2023-yilda umumxalq referendumi orqali yangi tahrirda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakatimizni ijtimoiy davlat (Social state), huquqiy davlat (Rule of Law state) va dunyoviy davlat sifatida rivojlantirishning fundamental asoslarini qat’iy belgilab berdi. Konstitutsiyaning insonga yo‘naltirilgan bu transformatsiyasi, huquqiy baza sifatidagi ahamiyatidan tashqari, amaliy boshqaruv islohotlarini talab etadi. Ushbu konstitutsiyaviy islohotlarning mantiqiy davomi, uning amaliy ijrosini ta’minlovchi makro-dastur sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 11-sentabrdagi Farmoni bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilindi. Mazkur strategiya Konstitutsiyada mustahkamlangan fundamental maqsadlar va tamoyillarni (xususan, adolat, ijtimoiy himoya, inson huquqlari) izchil hayotga tatbiq etishga qaratilgan kompleks normativ-boshqaruviy dastur sifatida maydonga chiqadi. Bu Strategya nafaqat siyosiy hujjat, balki Konstitutsiyaning dasturiy me’yorlarini aniq, o‘lchanadigan va muddatli boshqaruv mezonlariga aylantiruvchi amaliy mexanizmdir. Shu o‘rinda – mazkur Strategiyaning Konstitutsiya normalarini ijro etuvchi mexanizm sifatidagi mohiyatini ilmiy-nazariy asoslash hamda uning kompleks boshqaruv xarakterini ochib berishdan iborat. Shu nuqtai nazardan, “O‘zbekiston–2030” strategiyasi Konstitutsiya normalarining hayotga tatbiq etilishini ta’minlashga qaratilgan, uzoq muddatli taraqqiyotning yagona konseptual yo‘l xaritasi sifatida e’tirof etiladi. Mazkur strategiya mamlakatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tizimini chuqur isloh qilishga qaratilgan bo‘lib, Konstitutsiyada belgilangan qadriyatlar, prinsiplar va davlat majburiyatlarini izchil amalga oshirishning asosiy mexanizmi vazifasini bajaradi.

 “O‘zbekiston – 2030” strategiyasining barcha ustuvor yo‘nalishlari yangi Konstitutsiyada mustahkamlangan ikki asosiy tamoyilga bevosita bog‘liqdir: Ijtimoiy davlat va Inson huquqlarining ustuvorligi. Konstitutsiyaning 1-moddasida O‘zbekiston ijtimoiy davlat ekanligi qat’iy belgilandi. Huquqshunoslikda bu tamoyil davlatning fuqarolari oldida o‘z ijtimoiy vazifalarini, ayniqsa, muhtoj qatlamlar uchun munosib hayot darajasini kafolatlash majburiyatini anglatadi. Strategiyaning asosiy yo‘nalishlari aynan shu majburiyatni tizimli ravishda bajarishga qaratilgan:

Strategiyaning I-yo‘nalishi (Inson salohiyatini ro‘yobga chiqarish): Ushbu yo‘nalish Konstitutsiyaning ta’lim olish (41-modda), malakali tibbiy xizmatdan foydalanish (49-modda) kabi ijtimoiy-madaniy huquqlarni amalda ta’minlashga qaratilgan. Strategiya doirasida 2030-yilga borib oliy ta’limdagi qamrovni 50% ga yetkazish, maktablardagi ta’lim sifatini PISA xalqaro reytingida yuqori o‘rinlarga ko‘tarish vazifalari belgilangan. Bu - shunchaki raqamlar emas, balki Konstitutsiyaning inson rivojlanishiga oid g‘oyasini amaliy investitsiyalar orqali kafolatlashdir. Konstitutsiyaning 57-moddasiga ko‘ra, davlat fuqarolarning munosib turmush darajasini ta’minlash, kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlash majburiyatini oladi. Strategiyaning “Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi samaradorligini oshirish” bobida aynan ushbu vazifani tizimli pensiya islohotlari, minimal iste’mol xarajatlarini muntazam ko‘rib chiqish va aholini kambag‘allikdan chiqarishga qaratilgan. Bu – ijtimoiy adolatni tiklashga qaratilgan Konstitutsiyaviy normaning bevosita ijrosi. Strategiya, shu tariqa, Konstitutsiyani shunchaki yuridik hujjat emas, balki ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar asosi sifatida ko‘rsatadi.

