Sudlar, huquqni muhofaza qilish organlari, davlat boshqaruvi tizimi hamda xususiy sektordagi har bir huquqiy qaror ortida zamonaviy bilim va koʻnikmalarga ega yurist turishi kerak. Shu nuqtayi nazardan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining yuridik taʼlim va ilm-fanni isloh qilishga doir PF–232-son Farmoni yuridik kadrlar tayyorlash tizimini tubdan yangilashga qaratilgan muhim huquqiy hujjat sifatida ahamiyat kasb etadi. Ushbu hujjatda belgilangan normalar, ayniqsa yuridik taʼlim sohasiga oid qoidalar, milliy huquq maktabi rivoji va uning jahon standartlariga moslashuvi uchun mustahkam huquqiy asos yaratadi.
Farmonda yuridik taʼlimning bosh maqsadi sifatida xalqaro mezonlarga javob beradigan, mustaqil fikrlaydigan, yuksak kasbiy etikaga ega va huquqiy muammolarni amalda hal etishga qodir kadrlarni tayyorlash talabi alohida taʼkidlangan. Bu yondashuv yuridik taʼlimning faqat nazariy bilimlar berish bilan cheklanib qolmasdan, amaliy competencies – yaʼni huquqiy masalalarni tahlil qilish, huquq normalarini aniq huquqiy vaziyatga toʻgʻri qoʻllash, mantiqiy xulosalar chiqarish kabi koʻnikmalarni shakllantirishga qaratilganini anglatadi. Rivojlangan davlatlar tajribasi shuni koʻrsatadiki, yuridik taʼlimda muammoli vaziyatlarga asoslangan oʻqitish, keys-metod, rolli oʻyinlar, sud majlislari imitatsiyasi kabi usullar keng joriy etilgan boʻlib, Farmonda belgilangan vazifalar ham ana shu tendensiyaga uygʻun tarzda shakllantirilgan.
Farmonda nazarda tutilgan eng muhim yoʻnalishlardan biri – yuridik taʼlimning amaliyot bilan integratsiyalashuv darajasini keskin oshirishdir. 2026/2027 oʻquv yilidan boshlab 2–4-kurs talabalari uchun taʼlim dasturining kamida yarmi amaliyot shaklida tashkil etilishi rejalashtirilayotgani yuridik taʼlim mazmunidagi konseptual oʻzgarishlardan dalolat beradi. Bu orqali talaba oʻqish davridan boshlab sudlar, prokuratura, advokatura, ichki ishlar organlari, davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, shuningdek xususiy yuridik faoliyat yurituvchi subyektlarda amaliy faoliyatga jalb etiladi. Bunday yondashuv, bir tomondan, oʻquv rejalarini qayta koʻrib chiqish, ortiqcha nazariy fanlar miqdorini optimallashtirish va oʻrniga amaliy mashgʻulotlar ulushini oshirishni taqozo etsa, ikkinchi tomondan, talabaning diplom olgunga qadar turli huquq sohalaridagi real faoliyatni oʻz koʻzi bilan koʻrishi va unda ishtirok etishini taʼminlaydi. Germaniya, Fransiya, Italiya kabi davlatlarda yuridik stajirovka yuridik kasbga kirishning majburiy sharti ekani, Oʻzbekistonda joriy etilayotgan ushbu islohotning xalqaro huquqiy taʼlim modeliga yaqinlashuv yoʻlidagi muhim qadam ekanini koʻrsatadi.
Yuridik taʼlimning amaliy yoʻnalishini kuchaytirishda universitetlar qoshidagi yuridik klinikalarning oʻrni alohida taʼkidlanadi. Farmon yuridik klinikalar faoliyatini kengaytirish, ularni aholi va tadbirkorlarga bepul huquqiy yordam koʻrsatadigan amaliyot markazlari sifatida rivojlantirishni nazarda tutadi. Bunday klinikalarda talabalar tajribali professor-oʻqituvchilar rahbarligida real mijozlarning murojaatlarini koʻrib chiqadi, huquqiy maslahatlar tayyorlaydi, daʼvo arizalari, arizalar va boshqa protsessual hujjatlar loyihalarini ishlab chiqadi. Bu esa, bir tarafdan, aholi uchun bepul va sifatli yuridik yordam olish imkoniyatini kengaytirsa, ikkinchi tarafdan, talabalarda kommunikatsiya, huquqiy yozishmalar madaniyati, mijoz bilan muloqot qilish kabi amaliy koʻnikmalarni shakllantiradi. AQSH, Buyuk Britaniya, Hindiston kabi qator mamlakatlarda yuridik klinikalar huquqqa doir ijtimoiy adolatni taʼminlash va kam taʼminlangan qatlamlarni himoya qilishning muhim mexanizmi sifatida qaralishi, Oʻzbekistonda ham ana shunday institutni rivojlantirishning dolzarbligini yanada tasdiqlaydi.
