Bugungi kunda Oʻzbekiston — Ozarbayjon munosabatlari strategik ittifoqchilikning yuqori darajasiga yetdi. Bu munosabatlar tarixiy aloqalar bilan yanada mustahkamlanmoqda. Ikki mamlakat rahbarlarining uzoqni koʻzlagan siyosati, oʻzaro tashriflar va muntazam aloqalar natijasida munosabatlarimiz amalda barcha sohalarda oʻsib bormoqda. Shubhasiz, ikki tomonlama aloqalar rivojida davlat rahbarlarining tashriflari alohida ahamiyat kasb etadi. Soʻnggi yillarda Oʻzbekiston va Ozarbayjon rahbarlarining qator oʻzaro tashriflari amalga oshirildi. Oliy darajadagi uchrashuvlar, imzolangan hujjatlar va yaratilgan institutsional mexanizmlar strategik hamkorlikning asosiy ustunlariga aylandi.
Bu borada Prezidentimizning shu yil 2-4-iyul kunlari Ozarbayjonga davlat tashrifi alohida ahamiyatga ega boʻldi. Tashrif davomida Oʻzbekiston va Ozarbayjon yetakchilari oliy davlatlararo kengashning ikkinchi yigʻilishi qarori, shuningdek, turli sohalarni qamrab olgan muhim hujjatlarni imzoladi. Ham ikki tomonlama uchrashuv doirasida, ham davlatlararo kengash yigʻilishida hamkorlikning keng doiradagi masalalari muhokama qilindi, aloqalarimizning strategik ittifoqchilik xarakteri yana bir bor tasdiqlandi.
Oʻtgan yili Toshkentda oʻzaro ittifoqchilik faoliyati toʻgʻrisidagi bitim imzolangandi, bu har qanday davlatlar munosabatlaridagi eng yuqori va muhim hujjatdir. Davlatlarimiz bir yildan buyon rasman ittifoqchi va bu xalqaro maydondagi faol hamkorlik, oʻzaro qoʻllab-quvvatlash, shuningdek, koʻplab sohalardagi reja va loyihalar bilan namoyish etib kelinmoqda.
Diplomatik maydonda hozirgacha huquqiy bazani mustahkamlovchi 190 dan ortiq ikki tomonlama hujjat imzolangan. Ular orasida 2022-yilda imzolangan strategik sheriklikni chuqurlashtirishga doir hujjat alohida ajralib turadi. Eng muhim voqealardan biri 2024-yilda Ozarbayjon bilan ittifoqchilik munosabatlari toʻgʻrisidagi shartnomaning imzolanishi boʻldi. Hujjat Oʻzbekiston parlamenti tomonidan 30-aprelda ratifikatsiya qilindi.
Qorabogʻdagi ijtimoiy taʼlim infratuzilmasining birinchi obyekti Oʻzbekiston tomonidan qurilgan
Ayni paytda munosabatlar nafaqat doʻstlik, balki har tomonlama va strategik sheriklik darajasida rivojlanmoqda. Strategik munosabatlarning maʼnaviy asoslariga sobiq ittifoq davridayoq uzoqni koʻzlab asos solingan. Ozarbayjon rahbari Haydar Aliyev va Oʻzbekistonning oʻsha paytdagi rahbari Sharof Rashidov oʻrtasida 1970-yillardagi shaxsiy doʻstlik va oʻzaro hurmat bugungi kunda ham yodga olinadi. Haydar Aliyev oʻzbek xalqiga doimo alohida mehr koʻrsatgan va bu munosabatlar keyinchalik davlatlararo munosabatlarda yuqori darajada davom ettirilgan.
1930-yillardagi qatagʻon toʻlqinlari paytida oʻn minglab ozarbayjon Oʻzbekistonda boshpana topib, yangi hayot qurgan. Mazkur insonparvarlik aloqalari ikki xalqning maʼnaviy aloqasini yanada mustahkamladi. 1966-yilda Toshkentda yuz bergan vayronkor zilzila paytida ozarbayjon xalqi oʻz insonparvarlik anʼanalariga sodiq qolgan holda qardoshlik yordamini ayamadi. Ozarbayjonlik mutaxassislar, muhandis va quruvchilar zilziladan keyin shaharni qayta tiklashda bevosita ishtirok etdi. Bugungi kunda Oʻzbekistonda istiqomat qilayotgan 70 mingdan ziyod ozarbayjon yurtimizning ijtimoiy-iqtisodiy va jamoat hayotida faol qatnashayotir.
