Bugungi kunda internetda xavfsiz ishlashga quyidagi asosiy xavf va tahdidlar sabab boʻlmoqda:

a) maʼlumotlarning, shu jumladan maxfiy maʼlumotlarning tarqalishi;

b) xakerlik hujumlari natijasida odamlar, korporatsiyalar va butun mamlakatlar har yili jabr koʻradi, milliardlab mablagʻlari, baʼzan esa hayotdan ham mahrum boʻladilar;

c) qonun, xavfsizlik va inson huquqlari nuqtayi nazaridan qabul qilinishi mumkin boʻlmagan tarkibni oʻz ichiga olgan manbalarga maʼlum tarmoqlardan foydalangan holda kirish (masalan, ““darknet” ” (“qorongʻu veb”) - “chuqur Internet” ning bir qismi ( "(“deepweb”)»;

d) yoshlarni oʻz joniga qasd qilish, diniy, terroristik va boshqa tarmoq jamoalariga jalb qilishga urinishlar va boshqalar.

Bularning barchasiga qanday qarshi turish, kibermakonga tahdidlarning kirib kelishining qanday qilib oldini olish kerak?

Bugungi kunda maʼlumotlaringizni himoya qilish, ijtimoiy tarmoqlarda xavfsiz muloqotni taʼminlash va kiberfazoda ishlash usullarini taklif qiluvchi koʻplab Internet saytlari mavjud. Quyida tavsiya etiladigan bir nechta oddiy muhim qoidalar xavf va tahdidlarni sezilarli darajada kamaytiradi. Ularni eslab qolish va ularga rioya qilish foydadan holi emas, deb oʻylaymiz.

1. Ijtimoiy tarmoqlardagi akkauntlaringiz va istalgan saytdagi shaxsiy kabinetlaringiz uchun murakkab va noyob parollardan foydalaning.

Ularni yaratishda oʻzingiz yoki yaqinlaringizning ismlarini, tugʻilgan sanalarini ishlatmaslikka harakat qiling. Murakkab parollarni eslab qolish qiyin boʻlgani uchun siz maxsus ilovalarga - parol menejerlariga murojaat qilishingiz mumkin. Hisobingiz yoki shaxsiy hisobingiz uchun parolingiz kamida 10 belgidan iborat boʻlishi va katta va kichik harflar, raqamlar va maxsus belgilardan iborat boʻlishi maqsadga muvofiqdir.

2. Ijtimoiy tarmoqlardagi muloqotlardan iloji boricha ehtiyot boʻling. Hech qanday holatda maxfiy va shaxsiy maʼlumotlarni siz tanimagan odamlar bilan baham koʻrmang. Ijtimoiy tarmoqlarda kimni doʻst sifatida taklif qilayotganingizdan kim sizning shaxsiy maʼlumotlaringizga kirishi mumkin: yashash joyi, telefon raqami va boshqa shaxsiy maʼlumotlar bilan tanishtirishga xushyor boʻling.

3. Maxfiylik sozlamalarini oʻzgartirishga vaqt ajrating, operatsion tizim va antiviruslarni yangilab turing, muntazam foydalanadigan brauzer va ilovalarning maxfiylik sozlamalarini tekshirishni unutmang.

4. Xavfsiz Wi-FIni tanlang. Umumiy tarmoqlarda hech kim sizning maʼlumotlaringiz xavfsizligini kafolatlay olmaydi. Umumiy Wi-FI tarmoqlaridan foydalangan holda siz ulanish xavfsizligini nazorat qila olmaysiz, shuning uchun biz faqat parol bilan himoyalangan tarmoqlardan foydalanishni tavsiya qilamiz. Va agar bunday sharoit boʻlmasa, uyga yoki ishxonadagi xavfsiz Internetga qaytish yaxshiroqdir.