Farmonda yuridik yoʻnalishlarga qabul tizimini takomillashtirish masalasi ham muhim oʻrin tutadi. Yurisprudensiya sohasiga iqtidorli va salohiyatli yoshlarni jalb etish maqsadida, bir tomondan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, sudlar, Qurolli kuchlar tizimida faoliyat yurituvchi xodimlar, fan olimpiadalari gʻoliblari, ijtimoiy faol yoshlar uchun qator imtiyozlar nazarda tutilsa, ikkinchi tomondan, abituriyentlarning faqat test ballari emas, balki ularning huquqshunoslikka boʻlgan haqiqiy qiziqishi, mantiqiy fikrlashi, yozma va ogʻzaki mulohaza yurita olish qobiliyatini baholash mexanizmlarini joriy etish koʻzda tutilgan. Bu esa qabul jarayonida esse yozish, intervyudan oʻtish, portfolio taqdim etish kabi usullarni qoʻllash ehtimolini oshiradi. Buyuk Britaniya, Singapur, Yaponiya kabi davlatlar tajribasida yuridik taʼlimga qabulda abituriyentning ijtimoiy faolligi va analitik salohiyatiga alohida eʼtibor qaratilishi, Oʻzbekistondagi yangi tizimning ham takomillashgan xalqaro modellarga uygʻun yoʻnalishda ekanidan dalolat beradi.
Zamonaviy yuridik taʼlimning yana bir ustuvor yoʻnalishi sifatida raqamli huquq va huquqiy texnologiyalarga oid fanlarni joriy etish bilan bogʻliq normalar koʻrsatib oʻtiladi. Farmon taʼlim jarayonida sunʼiy intellekt vositalaridan foydalanish, “Digital Law”, “Xalqaro raqamli huquq”, “Huquqiy texnologiyalar” kabi fanlarni bosqichma-bosqich kiritish, elektron shartnomalar, shaxsiy maʼlumotlarni himoya qilish, kriptoaktivlar, raqamli iqtisodiyot kabi yangi huquqiy sohalar boʻyicha mutaxassislar tayyorlashni nazarda tutadi. Bugungi kunda Estoniya, Singapur, Janubiy Koreya kabi qator davlatlar sud materiallarini raqamlashtirish, Legal Tech sohasini rivojlantirish, sud qarorlarini tahlil qiluvchi AI-platformalardan foydalanish nuqtayi nazaridan ilgʻor tajribaga ega. Ushbu tajriba, oʻz navbatida, yuridik taʼlimda axborot texnologiyalarini chuqur integratsiya qilish yurist kasbini yangi bosqichga olib chiqishini koʻrsatadi va Oʻzbekistonda ham shu yoʻnalishdagi islohotlar kelgusida raqamli huquq sohasida raqobatbardosh kadrlar korpusini shakllantirishi mumkin.
Farmon magistratura bosqichidagi yuridik taʼlimni modernizatsiya qilishga ham alohida eʼtibor qaratadi. Xususan, “Korporativ huquq va boshqaruv”, “Master of Legal Administration (MLA)” kabi yoʻnalishlarni ochish orqali huquqshunoslarni faqat sud-tergov faoliyati uchun emas, balki biznes, korporativ boshqaruv, komplayens va risk-menejment sohalari uchun ham tayyorlash koʻzda tutilgan. Bu yoʻnalishdagi magistrlik dasturlari huquqiy bilimlarni moliya, boshqaruv, buxgalteriya bilan uygʻunlashtirishga xizmat qilib, kompaniyalarda strategik qarorlar qabul qilishda huquqiy xavflarni baholash va bartaraf etish salohiyatiga ega “gibrid” mutaxassislar qatlamini shakllantiradi. AQSH, Kanada va Yevropa universitetlarida ancha yillardan buyon amalda boʻlgan “Law and Business” yoki “Law and Management” kabi dasturlar shu yoʻnalishdagi taʼlim modelining samaradorligini amalda isbotlagani, Oʻzbekistonda ham bunday yoʻnalishlarning joriy etilishi milliy biznes muhiti huquqiy asoslarini mustahkamlashga xizmat qilishini koʻrsatadi.
