиё этаётган лавҳалардан ўзиш учун янгилик қи­лишимиз зарур.

Фаолиятимдан келиб чиқиб гапирсам, миллий контентни фақат лаҳзалик лавҳалар­дагина эмас, кино, веб сериалларда ҳам акс эттириш мумкин деб биламан. Чунки кино­да, веб сериалда эркинроқ бўласиз. Фақат бу масала ечими маблағга бориб тақалади. Ҳо­зир ўсмирларга мос фильмлар деярли йўқ. Шундай экан, ёшларимиз бошқа контентлар­ни қидиради. Ўзига керакли жиҳатларни ёт манбалардан олади. Демак, бу йўналишда ижод қилганлар бугун ўз аудиториясини топа олади. Менга ҳам кўп мавзуларда таклифлар бўлади. Қай бири оғриқли, долзарб бўлса, ўшанинг устида тезкор ишлашга ҳаракат қиламан. Масалан, тўй мавзуси. Бу борада қийналмай миллий контент яратиш мумкин. Чунки реал воқелик. Ҳамманинг эътибори­ни тортадиган мавзу. Шунинг учун ҳам тўй ҳақидаги контентларимиз кўп кўрилади.

Юқорида ўсмирлар мавзусини тилга ол­дик. Бироқ бундан ҳам муҳим жиҳат — бо­лалар мавзуси. Йиллар давомида юртимизда анимация соҳаси оқсаб келади. Аслида, мил­лий контентни тарбиялайдиган восита — мультфильм. Боғча ёшидаги ҳар қайси бола­да мультфильмга ташналик бўлади. Ана шу ташналикни қондирадиган миллий контент бўлмаса, энди эсини таниётган болалар он­гини бошқа мультфильмлар эгаллаб олади.

Болалигимизда иккитагина телеканал бўлар эди. Уларда намойиш этилган эски мультфильмларнинг ҳаммасини кўрганмиз. “Сеними, шошмай тур”, “Том ва Жерри” каби анимацион фильмлар жуда яхши қабул қилинган. Бугунги замонавий мультфильмлар­да эса усталик билан ўша давлатларнинг мил­лийлиги сингдириб кетиляпти. Бу бир қарашда сезилмайди. Масалан, “Маша ва айиқ” мультфильмида халқнинг урф-одати, уй қуриш услу­би, миллий кийимлари шундоқ акс этиб тура­ди. У орқали бутун дунё ўша маданият билан танишяпти. Биз ҳам шу йўлдан боришимиз керак. Миллийликни мультфильм, киноларга сингдириб юбориш зарур. Анимацияга эъти­борни кучайтирсак, 5-7 ёшли болалар онгини тоза ғоя билан эгаллаймиз. Улар 10 йиллардан кейин давлатга керакли, биз истаётган кадрлар бўлиб етишади. Яхшиям Болалар контенти­ни ривожлантириш маркази тузилди. Марказ мана шу жиҳатларга эътибор қаратса, самара­дорлик тез кўринади.

Бугун ижобий таъсирга эга контентлар ишлаётган блогер, вайнерларимиз ҳам бор. Тўғри, улар очиқ ва эркин ишлайди. Бироқ миллий контент борасида фаолликни оши­риш керак. Обуначилар ҳар куни янги контент кутади. Бугун ҳафтада бир ёки икки марта чиқиш билан аудиторияни кенгайтириб бўл­майди. Шу маънода, биз ҳам фаолликни оши­риш устида изланяпмиз. Жамоадошларим билан янги-янги ғоялар устида бош қотира­миз. Зеро, кўпчилик билан фикр алмашил­ганда ғоялар хилма-хиллиги ортади. Кимдир ёшларнинг кўнглига йўл топаётган вайнер­ларни ҳамкорликка чақириш кераклиги, улар орқали кенг сонли обуначилар ичига кириб бориш осонроқ бўлишини айтади.