Ikkala mamlakat ham xalqaro huquq va davlatlarning hududiy yaxlitligini hurmat qilish tamoyiliga sodiq. Oʻzbekiston doimo Ozarbayjonning hududiy yaxlitligini, jumladan, Qorabogʻ boʻyicha adolatli pozitsiyasini qoʻllab-quvvatlab kelgan. Oʻzbekistonning bu boradagi siyosiy, maʼnaviy qadamlari doimo Ozarbayjon xalqi tomonidan yuqori baholanadi. Oʻzbekiston va Ozarbayjon Markaziy Osiyo hamda Janubiy Kavkazda tinchlik va barqarorlikni saqlashda umumiy pozitsiyani namoyish etmoqda.
Prezidentlar Shavkat Mirziyoyev va Ilhom Aliyev oʻrtasidagi shaxsiy doʻstlik va oʻzaro ishonch ushbu munosabatlarning asosiy ustunlaridir. Yetakchilar mintaqa barqarorligi yoʻlida izchil va maqsadli qadamlar tashlamoqda. Davlat rahbarlari saʼy-harakatlari natijasida Oʻzbekiston — Ozarbayjon munosabatlari mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga ega strategik hamkorlik namunasiga aylandi. Ikkala mamlakatning tashqi siyosiy yoʻli suverenitetni oʻzaro tan olish, hududiy yaxlitlikni qoʻllab-quvvatlash va ichki ishlarga aralashmaslik prinsiplariga asoslanadi.
2020-yil oxirida Shavkat Mirziyoyev Ilhom Aliyevni Ozarbayjonning hududiy yaxlitligi tiklangani bilan birinchilardan boʻlib tabrikladi. Shundan soʻng Oʻzbekiston Fuzuliy shahrida maktab qurilishi tashabbusini ilgari surdi va 2023-yil 23-avgustda loyiha amalga oshirilib, foydalanishga topshirildi. Bugungi kunda Mirzo Ulugʻbek nomidagi 1-oʻrta maktab ikki birodar mamlakatning mustahkam birligi timsoliga aylandi. Prezident Ilhom Aliyev matbuot uchun bayonotida Oʻzbekistonga Qorabogʻni tiklashdagi yordami uchun minnatdorlik bildirgan edi. “Qorabogʻni tiklashdagi yordam uchun alohida minnatdorlik bildiramiz. Prezident Mirziyoyev esa oʻz tashabbusi bilan Qorabogʻ mintaqasini tiklashga zudlik bilan yordam koʻrsatgan dunyodagi birinchi rahbardir. Ijtimoiy taʼlim infratuzilmasining birinchi obyekti Oʻzbekiston tomonidan qurilgan ushbu maktab boʻlib, uni Shavkat Miromonovich bilan birgalikda ochdik. Maktab oʻzbek xalqining buyuk oʻgʻloni Mirzo Ulugʻbek nomi bilan atalgan va bu yerda oʻz ajdodlari yeriga qaytgan bolalar taʼlim olmoqdalar”.
Soʻnggi yillarda davlatlarimiz oʻrtasidagi munosabatlar sifat jihatidan yangi darajaga koʻtarildi va nafaqat anʼanaviy hamkorlik sohalari, balki energetika, transport, sanoat, qishloq xoʻjaligi va yuqori texnologiyalar kabi strategik muhim yoʻnalishlarni ham qamrab oldi. Global geosiyosiy transformatsiya hamda Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkazning oʻsib borayotgan ahamiyati fonida Toshkent va Boku ittifoqchilik aloqalari va milliy manfaatlar sinergiyasining qadrini tobora anglamoqda.
Prezidentimizning Ozarbayjonga tashrifi oliy davlatlararo kengashning ikkinchi yigʻilishi va Iqtisodiy hamkorlik tashkilotining Xonkendida birinchi marta boʻlib oʻtgan 17-sammitidagi ishtirokini qamrab oldi. 2-3-iyul kunlari Bokuda boʻlib oʻtgan uchrashuvlar oliy darajadagi yaqin muloqotning mantiqiy davomi boʻladi, uning markazida strategik ittifoqchilik va iqtisodiy hamkorlikni yanada chuqurlashtirish masalalari turdi.