Huquqiy davlat va kuch tuzilmalarning ajralishi: Konstitutsiyaning 1-moddasi (huquqiy davlat) va 15-modda (qonun ustuvorligi) tamoyillari Strategiyada “Samarali davlat va ochiq jamiyat” ustuni ostida aks etadi. Davlat organlarining isloh qilinishi, fuqarolar va tadbirkorlik ishtirokidagi o‘sish, korrupsiyaga qarshi kurash, sud hokimiyati mustaqilligi – bularning barchasi huquqiy davlat qurilishining amaliy bosqichlaridir. Ijtimoiy adolat va iqtisodiy taraqqiyot: Konstitutsiyaning 2-bo‘limida belgilangan ijtimoiy-iqtisodiy huquqlar (mehnat, dam olish, ta’lim, tibbiy yordam olish h. k.) Strategiyaning “Yuqori o‘sish sur’atlari va barqaror iqtisod” hamda “Adolatli ijtimoiy siyosat” ustunlari orqali amalga oshiriladi. Infratuzilma, sanoat, qishloq xo‘jaligi va innovatsiyalarga investitsiyalar, mehnat bozorini isloh qilish konstitutsiyaviy huquqlarning moddiy asosini yaratishga xizmat qiladi.

Shunday qilib, Strategiya Konstitutsiyada bayon etilgan g‘oyalarni konkret maqsadlar, ko‘rsatkichlar va muddatlar ko‘rinishida tizimlashtiradi.

Strategiyaning eng muhim xususiyati uning shunchaki bir qator tadbirlar rejasi emas, balki normativ o‘zgarishlarni va boshqaruv islohotlarini birlashtirgan kompleks mexanizm ekanligidadir. Strategiya ijrosi Konstitutsiyaning huquqiy davlat (1-moddasi) tamoyilini mustahkamlashga qaratilgan ulkan normativ-huquqiy zamin yaratadi. Strategiya Konstitutsiyaning yangi ruhiga mos kelmaydigan barcha qonunosti hujjatlarini inventarizatsiya qilishni va ularni yangilashni talab qiladi.