Яна кимдир тегишли идора ва ташкилот­ларга қандайдир талаблар қўйилиши, маса­лан, ўйинларда, сунъий интеллект ёрдамида миллий контентни жонлантириб бериш бо­лаларнинг руҳиятига ижобий таъсир қили­шини таъкидлайди. Бошқаси миллий кон­тент ҳамма жойда акс этиши, ҳатто таомда ҳам сезилиши кераклиги ҳақида гапиради. Шулардан келиб чиққан ҳолда мавзулар тан­лаймиз. Қаҳрамонларни шакллантиришда имкон қадар профессионал ва таниқлилар­ни жалб этамиз. Чунки томошабин учун бу жуда аҳамиятли.

Тақлиддан чекиниш керак

Бобур МАНСУРОВ, блогер:

— Миллий контент деганда миллийлиги­миз, қадриятларимизни тарғиб қилиш, айниқ­са, унутилиб кетаётган қадриятларни тиклаш­ни тушунаман. Миллий контент тайёрламоқчи бўлганлар, аввало, бу борада тажриба, маҳорат орттириши керак. Замон нимани талаб қиляпти, нима оммалашяпти, ҳаммасини чуқур ўрганмагунча контент сифатли бўлмайди. Ижод намуналаримизда халққа ҳам таниш ҳо­латлар бўлсагина кенг тарқалади. Агар миллий руҳдаги, тарбиявий контентлар тўғридан тўғри мурожаат услубида тайёрланса, томошабин кўргиси келмайди. Томошабинни нима билан­дир ушлаб қолиш керак. Бунинг учун халқнинг характерини яхши ўрганиш зарур. Бу борада кимнидир тимсол қилиб олиш қўл келади. Кўплаб миллий контентларни кўраман, тўғри­дан тўғри мурожаат қилинган бўлади. Бу кон­тент тайёрлашнинг энг осон йўли. Бу йўлдан юрмаслик керак. Бугунги обуначилар реаллик­ни ёқтиради. Ҳавойи нарсалар уларни зерикти­риб қўяди. Бу йўл нафақат миллий контентда, балки кинода ҳам, мусиқа ва қўшиқда ҳам ўзи­ни оқламайди. Аниқроқ айтсак, хаёлотга бе­рилиш томошабинни йўқотишга олиб келади. Шунинг учун ҳаётий воқеаларга таяниб ижод қилинса, муваффақиятга эришиш мумкин.

Аслида, авваллари ҳам шунга эътибор бе­рилган. Масалан, “Маҳаллада дув-дув гап”, “Суюнчи” фильмларини олайлик. Ҳалигича томошабинни ўзига тортади, ҳеч қачон без­дирмайди. Чунки одам ўзининг қадриятини улуғлайди ва буни фарзандига ҳам ўргатади.

Биз ҳам шу пайтгача кўплаб миллий кон­тентлар ишладик. Кузатувчиларимиз нимадан­дир ибрат, тарбия олса, урф-одатларимиз тикла­нишига оз бўлса-да, ҳисса қўша олсак хурсанд бўламиз. Аудитория кўламига келсак, кўп сон­ли обуначиларни йиғиш осон эмас. Мавзулари­мизни асосан халқнинг ўзидан олганимиз учун мухлисларимиз кўп деб ўйлайман.

Реал воқеалар деб гапиряпман-у, мисол келтирмабман. Бизни кузатувчилар яхши билади: ижодий жамоамиз билан бирга сайлов, гиёҳвандликка қарши кураш, тур­ли фирибгарликлар ҳақида ҳам контентлар тайёрлаганмиз. Воқеликка ёндашувда реал­ликка асосланганимиз учун кўп кўрилган. Менимча, шу тарзда ёндашилса, контент­ларда самимият бўлади. Фақат кимгадир тақлид қилиб эмас, янгилик қидириб ишла­ганлар муваффақият қозонади. Афсуски, бугун контентларда тақлид кўп. Тўғри, ўз йўли, услубига эга блогерлар бор, уларни инкор этиб бўлмайди. Шу ўринда миллий контент яратаётган блогерлар, ижодкорлар­нинг энг яхшиларини, албатта, тақдирлашни таклиф қиламан. Зеро, рақобат бор жойда ўсиш бўлади. “Энг яхши миллий контент”, “Энг яхши ёндашув” каби номинациялар ижодкорларни руҳлантиради, ижодий қувват беради. Бундай танловларни кўпайтириш ке­рак. Ҳақиқий миллий контент эгалари наму­на сифатида рағбатлантириб турилса, албат­та, улар сафи кенгаяди.