Tashrif arafasida Ozarbayjon poytaxtida Oʻzbekiston delegatsiyasining biznes vakillari va tegishli vazirliklar bilan uchrashuvlari boʻlib oʻtgani, yakunlari boʻyicha sut mahsulotlarini qayta ishlash, kimyo va elektrotexnika sanoati, qurilish materiallari va yuqori voltli kabellar ishlab chiqarish kabi yoʻnalishlarda yangi kelishuvlarga erishilgani diqqatga sazovor. Ushbu kelishuvlar ikki mamlakat iqtisodiyotini mustahkamlash va mintaqada barqaror kooperatsiya zanjirlarini shakllantirishga qaratilgan koʻp tarmoqli hamkorlik doirasini toʻldiradi va kengaytiradi.
Oʻzaro savdodagi oʻsish uch barobardan koʻp
Ikki davlat yaqinlashuvining eng yorqin koʻrsatkichlaridan biri tovar ayirboshlashning barqaror oʻsishidir. 2025-yilning birinchi besh oyida oʻzaro savdo hajmi oʻtgan yilning shu davridagidan uch baravardan koʻproqqa oshdi. Soʻnggi besh yil ichida tovar ayirboshlash hajmi uch barobar oʻsib, 255 million dollarga yetdi. Davlat rahbarlari tomonidan belgilangan maqsad qisqa muddatda bu koʻrsatkichni bir milliard dollarga yetkazishdir. Buning uchun ikkala mamlakatda ham yetarli salohiyat va imkoniyat mavjud.
Oʻzbekiston — Ozarbayjon munosabatlarida investitsiyalar alohida rol oʻynaydi, bu borada turli sohalarda 15 ta istiqbolli loyiha mavjud. Yaqin vaqt ichida Bokuda ustav kapitali 500 million dollar boʻlgan Ozarbayjon — Oʻzbekiston investitsiya fondi ofisi ochiladi. Bu nafaqat ikki davlatda, balki mintaqaning uchinchi mamlakatlarida ham qoʻshma tashabbuslarni moliyalashtirishga qoʻshimcha turtki beradi.
Gajigabul sanoat parkida “Chevrolet” avtomobillarini ishlab chiqarish loyihasi sanoat kooperatsiyasining eng yorqin namunasi boʻldi. 2019-yildan beri “Oʻzavtosanoat” bilan hamkorlikda qariyb 9 mingta avtomobil ishlab chiqarildi va hozir ikkinchi avtomobil zavodi qurilishi boshlandi. Parallel ravishda paxta klasteri ham rivojlanmoqda — oʻzbek tajribasi Ozarbayjonda sohani shakllantirish uchun asos boʻlmoqda. Umuman olganda, soʻnggi yillarda oʻrtadagi qoʻshma korxonalar soni besh barobar oshdi.
Energetika sohasidagi hamkorlik ham muhim nuqtadir. 2024-yilda Ozarbayjon, Qozogʻiston va Oʻzbekiston “yashil” energetika sohasida strategik sheriklik toʻgʻrisida bitim imzoladi. Qoʻshma korxona — “Yashil yoʻlak” birlashmasi” MCHJ Boku shahrida roʻyxatdan oʻtkazildi. U Markaziy Osiyo va Yevropa oʻrtasida energetika koʻprigini yaratish, Ozarbayjon infratuzilmasi orqali qayta tiklanuvchi energiyani tranzit qilish bilan shugʻullanadi. Anʼanaviy energetika sektorida ham faollashuv kuzatilmoqda. Ozarbayjon davlat neft kompaniyasi (SOCAR) “Oʻzbekneftgaz” bilan birgalikda qoraqalpoq investitsiya blokini oʻzlashtirishga tayyorlanmoqda. Bu neft va gazning katta zaxiralariga, shuningdek, texnologiyalarni oʻzaro transfer qilish va tashqi kapitalni jalb qilish uchun yuqori salohiyatga ega istiqbolli loyihadir.
