Korxona tugatilganda mol-mulk qanday tasarruf etiladi?

• oborotdagi aktivlar – tovarlar, mahsulotlar, materiallarning qoldiqlarini realizatsiya qiling;
• debitorlaringiz bilan ishlang, barcha tugallanmagan shartnomalarni mantiqiy yakuniga yetkazing;
• asosiy vositalarni realizatsiya qiling.

Diqqat

Ushbu operatsiyalarning barchasi soliq oqibatlariga olib keladi, shu sababli pul mablagʻlarini butkul taqsimlayotganda ular soliqlarni toʻlashga yetishi kerakligini hisobga oling.

Qarzlar soʻndirilganidan keyin korxona balansida qiymati boʻyicha oʻz kapitaliga teng boʻlgan aktivlar (sof aktivlar) qoladi. Odatda asosiy vositalar, pul va boshqa moliyaviy aktivlar qoladi. Ular har bir muassisning ustav kapitalidagi ulushiga mutanosib ravishda taqsimlanishi kerakligi bois asosiy vositalarni taqsimlashda qiyinchiliklar yuzaga keladi.

Koʻp hollarda mulkdorlar nimani kiritgan boʻlsak, oʻshani olib ketishimiz kerak deb hisoblaydilar. Bunda endi u korxonaning mulki ekanligini unutmaslik lozim. Ishtirokchilarning umumiy yigʻilishi bu haqda qaror qabul qilsa, bunday yondashuvni oqlash mumkin.

Korxona faoliyat yuritgan davrda xarid qilingan asosiy vositalarni taqsimlash juda mushkul. Bu muammoni quyidagicha hal qilish mumkin:

• AVni realizatsiya qilib, muassislarga ularning ulushlariga mutanosib miqdorda pul mablagʻlarini toʻlash;
• muassislarning qarori bilan AVni taqsimlash. Bunda asosiy vosita qiymati va muassisning ulushi oʻrtasidagi ijobiy farqni u korxonaning schyotiga toʻlashi yoki uning daromadi deb tan olinishi mumkin. Salbiy farq pul mablagʻlari yoki boshqa aktivlar bilan soʻndirilishi mumkin.

Diqqat

Aktivlarning mulkdorlar oʻrtasida taqsimlanishi soliq oqibatlariga olib kelishi mumkin, shu sababli pul mablagʻlarini taqsimlayotganda hisoblangan soliqlarni toʻlash zaruratini nazarda tuting.

Aktivlarni taqsimlayotganda korxonaning oʻz kapitali tarkibini hisobga oling. Odatda unga ustav kapitali, taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar), jamgʻarilgan qayta baholash kiradi.

AVni qoldiq qiymatidan past boʻlmagan qiymatda taqsimlash chogʻida jamgʻarilgan qayta baholash ularning chiqib ketishidan olingan soliq solinadigan daromadga aylanadi.

Taqsimlanmagan foydani taqsimlayotganda dividendlar hisoblanadi, ulardan soliq ushlab qolish lozim.

Qoplanmagan zarar mavjud boʻlsa, muassislar kiritganidan koʻra kamroq summa taqsimlanishi ayon. Yaʼni zarar summasi har bir ishtirokchining ulushiga mutanosib hissaning qaytariladigan summasini kamaytiradi.

Tugatilayotgan korxonaning mol-mulki ishtirokchilar oʻrtasida qanday taqsimlanadi

Zarur xatti-harakatlarni misol yordamida koʻrib chiqamiz.

Tugatilayotgan QQS va foyda soligʻini toʻlovchi korxona mulkdorlari – 60% va 40% ulush qoʻshgan ikkita jismoniy shaxs. Barcha qarzlar soʻndirilganidan keyin korxona balansi quyidagi koʻrinishga ega:

Balansda bir vaqtning oʻzida xarid qilingan 2 ta bir xil AV obyekti bor. Har bir obyekt xarakteristikasi:

• balans qiymati – 90 000 ming soʻm;
• eskirish – 30 000 ming soʻm;
• qayta baholash saldosi – 15 000 ming soʻm.

Muassislar har biriga bittadan obyekt qoldiq qiymati boʻyicha berilishi haqida qaror qabul qildilar.