5. Onlayn toʻlovlar xavfsizligini taʼminlang. Agar siz nimalarnidir onlayn-doʻkonlarda tez-tez xarid qilsangiz, buning uchun alohida yoki virtual bank kartasini olganingiz maʼqul. Agar siz Internetdagi xaridlar toʻlovi uchun asosiy kartangizdan foydalansangiz, unda katta miqdordagi pulni saqlamaslikka harakat qiling va barcha karta va hisob operatsiyalari uchun SMS yoki push-xabar berish xizmatini faollashtirganingizga ishonch hosil qiling.

6. Shuni unutmangki, Internet har qanday boshqa jamoalar toʻplanadigan joy, maydondek jamoat joyidir: siz joylashtirgan maʼlumotlar sizning xohishingizdan qatʼi nazar, boshqalar bilan baham koʻrilishi mumkin va ularni yuzlab odamlar kuzatishi mumkin. Internetga oʻzingizga, yaqinlaringizga tegishli maʼlumotlarni chiqarishdan oldin, oʻylab koʻring, bu maʼlumot sizni boshqalar oldida xavf ostiga qoʻyadimi, kelajakdagi ish beruvchingiz, potensial mijozlaringiz yoki hatto qarindoshlaringiz bu haqda bilishlarini xohlaysizmi? Axir, hatto uy manzili yoki geolokatsiya maʼlumotlari kabi narsalar ham yomon niyatli odamlarning qoʻliga tushib qolsa, zarar uchun ishlatilishi mumkin.

7. Oʻzingiz bilmagan jamoalarga qoʻshilmang. Doʻstlaringiz yoki yaxshi tanishlaringiz buni soʻrasa ham, birovning iltimosiga binoan axborot, provokatsion va tajovuzkor materiallar va xabarlarni tarqatmang. Esingizda boʻlsin, Internetda oʻqishingiz yoki koʻrishingiz mumkin boʻlgan narsalar har doim ham haqiqat emas. Iloji boʻlsa, maʼlumotlarni boshqa qidiruv tizimlaridan foydalangan holda qayta tekshirib koʻring. Bu juda muhim.

Shu yerda eʼtirof etish joizki, mazkur qoidalarni bilish va ularga rioya qilish Internetda toʻgʻri, xavfsiz muloqot qilish uchun yetarli emas. Tez rivojlanayotgan asrimizda axborot jamiyati talablariga javob beradigan internet savodxonligi va kiberetika, yaʼni kibermakonda toʻgʻri xulq-atvorning yangi, yanada yuqori darajasi zarur. Axborot makonida, ijtimoiy tarmoqlarda muloqot jarayonida oʻzini qanday tutishni - toʻgʻri, tajovuzkor boʻlmaslik, oʻzining va boshqalarning maʼlumotlarining maxfiyligini hurmat qilishni oʻrganish juda muhimdir.

Ehtiyot choralari koʻrilgan holda ham kiberxuruj yoki maʼlumotlarning sizib chiqishi xavfini topsangiz, ichki axborot xavfsizligi islohotini amalga oshirishingiz kerak. Avvalo, qanday maʼlumotlar va qancha miqdorda maxfiy boʻlishni toʻxtatganini, axborotning sizib chiqishi qanday usul va yoʻllar bilan va qanday maqsadlarda tashkil etilganligini, maxfiy maʼlumotlar qanday va kim tomonidan ishlatilganligini aniqlash kerak.

Vaziyatga aniqlik kiritilganda, uni toʻgʻrilash uchun shoshilinch choralar koʻrish kerak boʻladi. Nafaqat maʼlumotlar sizib chiqishi oqibatlarini bartaraf etish, balki kelajakda bunday holatlarga yoʻl qoʻymaslik va yuqorida aytib oʻtganimiz axborot xavfsizligi choralarini kuchaytirish zarur.

Maʼlumotni oʻgʻirlash qonunga zid ekanligini unutmaslik juda muhim va bunday harakatlar uchun haqiqiy qamoq muddatini olish mumkinligini har bir foydalanuvchi bilishi va uning oqibatlarini chuqur anglashi kerak.

Muzaffar Djalolov,

Toshkent shahridagi Inha universiteti rektori