JENEVA (XMT yangiliklari) – Yetti yil avval Oʻzbekistonda paxta sohasini isloh qilish jarayoni boshlanganidan beri taxminan ikki million bola bolalar mehnatidan, yarim million kattalar esa majburiy mehnatdan chetlashtirildi. XMTning 2021-yilgi Oʻzbekistonda paxta yigʻim-terimi monitoringi boʻyicha uchinchi tomon hisobotiga koʻra, terimchilar bilan oʻtkazilgan oʻn bir ming suhbatga asoslangan holda, 2021-yilgi paxta terimiga jalb qilinganlarning 99 foizi ixtiyoriy ravishda mehnat qilgan. Barcha viloyat va tumanlarda majburiy mehnat holatlari juda kam yoki umuman boʻlmagan.
Taxminan bir foizi toʻgʻridan-toʻgʻri yoki qabul qilingan majburlash shakllariga duchor boʻlgan. Maʼlumotlar shuni koʻrsatadiki, respondentlarning 0,47 foizi mahalla vakillari (jamoa darajasidagi mahalliy amaldorlar) tomonidan ijtimoiy nafaqalar bilan bogʻliq toʻgʻridan-toʻgʻri yoki sezilgan tahdidlar haqida, respondentlarning 0,12 foizi esa ish beruvchilar tomonidan ish yoki ish haqini yoʻqotish bilan bogʻliq toʻgʻridan-toʻgʻri yoki sezilgan tahdidlar haqida xabar bergan.
Bu xulosalar Jahon banki bilan kelishuv asosida 2015-yildan buyon Oʻzbekistonda paxta yigʻim-terimi monitoringini olib borayotgan XMTning uchinchi tomon monitoringi loyihasining eng soʻnggisidir.
Suhbatda qatnashgan paxta terimchilarining aksariyati 2020-yildan beri mehnat sharoitlari yaxshilanganini aytishdi. Faqat besh foizi shartlar oʻtgan yilga nisbatan yomonroq ekanini aytdi. Bu transport, oziq-ovqat, suvdan foydalanish, gigiyena va boshqa vositalar bilan bogʻliq.
Hisobotga koʻra, Oʻzbekistondagi mehnatga layoqatli yoshdagi har sakkizinchi kishi paxta terimida qatnashgan, bu dunyodagi eng yirik ishga jalb qilingan. Terimchilarning 62 foizi xotin-qizlar boʻlib, katta qismi qishloq fuqarolari edi.
“Hamkorligimiz yaxshi natijalar berdi – chunki 7 yildan soʻng bu yilgi hisobot oʻzbek paxtasi bolalar mehnati va majburiy mehnatdan xoli ekanligini koʻrsatmoqda”, — dedi XMT Bosh direktori Guy Ryder. “Endi Oʻzbekistonda qoʻshimcha qiymat zanjiri boʻyicha yuqoriga koʻtarilish maqsadini amalga oshirish va toʻqimachilik va tikuvchilik sanoatida millionlab munosib toʻliq vaqtli ish oʻrinlarini yaratish imkoniyati mavjud”.
Oʻzbekiston paxta yetishtirish boʻyicha dunyoda oltinchi oʻrinda turadi. Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida mamlakatimizda sobiq qishloq xoʻjaligining iqtisodiy modelini modernizatsiya qilish, har yili keng tarqalgan paxta terimida bolalar mehnati va majburiy mehnatga barham berish kabi islohotlar boshlandi.
“Biz bu islohotlarni xalqimiz va iqtisodiyotimizga foyda keltirish maqsadida amalga oshirdik. Boshlangʻich nuqta paxta yetishtirishda davlat buyurtmasi tizimini bekor qilish edi, biroq biz shu bilan cheklanib qolmadik”, dedi Oʻzbekiston Senati raisi, Majburiy mehnat va odam savdosiga qarshi kurashish milliy komissiyasi rahbari Tanzila Narboyeva.
“Biz mehnat huquqlari boʻyicha xabardorlikni oshirish kampaniyalari orqali fikrlash va xulq-atvorni oʻzgartirish uchun tinimsiz ishladik. Biz bolalar mehnati va majburiy mehnatni jinoyat deb topdik. Biz mehnat inspeksiyasini kuchaytirdik va umumiy fikr va yechimlarni aniqlash uchun fuqarolik jamiyati bilan muloqot qildik”.
XMT TPM loyihasining Oʻzbekistondagi bosh texnik maslahatchisi Jonas Astrupning aytishicha, kuzatuvchilar Oʻzbekistonda mehnat bozori demokratlashganidan dalolat beruvchi yangi oʻzgarishlar kuzatilmoqda.
Birinchi marta eng kam ish haqi miqdori nafaqat hukumat, balki Oʻzbekiston kasaba uyushmalari va ish beruvchilar bilan ham maslahatlashgan. Biz, shuningdek, boshlangʻich darajada jamoaviy bitimlarning paydo boʻlayotgan tendensiyasini kuzatdik. Paxta terimchilari fermerlar va toʻqimachilik klasterlari bilan norasmiy ish haqi boʻyicha muzokaralar olib borishadi. Natijada koʻplab terimchilar eng kam ish haqidan ancha yuqori maosh oldilar».
Bir necha yildan beri XMT bilan paxta terimi jarayonini kuzatib kelayotgan mustaqil huquq himoyachisi Shukrat Gʻaniyev “Biz eʼtiborimizni munosib ish oʻrinlari yaratishga qaratishimiz kerak. Oʻzbekistonda odamlarga munosib ish haqi va yaxshi mehnat sharoiti boʻlgan ish kerak. U yerga yetib borish uchun bizga Oʻzbekistondan masʼuliyatli manbalar bilan shugʻullanish uchun xalqaro brendlar va riteylerlar kerak”.
Xalqaro mehnat tashkilotining uchinchi tomon monitoringi loyihasi Yevropa Ittifoqi, AQSH Davlat departamenti, Shveytsariya hukumati va Germaniya koʻmagida amalga oshirilmoqda. U joriy yilning may oyida nihoyasiga yetadi va Oʻzbekiston hukumati, ishchilar va ish beruvchilar tashkilotlari iltimosiga koʻra “Yaxshiroq ish” dasturining texnik-iqtisodiy asoslashi amalga oshiriladi. “Yaxshiroq ish” dasturi XMT va Jahon banki guruhining qoʻshma tashabbusidir.
XMTning 2021-yilgi Oʻzbekistonda paxta yigʻim-terimi monitoringi boʻyicha uchinchi tomon hisoboti 29-mart kuni eʼlon qilinadi.