Transport sohasidagi hamkorlik ikki tomon kun tartibida strategik muhim oʻrin egallaydi. Ozarbayjon kuchli transport infratuzilmasiga ega boʻlgan holda Oʻzbekiston tovarlarini Yevropaga tranzit qilish uchun muhim boʻgʻinga aylanmoqda. Xalqaro avtomobil tashuvlari toʻgʻrisidagi bitim allaqachon sezilarli natijalar berdi: faqat 2024-yilda mamlakatlar oʻrtasidagi tranzit tashuvlar hajmi 18 foizdan koʻproqqa oshdi.
Boku va Toshkent tomonidan eksport uchun barqaror va siyosiy jihatdan mustaqil muqobil yoʻl sifatida transkaspiy yoʻlagiga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Bu sohadagi qoʻshma saʼy-harakatlar tarif siyosatini sinxronlashtirish, logistika tugunlarini modernizatsiyalash, transchegaraviy operatsiyalarni raqamlashtirishni oʻz ichiga oladi. Tomonlar Ozarbayjon portlaridan qayta yuklash xablari sifatida foydalanib, Kaspiy dengizi orqali tashuvlar hajmini oshirish niyatini tasdiqladi.
Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkazni bogʻlovchi qudratli mintaqaviy kuch
Oʻzbekiston va Ozarbayjon Yevroosiyo hududida hamkorlikning noyob dinamikasini namoyish etmoqda. Munosabatlar allaqachon ikki tomonlama kun tartibidan chiqib, Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkazni bogʻlovchi qudratli mintaqaviy kuchni shakllantirmoqda. Ikki davlatning iqtisodiyot, energetika, transport va “yashil” texnologiyalar sohasida bir-biriga tomon harakatlanishi uzoq muddatli ittifoqchilik uchun mustahkam zamin yaratadi.
Prezidentimizning Bokuga tashrifi shunchaki muloqotning davomi emas, balki bugungi kunda nafaqat rahbarlar darajasida, shuningdek, iqtisodiy doiralarda, energetikada, korxonalarda, ilmiy va madaniy institutlarda ham qoʻllab-quvvatlanayotgan strategik yoʻnalishning tasdigʻidir. Oʻzbekiston va Ozarbayjon shunchaki tovar va investitsiyalar almashadigan emas, balki hamkorlik arxitekturasini birgalikda quradigan sheriklardir. Mavjud surʼatlarga qaraganda, bu hamkorlik faqat kuchayib bormoqda.
Ozarbayjon xalqining umummilliy yetakchisi Haydar Aliyev aytganidek, “Ozarbayjon va oʻzbek xalqlarining bu aloqasi va qardoshligi tasodif emas. Mazkur aloqalar qadimiy tarix va boy oʻtmish yotadigan xalqlarimizning qon-qardoshligini, qalblarimiz, madaniyatimiz va maʼnaviy qadriyatlarimizning birligini ifoda etadi”.
Shu oʻrinda Oʻzbekiston Prezidenti 2019-yil 15-oktyabr kuni Turkiy davlatlar tashkiloti sammitida ishtirok etish uchun Ozarbayjonga borgani va tashrif doirasida Bokuda Prezident Ilhom Aliyev bilan uchrashganida Haydar Aliyev haqida oʻz fikrlarini ham bayon etganini eslash joiz. “Biz ozarbayjon xalqining buyuk farzandi Haydar Aliyev bilan hamisha faxrlanamiz. Oʻzbekistonda uni ehtirom bilan xotirlashadi. Men u bilan ishlagan odamlar bilan koʻp suhbatlashganman. U har doim oʻzbek xalqiga hurmat bilan munosabatda boʻlgan. Haydar Aliyev Sharof Rashidov bilan koʻp bor uchrashib, koʻplab qiyin masalalarni birgalikda yechishgan. Bugun oramizda hayot boʻlganlar Haydar Aliyevning har qanday vaziyatda Oʻzbekistonga hurmat bilan munosabatda boʻlganini, qoʻllab-quvvatlaganini aytishadi. Bizda “oʻzbek ishi” yuzaga kelgan ogʻir yillarda Haydar Aliyev, boshqalardan farqli oʻlaroq, oʻzbek xalqi haqida oʻz shaxsiy fikriga ega boʻlgan”, degan edi Shavkat Mirziyoyev.
