Мамлакатимизда эпидемиологик вазиятни жиловлаш, аҳоли саломатлигини ҳар томонлама ҳимоя қилиш учун барча чоралар кўрилаётганига қарамай, коронавирусга чалиниш ҳолатлари кескин ошаётгани сир эмас. Бугунги кунда барча давлатлар бу касалликнинг олдини олиш чора-тадбирларини, яъни профилактика, даволаш ва реабилитация ишларини амалга оширмоқда. Афсуски, коронавирусдан тўлиқ тузатадиган дори воситаси ҳали ишлаб чиқилгани йўқ. Ҳозирча ягона имконият вакцина бўлиб турибди.

Давлатимиз раҳбари куни кеча аҳоли мурожаатлари билан ишлаш тизимини янгича ташкил қилиш чора­-тадбирлари бўйича ўтказилган видеоселектор йиғилишида халқимизни огоҳликка, бефарқ бўлмасликка ва эмланишда фаолроқ бўлишга чақириб: “Вакцинация, вакцинация ва яна бир маротаба вакцинация! Жуда катта машаққатлар билан биз вакциналарни олиб келяпмиз. Бефарқ бўлмайлик, кўринмас душман ёнимизда юрибди!”, деди.

Маълумки, кўпгина ривожланган мамлакатларда, жумладан, республикамизда ҳам коронавирусга қарши вакцина қабул қилиш ишлари бошлаб юборилган. Афсуски, вакциналарнинг сифати ва самарадорлигига ишончсизлик билан қараётганлар ҳам йўқ эмас. Хўш, вакцинация ҳақида ҳамма ҳам тўлиқ тушунчага эгами?

Вакцинация — бу касаллик профилактикаси учун қўлланиладиган усул бўлиб, эмлашдан мақсад — инфекцияни, яъни коронавирус тарқалишини тўхтатиш ва бу инфекция натижасида келиб чиқадиган инсон организмидаги асорат ҳамда ўлим ҳолатларни камайтиришдан ибрат. Бу тиббиёт тилида инфекция тарқалиши назорати ёки ликвидацияси ҳам дейилади. Бундай натижага эришиш учун эса 70­-80 фоиз аҳоли вакцинация қилиниши керак. Ана шунда биз оммавий иммунитет ҳосил қилишимиз мумкин.

Бугунги кунда коронавирусга қарши дунё бўйича 200 хилдан ортиқ вакцина ишлаб чиқилган ва ЖССТ рўйхатига киритилган. Лекин фавқулодда ҳолатларда оммавий фойдаланиш учун ЖССТ талабларига мос келувчи вакцина тури саноқли. Дунё бўйича аҳолини эмлашда энг хавфсиз ва ишончли саналган вакциналардан фойдаланилмоқда. Албатта, улар тури ўз самарадорлиги ва хавфсизлиги кўрсаткичлари бўйича янада кўпайиб ва мукаммаллашиб бораверади.

Бугунги кунда ишлаб чиқилган вакциналар эпидемия даврида, фавқулодда ҳолатларда эмлаш учун рухсат этилган. Болалар ва ҳомиладор аёллар учун эса махсус вакциналар ишлаб чиқилмоқда. Бу хилдаги вакциналар ҳам оммабоп эмлаш учун тавсия этилганидан сўнг юртимизга олиб келинади. Шунда мамлакатимиз аҳолисининг 70-­80 фоизини босқичма­-босқич эмлаб, коронавирус инфекциясини назорат қилиш имконияти туғилади. Бугунги кунга қадар мамлакатимизда 7 миллиондан ортиқ вакцина қўлланилди.

Баъзан вакцина билан эмлангандан кейин дастлабки 3 кунликда вақтинчалик ножўя таъсирлар, яъни тана ҳароратининг 38° даражагача кўтарилиши, вакцина олган жойда қизариш, салгина оғриқ ёки бўртиб чиқиш, баъзиларда эса, 2­-3 кунда ўтиб кетувчи енгил шамоллаш аломатлари, танадаги мушаклар ёки бўғимларда 1­2 кунлик оғриқлар кузатилмоқда. Бу вакцина олганларда кузатилиши мумкин бўлган табиий ҳолат.

Баъзиларда эса, яъни олдиндан асаб­руҳий ўзгаришлари бор бўлганларда ваҳима ва қўрқув таъсирида нафас етишмаслик аломатлари кузатилмоқда. Улар тинчлантирувчи воситаларни қабул қилиши билан бу ҳолат ўтиб кетяпти. Бу вакцина билан боғлиқ бўлмаган ҳолатдир. Алоҳида таъкидлаш керакки, вакцина билан боғлиқ бўлган ўлим ҳолати қайд этилгани йўқ.

Барча эмланишга келганлар шифокор текшируви, зарур ҳолатда клиник ва лаборатор текширувларидан ўтказилади. Саломатлиги тўлиқ ўрганилиб, вакцинация қилиш учун кўрсатмаларга мос келсагина эмлашга рухсат берилади.