1-qadam. Oʻz kapitalini taqsimlash

Kapital taqsimlangach va dividendlardan soliq ushlab qolingach, korxona muassislarga quyidagilarni berishi kerak:

• dividendlar: 70 000 – 3 500 = 66 500 ming soʻm. Shu jumladan:

– 1-muassisga: 66 500 x 60% = 39 900 ming soʻm;

– 2-muassisga: 66 500 x 40% = 26 600 ming soʻm;

• ustav kapitaliga hissalar: 100 000 ming soʻm. Shu jumladan:

– 1-muassisga: 100 000 x 60% = 60 000 ming soʻm;

– 2-muassisga: 100 000 x 40% = 40 000 ming soʻm.

2-qadam. Muassislarga asosiy vositalarni berish

AVni berish qiymati: qoldiq qiymat + QQS.

Qoldiq qiymat: 90 000 – 30 000 = 60 000 ming soʻm.

QQS: 60 000 x 15% = 9 000 ming soʻm.

Berish qiymati: 60 000 + 9 000 = 69 000 ming soʻm.

Ushbu operatsiya natijasida:

• AVni realizatsiya qilishdan foyda yuzaga keldi – 15 000 ming soʻm, u foyda soligʻini hisoblash chogʻida jami daromadga kiritiladi;
• dividendlar boʻyicha muassis oldidagi qarz soʻndirildi 39 900 ming soʻm va bir vaqtning oʻzida dividendlardan soliq byudjetga oʻtkazildi 2 100 ming soʻm;
• 29 100 ming soʻmlik summadagi UFga hissa boʻyicha muassis oldidagi qarz qisman soʻndirildi. Qarz qoldigʻi:

60 000 – 29 100 = 30 900 ming soʻm.

Ushbu operatsiya natijasida:

• AVni realizatsiya qilishdan foyda yuzaga keldi – 15 000 ming soʻm, u foyda soligʻini hisoblash chogʻida jami daromadga kiritiladi;
• dividendlar boʻyicha muassis oldidagi qarz soʻndirildi 26 600 ming soʻm va bir vaqtning oʻzida dividendlardan soliq byudjetga oʻtkazildi 1 400 ming soʻm;
• 40 000 ming soʻmlik summadagi UFga hissa boʻyicha muassis oldidagi qarz soʻndirildi;
• muassisda 2 400 ming soʻmlik summadagi qarz yuzaga keldi, uni korxonaning hisob-kitob schyotiga oʻtkazdi.

AVni berish chogʻida hisobvaraq-faktura qanday rasmiylashtiriladi

Hisobvaraq-fakturalarning shakllari toʻgʻrisidagi yangi nizomda AVning chiqib ketishi chogʻida hisobvaraq-fakturani rasmiylashtirishga oid alohida qoidalar belgilanmagan. Shu sababli hisobvaraq-fakturani tovarni realizatsiya qilish chogʻida boʻlganidek odatdagi tartibda rasmiylashtiring.

AVni berish chogʻida hisobvaraq-fakturaning jadval qismini rasmiylashtirish:

3-qadam. Soliqlarni hisoblash va oʻtkazish, moliyaviy natijani shakllantirish

Amalga oshirilgan operatsiyalardan keyin korxona balansi:

4-qadam. Foydani taqsimlash va yakuniy hisob-kitob

AV chiqib ketganidan keyin korxonada 25 500 ming soʻm miqdorida qoʻshimcha foyda yuzaga keldi. Uni ulushlarga mutanosib ravishda taqsimlaymiz:

• 1-muassis: 25 500 x 60% = 15 300 ming soʻm;
• 2-muassis: 25 500 x 40% = 10 200 ming soʻm.

Soliqni ushlab qolamiz: 25 500 x 5% = 1 275 ming soʻm.

Dividendlar boʻyicha korxonaning qarzi:

• 1-muassis: 15 300 x 95% = 14 535 ming soʻm;
• 2-muassis: 10 200 x 95% = 9 690 ming soʻm.

Byudjet va muassislar bilan uzil-kesil hisob-kitob qilgandan keyin balansning barcha moddalari nolga teng.

Natalya MEMETOVA,

“Norma” yetakchi eksperti.