Миллий либос кийган билан миллий контент бўлиб қолмайди

Беруний АЛИМОВ, “Янги медиа таълим маркази” ННТ директори, филология фанлари доктори:

— Ҳақиқатан, бу жуда жиддий масала. Аксарият ўқувчилар ижтимоий тармоқлар­дан ахборот оляпти. Ҳатто етакчи ОАВ ҳам айнан ижтимоий тармоқ платформалари орқали аудиторияси билан гаплашяпти. Чун­ки ўқувчи, томошабин қаерда бўлса, ана шу платформадан унумли фойдаланиш керак.

Умумий контент яратиш маъносида қа­расак, албатта, оддий ўқувчи жуда кўп. Улар профессионал эмас. Шу нуқтаи назардан улар орасида миллий контентнинг асл моҳияти, мазмунини билмайдиганлар анча-мунча. Бироқ шундай контентлар тайёрлашимиз керакки, моҳият, мазмун аниқ англашилиб турсин. Яъни оддий ўқувчи ҳам ўша контент учун юракдан меҳнат қилинганини пайқа­син. Бунинг учун ижтимоий тармоқ фаолла­ри, блогерлар, фрилансерлар учун қайсидир маънода махсус курслар, ўқув семинарлари, тренинглар ташкил этилишини таклиф қил­ган бўлардим.

Миллий контент халқимизга қизиқ ва фойдали бўлиши керак. Миллий либос кий­ган билан миллий контент бўлиб қолмайди. Профессионал нуқтаи назардан қандай ах­борот кераклигини аниқлаб туриб иш кўр­сак, мақсадга мувофиқ бўлади. Фақат шов-шув кўтариш журналистиканинг вазифаси эмас. Бугун, афсуски, шунга оғиб кетяпмиз. Кўпроқ эътибор қозониш, аудитория, рей­тинг йиғиш журналистиканинг сифатига пу­тур етказяпти. Ҳар бир ижодкор, журналист фаолияти давомида чинакам миллий контент яратишга ҳисса қўшиши керак. Кейинги пайтда бу борада интилишлар, изланишлар жадаллашди. Давлатимиз раҳбарининг та­шаббусидан кейин миллий контент яратиш­га алоҳида эътибор бериляпти. Бироқ ҳали қилинадиган ишлар жуда кўп. Шу маънода, кўпроқ ўқиб-ўрганиб, ижод қилишимиз ке­рак. Ана шунда халқимиз, миллатимиз ман­фаати учун хизмат қиладиган ажойиб мавзу­ларни олиб чиқа биламиз.

Миллий контент ҳақида кенг жамоатчилик, зиёли қатламнинг турфа фикрлари мубоҳаса майдонига чиқяпти. Улар орасида сиёсий фанлар бўйича фалсафа доктори Суҳроб Бўронов­нинг “Бугунги ахборот майдонида миллий контент йўқлиги миллий ўзликнинг йўқотилиши сифатида баҳоланиши шарт ва лозим. Шу боис, ахборот хуружи кенг авж олаётган майдонда нафақат рақобатбардош миллий контентни яратиш ва у орқали ахборот хавфсизлигини таъ­минлаш зарур, балки уни хорижий ахборот ресурсларида ҳам доимий акс эттириш вазифаси давримизнинг кечиктириб бўлмайдиган талаби” деган фикрлари эътиборни тортади. Зеро, виртуал олам — чегарасиз. Ёт контентларни тўсиб қола олмаймиз. Шундай экан, яхши ғоя, ёшларга таъсирчан усулларни топиш зарур. Хорижий чорловларга эса миллий, замонавий қа­рашларимиз билан жавоб берайлик. Ижтимоий тармоқ — гўё кўзга кўринмас катта армия. Қўшинларнинг кучи аскари, техникаси билан ўлчанса, ижтимоий тармоқлар кучи контентлар салоҳияти билан ўлчанади.

Саҳифани “Янги Ўзбекистон” мухбири

Муножат МЎМИНОВА тайёрлади