 Коронавирус инфекциясига қарши вакцина бир қатор ҳолатларда тавсия этилмайди. Жумладан, ҳомиладорлар, 18 ёшгача бўлган болалар, ОИТС (ОИВ) инфекцияси билан касалланганлар, вакцинанинг таркибий қисмидаги воситаларга аллергияси бўлган одамлар, сурункали касалликларнинг авж олган даври, бошқа инфекцион касалликларнинг ўткир даври бўлганлар эмланмайди.

Вакцинадан кейинги 3 кунликда коронавирусга қарши эмланганлар саломатлиги шифокорлар ва патронаж ҳамширалар томонидан назорат қилинади.

Афсуски, бугунги кунда вакцина олаётганларнинг баъзиларида эмлашдан кейин коронавирус инфекцияси билан касалланиш ҳолатлари кузатилмоқда, лекин бунинг асосли сабаблари бор. Аввамламбор, оммавий вакцинация бошланган — 2021 йил апрель ойидан буён шу вақтгача давлатимизда мавжуд “Astra­Zeneca”, “ZF­UZ­VAC 2001”, “Спутник V” вакциналарини ўз вақтида олганлар организмида иммун ҳимоя таначалари ишлаб чиқилган ва бу жараён давом этмоқда. Шунингдек, Ўзбекистон ва Хитой ҳамкорлигида ишлаб чиқарилган “ZF­UZ­VAC 2001” вакцинаси юртимизга олиб келинаётган барча вакциналар қаторида ушбу воситанинг ҳам сифати ва самарадорлиги мутахассислар томонидан тўлиқ исботланган.

Эмланганларда иммун ҳимоянинг тўлиқ ишлаб чиқилиши ва максимал ҳимоя кўрсаткичига 4–5 ойдан кейин эришилади. Шу даврда тўлиқ эмланиб улгурмаганлар, тўлақонли иммун ҳимояси йўқ бўлса­да, карантин қоидаларига риоя қилмагани учун касалланиб қолмоқда.

Ҳозирда касаллик кенг ва тез тарқалаётгани туфайли вакцина билан қамраб олиш контингенти янада кенгайтириляпти. Шу боис, юзага келган шароитдан келиб чиққан ҳолда, барча аҳолининг вакцина олиши мақсадга мувофиқ. Яъни 18 ёш ва ундан катталарнинг барчаси эмланиши мумкинлиги белгилаб қўйилди.

Эслатиб ўтамиз, аҳоли орасида карантин қоидаларига тўлиқ риоя қилмай вакцина олаётган вақтда организмга вирус тушса, унда касалликнинг яширин даври кетаётган ёки баъзилар касалликни симптомларсиз ўтказаётган ҳам бўлиши мумкин.

Айнан шу вақтда вакцина олиши билан, касаллик юзага келиб чиқиши ва ПЦР­тестда бу тасдиқланиши кузатилмоқда. Бундай ҳолатлар вакцина олиш вақтида ёки олингунга қадар организмга коронавирус тушгани учун, вакцина олгандан кейин организм ҳимоя ҳужайраларини ишлаб чиқишга улгурмай касалланади. Бундай ҳолатларда гўё вакцина олиш касалланишга сабаб бўлиб қолади. Аслида эса, вакцина бу касалликнинг юзага чиқадиган даврига тўғри келиб қолган бўлади, холос.

Вакцина организмга тушганида, хусусан, “AstraZeneca” ва “Спутник V” векторли вакцина бўлгани боис, организмда енгил ЎРВИ кўринишида касаллик чақириши мумкинлиги ушбу дорилар кўрсатмаларида ҳам қайд этилган. Эмлашдан кейин бирламчи иммун ҳимоя таначалари икки ҳафтада ишлаб чиқилиши тасдиқланган. Вакцинациядан кейинги даврда енгил ЎРВИ касаллигини кечириш жараёнида ҳимояланмаган контакт, яъни карантин қоидаларига риоя қилмаслик коронавируснинг яна организмга келиб тушишига сабаб бўлади. Бу каби ҳолатларнинг асл сабабини тушунмаганларда вакцинага бўлган ишонч сизликни келтириб чиқармоқда.

Коронавирус жуда кенг тарқалаётган ҳозирги вақтда беморлар ҳолати таҳлили ҳамда айримларда касалликнинг оғир кечиши ўрганилганда, эмланганларда эса касаллик енгил ва ўрта оғир даражада ўтмоқда. Вакцина олмаганларда эса касаллик қисқа муддатларда жадал ривожланиб оғир ва ўта оғир аҳволга тушишига сабаб бўляпти. Шундай экан, коронавирусга қарши эмланиш саломатлигимиз муҳофазаси эканини ҳар биримиз англашимиз, мамлакатимизда аҳоли саломатлиги муҳофазасига қаратилаётган чора-­тадбирларга ҳурмат билан қарашимиз лозим. Зеро, вакцинация — саломатлигимизни ҳимоя қилишнинг ишончли воситаси.