Нигоҳида салобат, ҳар бир сўзида тарбия, хатти-ҳаракатида намуна мужассам бўларди.

Овозини кўтариб гапирмаса-да, сўзи оилада ҳал қилувчи эди. Дунё ҳақидаги илк тасаввурни боболаримиз шакллантирган бўлса ажаб эмас. Боиси, улар айтиб берган ҳаётий ҳикоялар, шууримизга сингдирган урф-одатлар негизида ўзига хос ҳикмат ва яхшиликка чорловчи ибрат бисёр эди. Ай­тиб берган эртаклари ахлоқни, ҳикоялари умр ҳақиқатини, гўзал суҳбатлари эса ҳаётга муҳаббатни ўргатарди.

Бугун давр ўзгаргандек. Тўғри, катта­ларга ҳурмат, кичикларга иззат ҳар бири­мизнинг қалбимизда асл ҳолича турибди. Бироқ телефон, интернет ҳамда глобал маданият ҳаётимизга шиддат билан ки­риб келгани, натижада турмуш тарзи­миз, қарашларимиз ўзгаргани ҳам айни ҳақиқат.

Негадир ҳозирги аксарият ёшлар билим­ни турли платформалардан, ҳаёт ва одобни ижтимоий тармоқлардан ўрганаётгандек ту­юлаверади. Лекин билганлари орасида бобо­лар ўргатадиган муомала маданияти, одоб ва ахлоқ йўқ.

Телефон пайдо қилаётган масофа

Яқинда ўзим гувоҳ бўлган бир воқеани айтиб берсам. Ёз фаслининг ҳароратли кун­ларида кўчага чиқдим. Ўриндиқда ўтирар эканман, нигоҳим рўпарадаги уйда яшовчи нуроний қўшним ва 12 ёшлар чамасидаги неварасига тушди. Бобо-невара уйимиз ёни­даги дўкон томон келарди. Уларни кузата туриб, дастлаб авлодлар орасидаги улуғвор риштани ҳис қилган бўлдим. Бироқ бола­нинг қўлидаги телефонга кўзим тушгач, дилим хуфтон бўлди. Невара экрандан кўз узмай келарди.

Шу маҳал отахон хаёл биланми бирдан қалқиб кетди ва қўлидаги ҳассаси ерга туш­ди. У қаддини тиклаб, атрофга бир қур назар солди. Сўнг бир оз эгилиб, ҳассани ердан олмоқчи бўлди, аммо бели оғридими, бўйни эгилмадими, ишқилиб ҳассасини ололмади.

— Болам, — деди паст овозда.

Невара бобосининг овозини эшитмади. Чол бу сафар қаттиқроқ чақирди.

— Ҳассамни олиб бер, болам!

Шундагина сал олдинроқда юриб кета­ётган бола телефондан кўз узиб, бобосига қаради. Бир сўз демай юриб келди ва бефарқ ҳолича ердаги ҳассани олиб бобосига узат­ди. На нима бўлгани ҳақида сўради, на ҳай­ратланди.

Ҳассасини ердан ололмай энгашган бобо­нинг ҳолати ҳақида анча вақт ўйлаб юрдим. Бобо ва невара орасидаги бундай масофа кўнглимни оғритди, қўшнимнинг дилидаги озорни ҳис қилгандай бўлдим. Оддий ҳо­латга айланиб улгураётган бундай воқеа­ ларда, эҳтимол, бола айбдор эмасдир. Унга берилаётган тарбия, оиласининг “замонавий ғамхўрлиги” сабаб ушбу вазият юзага кел­гандир.

Давлатимиз раҳбари бир йиғилишда бугун болаларимизни мактаб, ота-она ёки институт эмас, аксарият ҳолда қўлидаги те­лефон тарбиялаётгани, мобил телефон энди оддий алоқа воситаси эмас, кўпинча ёт маф­курани тарқатадиган қуролга айланаётгани, буларнинг барчаси биз учун огоҳлик қўнғи­роғи бўлиб янграши зарурлигини таъкидла­ган эди.