  • Adolatli va zamonaviy davlat barpo etish (Strategiya 4-yo‘nalishi): Bu yo‘nalish doirasida amalga oshiriladigan ma’muriy islohotlar Konstitutsiyaning hokimiyatlar bo‘linishi (11-modda) va davlat organlarining fuqarolar oldidagi mas’uliyati (18-modda) tamoyiliga asoslanadi. Vazirliklar va idoralarni optimallashtirish, ularning funksiyalarini aniq belgilash orqali byurokratiyani kamaytirish – bu Konstitutsiyaning samarali va xalq xizmatidagi boshqaruv talabining amaliy ifodasidir.
  • Sud-Huquq Islohotlari: Konstitutsiyaning " VII bob. Shaxsiy huquq va erkinliklar" bobidagi mustahkamlangan odil sudlov, aybsizlik prezumpsiyasi (29-modda) va advokatlik faoliyatining mustaqilligini ta’minlash me’yorlari Strategiyaning asosiy qismi hisoblanadi. Strategiya bu borada Sud mustaqilligini mustahkamlash, sud qarorlarini ijro etishning shaffofligini oshirish kabi aniq huquqiy o‘zgarishlarni nazarda tutadi.
  • Iqtisodiy Natijadorlik (2-yo‘nalish): Konstitutsiyaning moddiy farovonlikni oshirishga oid g‘oyalari Strategiyada YIM hajmini 160 mlrd dollarga yetkazish, aholi jon boshiga daromadni 4 ming dollarga yetkazib, “daromadi o‘rtachadan yuqori bo‘lgan davlatlar” guruhiga kirish kabi aniq iqtisodiy maqsadlarga bog‘langan. Bu makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga erishish orqali Konstitutsiyadagi munosib turmush darajasini ta’minlash me’yori ijro etiladi.
  • Barqaror Iqtisodiy O‘sish va Mulk Dastxolmasligi: Konstitutsiya xususiy mulkning daxlsizligi va uning himoyasini (65,66 -moddalar), bozor munosabatlarini rivojlantirishni kafolatlaydi. Strategiyaning “Barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash” yo‘nalishi ushbu konstitutsiyaviy kafolatlarni bevosita kuchaytiradi:
    • Raqobatni himoyalash va monopoliyaga qarshi siyosatni kuchaytirish.
    • Davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini keskin kamaytirish, xususiylashtirishni jadallashtirish.
    • Investitsiya muhitini xalqaro standartlarga moslashtirish – bularning barchasi Konstitutsiyaning tadbirkorlik erkinligi va mulkni himoyalashga oid me’yorlarining amaliy va iqtisodiy himoyasidir.
  • Ekologik Konstitutsiyaviy Kafolatlar (3-yo‘nalish): Yangi Konstitutsiyaning 49-moddasiga binoan, davlat ekologik xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha majburiyat oladi. Strategiyaning “Aholi uchun qulay ekologik sharoitlarni yaratish” yo‘nalishi bu majburiyatni tizimli chora-tadbirlar bilan amalga oshiradi:
    • Suv resurslarini tejash va ulardan foydalanish samaradorligini oshirish.
    • “Yashil makon” umummilliy loyihasini kengaytirish.
    • Qayta tiklanuvchi energiya manbalariga o‘tishni jadallashtirish. Bu harakatlar Konstitutsiyaning kelajak avlodlar uchun toza atrof-muhitni saqlashga doir huquqini ta’minlaydi.

 “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi Yangi O‘zbekistonning 2023-yildagi Konstitutsiyaviy islohotlar ruhini o‘zida mujassam etgan va uning maqsad-tamoyillarini amalda ro‘yobga chiqarishga qaratilgan kompleks, tizimli va normativ-boshqaruviy xarakterdagi dasturdir. U Konstitutsiya me’yorlarini oliy qadriyatdan amaliyotga o‘tkazishning fundamental vositasidir.  Strategiyani amalga oshirish jarayoni o‘zi mamlakatda huquqiy va demokratik institutlarning mustahkamlanishi, inson manfaatlarining haqiqiy markazga qo‘yilishi uchun muhim imtihon va maktab bo‘lib xizmat qiladi. Shuning uchun uni tushunish va qo‘llab-quvvatlash har bir fuqaroning nafaqat huquqi, balki konstitutsiyaviy burchidir.Strategiya – Konstitutsiyaning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy bloklarini o‘zaro uyg‘unlashtiradi: Inson huquqlari (1-bob), Iqtisodiy farovonlik (2- bob) va Samarali boshqaruv (4- bob) uzviy bog‘liqlikda yirik islohotlar zanjirini tashkil qiladi. Bu, o‘z navbatida, 2030-yilga borib O‘zbekistonni mintaqaning yetakchi, huquqiy va ijtimoiy-farovon davlatiga aylantirish bo‘yicha Konstitutsiyada belgilangan uzoq muddatli yo‘l xaritasidir. Ushbu Strategiyaning muvaffaqiyati nafaqat hukumat, balki har bir fuqaro, jamiyat institutlari va ilmiy doiralarning Konstitutsiya maqsadlariga erishishdagi faol ishtirokiga bog‘liqdir.

Zufarov Muhammadjon Ravshan oʻgʻli,
Toshkent davlat yuridik universiteti oʻqituvchisi