ЖEНEВА (ХМТ янгиликлари) – Етти йил аввал Ўзбекистонда пахта соҳасини ислоҳ қилиш жараёни бошланганидан бери тахминан икки миллион бола болалар меҳнатидан, ярим миллион катталар эса мажбурий меҳнатдан четлаштирилди. ХМТнинг 2021 йилги Ўзбекистонда пахта йиғим-терими мониторинги бўйича учинчи томон ҳисоботига кўра, теримчилар билан ўтказилган ўн бир минг суҳбатга асосланган ҳолда, 2021 йилги пахта теримига жалб қилинганларнинг 99 фоизи ихтиёрий равишда меҳнат қилган. Барча вилоят ва туманларда мажбурий меҳнат ҳолатлари жуда кам ёки умуман бўлмаган.
Тахминан бир фоизи тўғридан-тўғри ёки қабул қилинган мажбурлаш шаклларига дучор бўлган. Маълумотлар шуни кўрсатадики, респондентларнинг 0,47 фоизи маҳалла вакиллари (жамоа даражасидаги маҳаллий амалдорлар) томонидан ижтимоий нафақалар билан боғлиқ тўғридан-тўғри ёки сезилган таҳдидлар ҳақида, респондентларнинг 0,12 фоизи эса иш берувчилар томонидан иш ёки иш ҳақини йўқотиш билан боғлиқ тўғридан-тўғри ёки сезилган таҳдидлар ҳақида хабар берган.
Бу хулосалар Жаҳон банки билан келишув асосида 2015 йилдан буён Ўзбекистонда пахта йиғим-терими мониторингини олиб бораётган ХМТнинг учинчи томон мониторинги лойиҳасининг энг сўнггисидир.
Суҳбатда қатнашган пахта теримчиларининг аксарияти 2020 йилдан бери меҳнат шароитлари яхшиланганини айтишди. Фақат беш фоизи шартлар ўтган йилга нисбатан ёмонроқ эканини айтди. Бу транспорт, озиқ-овқат, сувдан фойдаланиш, гигиена ва бошқа воситалар билан боғлиқ.
Ҳисоботга кўра, Ўзбекистондаги меҳнатга лаёқатли ёшдаги ҳар саккизинчи киши пахта теримида қатнашган, бу дунёдаги энг йирик ишга жалб қилинган. Теримчиларнинг 62 фоизи хотин-қизлар бўлиб, катта қисми қишлоқ фуқаролари эди.
«Ҳамкорлигимиз яхши натижалар берди – чунки 7 йилдан сўнг бу йилги ҳисобот ўзбек пахтаси болалар меҳнати ва мажбурий меҳнатдан холи эканлигини кўрсатмоқда», — деди ХМТ Бош директори Гуй Рйдер. «Энди Ўзбекистонда қўшимча қиймат занжири бўйича юқорига кўтарилиш мақсадини амалга ошириш ва тўқимачилик ва тикувчилик саноатида миллионлаб муносиб тўлиқ вақтли иш ўринларини яратиш имконияти мавжуд».
Ўзбекистон пахта етиштириш бўйича дунёда олтинчи ўринда туради. Президент Шавкат Мирзиёев раҳнамолигида мамлакатимизда собиқ қишлоқ хўжалигининг иқтисодий моделини модернизация қилиш, ҳар йили кенг тарқалган пахта теримида болалар меҳнати ва мажбурий меҳнатга барҳам бериш каби ислоҳотлар бошланди.
«Биз бу ислоҳотларни халқимиз ва иқтисодиётимизга фойда келтириш мақсадида амалга оширдик. Бошланғич нуқта пахта етиштиришда давлат буюртмаси тизимини бекор қилиш эди, бироқ биз шу билан чекланиб қолмадик», деди Ўзбекистон Сенати раиси, Мажбурий меҳнат ва одам савдосига қарши курашиш миллий комиссияси раҳбари Танзила Нарбоева.
«Биз меҳнат ҳуқуқлари бўйича хабардорликни ошириш кампаниялари орқали фикрлаш ва хулқ-атворни ўзгартириш учун тинимсиз ишладик. Биз болалар меҳнати ва мажбурий меҳнатни жиноят деб топдик. Биз меҳнат инспекциясини кучайтирдик ва умумий фикр ва ечимларни аниқлаш учун фуқаролик жамияти билан мулоқот қилдик».
ХМТ ТПМ лойиҳасининг Ўзбекистондаги бош техник маслаҳатчиси Жонас Аструпнинг айтишича, кузатувчилар Ўзбекистонда меҳнат бозори демократлашганидан далолат берувчи янги ўзгаришлар кузатилмоқда.
Биринчи марта энг кам иш ҳақи миқдори нафақат ҳукумат, балки Ўзбекистон касаба уюшмалари ва иш берувчилар билан ҳам маслаҳатлашган. Биз, шунингдек, бошланғич даражада жамоавий битимларнинг пайдо бўлаётган тенденциясини кузатдик. Пахта теримчилари фермерлар ва тўқимачилик кластерлари билан норасмий иш ҳақи бўйича музокаралар олиб боришади. Натижада кўплаб теримчилар энг кам иш ҳақидан анча юқори маош олдилар».
Бир неча йилдан бери ХМТ билан пахта терими жараёнини кузатиб келаётган мустақил ҳуқуқ ҳимоячиси Шукрат Ғаниев «Биз эътиборимизни муносиб иш ўринлари яратишга қаратишимиз керак. Ўзбекистонда одамларга муносиб иш ҳақи ва яхши меҳнат шароити бўлган иш керак. У ерга етиб бориш учун бизга Ўзбекистондан масъулиятли манбалар билан шуғулланиш учун халқаро брендлар ва ритейлерлар керак».
Халқаро меҳнат ташкилотининг учинчи томон мониторинги лойиҳаси Европа Иттифоқи, АҚШ Давлат департаменти, Швейтсария ҳукумати ва Германия кўмагида амалга оширилмоқда. У жорий йилнинг май ойида ниҳоясига етади ва Ўзбекистон ҳукумати, ишчилар ва иш берувчилар ташкилотлари илтимосига кўра «Яхшироқ иш» дастурининг техник-иқтисодий асослаши амалга оширилади. «Яхшироқ иш» дастури ХМТ ва Жаҳон банки гуруҳининг қўшма ташаббусидир.
ХМТнинг 2021 йилги Ўзбекистонда пахта йиғим-терими мониторинги бўйича учинчи томон ҳисоботи 29 март куни эълон қилинади.