Сўзларида ҳаёт, қарашларида ўгит бор эди

— Болалигимда нонуштада ҳам, кечки овқат чоғида ҳам бобом биринчи бўлиб таомга қўл чўзмагунича кутиб турар­дик. Бу биз учун оиладаги тартиб эмас, балки ҳурмат-эҳтиром белгиси эди, — дейди пойтахтимиздаги “Катта Қора­сув” маҳалла фуқаролар йиғини раиси, “Меҳнат шуҳрати” ордени соҳибаси Наима Жабборова. — Таом ейиш фақат қорин тўйдириш эмас, балки одоб-ахлоқ кўзгуси эди. Бобом гап бошласа, ҳамма­миз жим тинглардик. Унинг сўзларида ҳаёт, нигоҳида ўгит бор эди. Айнан шу дастурхон атрофида каттани ҳурмат қи­лиш, кичикка меҳр билан қараш, таомдан олдин ва кейин дуо қилиш, шукр айтиш каби жиҳатлар онгимизга қуйилган.

“Тирик дарсликлар”

Боболар ўгити билан улғайган невара­лар она тилига, маданиятига ва халқининг урф-одатларига ҳурмат билан қарайди. Бобо ва невара ўртасидаги ришталар фақат шахсий ва оилавий алоқалардан иборат эмас, балки бутун жамиятнинг маънавий келажаги учун муҳим аҳамиятга эга.

Умр йўлимда раҳматли бобомнинг ўгит­лари кўп асқотган. У билан қилган суҳбат­ларимиз ҳаёт сабоқлари билан тўла бўларди. Ҳовлимиздаги бирор дарахт ҳақида сўрасам, у дарахтнинг ёши, ким эккани, меваси қай­си дардга шифолиги ва ҳатто унинг соясида кимлар дам олгани ҳақида ҳам гапириб бе­рарди. Бобом фақат нимани билиш керакли­гини эмас, балки нима учун билиш зарурли­гини ҳам ўргатарди.

Бугунги аксарият болалар эса бу нима, у ким деган саволларни бобоси ёки ота-она­сидан сўраб ўтирмайди. Нимани билмоқчи бўлса, смартфонига мурожаат қилади. Бироқ интернет бераётган жавобларда ҳаёт тажри­басию инжа тафаккур акс этармикан деган савол қийнайди кишини.

— Биз фарзандларимизга болалиги­даноқ китоб ўқишни ўргатардик. Ҳар бир саҳифани бирга ўқиб, савол-жавоб қилардик. Ҳар қандай неъмат тарбия би­лан, масъулият билан мувозанат топсаги­на самарали бўлади. Бизнинг вазифамиз ёшларни илмли қилиш, улар билан доимий мулоқотда бўлиб, шахсий намуна кўрсатиш, — дейди Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси, филология фанлари доктори, профессор Муслиҳид­дин Муҳиддинов. — Ёши улуғлар бола қалбига тарбияни дабдурустдан эмас, донолик билан аста-секин томчилатиб сингдириб бориш кераклигини айтади. Афсуски, бугун боболарнинг тарбиядаги иштироки камайиб, ўрнини алгоритмлар эгаллаётгандек. Ёш авлодга ижтимоий тармоқлар орқали маълумот олиш эркини ва оқимини бериб қўйдик, бироқ назорат­да ушлашда сусткашлик қиляпмиз.

Ҳозирги болалар “кўп ўқи, кўп эшит” деган ҳаётий қоидани “кўп кўр”, деб тушуна бошлаган. Интернетдаги видео­лар, турли трендлар, тезкор хабарлар ва ўйинлар уларни ўз қармоғига илинтириб бораётир. Минг афсуски, булар ёшларни тарбиялаш ўрнига вақтини ўғирлайди, кучини кетказади, ўзини ва ички қа­рашларини эътиборсиз қилиб қўяди. Бо­болар айтган “ўйлаб сўзла, сабрли бўл” каби ҳаётий ҳикматларни уларнинг онги­дан юлиб ташлайди.

Шунинг учун, энг аввало, оилада боболар суҳбатига кўпроқ ўрин бериш керак. Кечки овқатдан сўнг дам олиш пайтида боболар­ни гапга тутиш, ибратли воқеалар ҳақида гаплашишни оилавий анъанага айлантириш лозим. Бунда, айниқса, ота-онанинг ўрни беқиёс.

Гуличеҳра ДУРДИЕВА,

“Янги Ўзбекистон” мухбири