Yaqin oʻtmishimizga nazar tashlaydigan boʻlsak, Oʻzbekistonning mustaqil rivojlanish yillari davomida Haydar Aliyev Ozarbayjon Prezidenti sifatida Oʻzbekistonga ikki marotaba kelganini koʻramiz. Birinchi safar 1996-yil oktyabr oyida amaliy, ikkinchi marotaba esa 1997-yilning iyun oyida rasmiy tashrif bilan kelgan. Ilm-maʼrifat fidoyisi boʻlgan Haydar Aliyevga 1997-yilda Mirzo Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy universiteti faxriy doktori unvoni berilgan.
Haydar Aliyev ozar xalqining tom maʼnodagi umummilliy yetakchisidir. U mustaqil Ozarbayjonning meʼmori va asoschisi sifatida tarixda qolgan boʻlsa, bugungi kunda ana shunday mashhur davlat arbobi gʻoyalarini muvaffaqiyatli davom ettirayotgan Prezident Ilhom Aliyev mamlakat ravnaqini taʼminlash, iqtisodiy qudratini oshirish yoʻlida ulkan saʼy-harakatlarni amalga oshirayotganiga barchamiz guvoh boʻlib turibmiz.
Oliy taʼlim boʻyicha hamkorlik davom etadi
Oʻzbekiston va Ozarbayjon oʻrtasidagi ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi hamkorlik mustahkamlanib bormoqda, bu esa global iqlim muammolari kontekstida mintaqaviy hamkorlikning muvaffaqiyatli namunasini koʻrsatmoqda. Soʻnggi yillarda ikki mamlakat oʻrtasidagi sheriklik yangi strategik oʻlchovga ega boʻldi, bu ikki tomonlama hamda koʻp tomonlama formatlarni oʻz ichiga oladi.
Shu oʻrinda keyingi yillarda Oʻzbekiston va Ozarbayjon oliy taʼlim muassasalari oʻrtasidagi hamkorlik tobora kengayib va mustahkamlanib borayotganini alohida taʼkidlash joiz. Jumladan, yaqinda Andijonda Oʻzbekiston Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi, Ozarbayjon Fan va taʼlim vazirligi hamkorligida “Oʻzbekiston — Ozarbayjon: oliy taʼlim sohasida hamkorlikni rivojlantirishning ustuvor yoʻnalishlari” mavzusida boʻlib oʻtgan Oʻzbekiston — Ozarbayjon oliy taʼlim muassasalari rektorlari I forumi bunga misol boʻla oladi.
Forumda mamlakatlarimiz oliy taʼlim muassasalari oʻrtasida hamkorlik boʻyicha 50 dan ortiq shartnoma va kelishuv imzolandi. Unga koʻra, professor-oʻqituvchilar va talabalar almashinuvini rivojlantirish, malaka va tajribasini yuksaltirish, qoʻshma taʼlim dasturlari joriy etish, texnoparklar tashkil etish, ilmiy tadqiqot loyihalarini birgalikda amalga oshirish hamda akademik almashinuv jarayonlarini yoʻlga qoʻyish boʻyicha hamkorlik shartnomalari imzolangani ilm-fan sohalarida hamkorligimizni yangi bosqichga olib chiqishiga shubha yoʻq.
Prezidentimizning Ozarbayjonga davlat tashrifi davomida erishilgan kelishuvlar boshqa sohalar qatori ikki davlat oliy taʼlim muassasalari hamkorligini yanada mustahkamlash, avval erishilgan shartnoma va kelishuvlar doirasidagi ishlarni samarali amalga oshirish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.
Oʻzbekiston va Ozarbayjon oʻrtasidagi strategik ittifoqchilik munosabatlari kelgusida yanada rivojlanib, yangi qirralar bilan boyib borishiga ishonch katta. Ikki mamlakat rahbarlarining siyosiy irodasi, xalqlarimizning oʻzaro doʻstligi va manfaatdorligi bunga mustahkam zamin yaratadi. Oʻzbekiston va Ozarbayjon hamkorligi mintaqaviy barqarorlik va taraqqiyotga xizmat qilib, ikki xalq farovonligini taʼminlashga qaratilgani bilan ahamiyatli.
Ismoil SAIFNAZAROV,
falsafa fanlari doktori, professor