Yuridik taʼlimni modernizatsiya qilishda xalqaro hamkorlik masalasi alohida strategik ahamiyat kasb etadi. Farmon yuridik universitetini jahonning yetakchi oliy taʼlim muassasalari bilan hamkorlikda rivojlantirish, QS kabi xalqaro reytinglardan munosib oʻrin egallashga intilish vazifasini qoʻyadi. Bu, oʻz navbatida, xorijiy professor-oʻqituvchilarni jalb qilish, qoʻshma fakultetlar va qoʻshma darajali dasturlar (double degree)ni yoʻlga qoʻyish, talabalar uchun xalqaro akademik mobillik imkoniyatlarini kengaytirish, oʻquv dasturlarini xalqaro akkreditatsiya talablariga moslashtirishni talab qiladi. Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida yuridik fakultetlarning xalqaro reytinglardagi oʻrnini mustahkamlash maqsadida darslarning bir qismini xorijiy tillarda olib borish, oʻquv rejalarini moslashtirish amaliyoti shakllangani, Oʻzbekiston uchun ham dolzarb yoʻnalish boʻlib, mahalliy bitiruvchilarning ichki va tashqi mehnat bozoridagi raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Yuridik taʼlim islohotlarining muvaffaqiyati, shubhasiz, professor-oʻqituvchilar korpusining kasbiy saviyasi va faolligiga bevosita bogʻliq. Shu bois Farmonda yuridik taʼlimda faoliyat yuritayotgan pedagog kadrlarning huquqiy amaliyot bilan uzviy aloqasini taʼminlash, ularning mehnatini baholashda ilmiy nashrlar sonidan tashqari klinik faoliyat, amaliy loyihalar, xalqaro hamkorlikdagi tadqiqotlar va talabalarning fikrini inobatga olish mexanizmlarini joriy etish nazarda tutilgan. Yetakchi xorijiy yuridik fakultetlarda professorlarning advokat, sudya yoki yuridik maslahatchi sifatida parallel faoliyat yuritishi ularga taʼlim jarayonida zamonaviy huquqiy muammolarni jonli misollar bilan yoritish imkonini berishi maʼlum. Oʻqituvchini ragʻbatlantirish va baholash tizimini shunga oʻxshash mezonlar asosida takomillashtirish milliy yuridik taʼlim (inson kapitali) sifatiga ijobiy taʼsir koʻrsatishi tabiiydir.
Yuqorida bayon etilgan jihatlarni umumlashtirgan holda, PF–232-son Farmon yuridik taʼlimni modernizatsiya qilishni nazariya va amaliyot uygʻunligi, salohiyatga asoslangan qabul, raqamli huquq va sunʼiy intellektga moslashuv, biznes va korporativ boshqaruv bilan integratsiya, xalqaro hamkorlikni kengaytirish va professor-oʻqituvchilar rolini kuchaytirish kabi tamoyillar asosida amalga oshirishni koʻzda tutganini koʻrish mumkin. Jahonning yetakchi huquq maktablari tajribasi yuristni faqat auditoriyadagi maʼruza va konspektlar orqali tayyorlab boʻlmasligini, unga universitet devoridayoq hayotiy vaziyatlar, haqiqiy mijozlar va zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash imkoniyatini berish zarurligini koʻrsatadi. Oʻzbekistonda qabul qilingan mazkur farmon ana shu tendensiyaga mos ravishda milliy yuridik taʼlimni yangi bosqichga olib chiqishni maqsad qiladi va uning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi kelgusi avlod yuristlarining kasbiy salohiyati, shu orqali esa qonun ustuvorligi va huquqiy davlat barpo etish jarayoniga bevosita taʼsir koʻrsatadi.
Sherzod Jurayev,
Toshkent davlat yuridik universiteti
“Maʼmuriy va moliya huquqi” kafedrasi
dotsenti
