O‘tgan yili bu bo‘yicha qonun qabul qilinib, huquqiy asoslari belgilandi. Endi hududlarda ham kreativ industriya parklari barpo etiladi. Ularning rezidentlariga 2030-yil yakunigacha imtiyozli soliq rejimi qo‘llanadi” deb alohida ta’kidladi.
Ta’kidlash joizki, zamonaviy dunyoda, texnologiyalar va innovatsiyalar ta'sirida iqtisodiy modellar tez o'zgarib borayotgan bir paytda, kreativ iqtisodiyot asosiy rivojlanish omillaridan biriga aylanmoqda. O'zbekiston, davlat siyosatida istiqbolli ko'rinishni namoyon etib, 2024-yil 3-oktabrda "Kreativ iqtisodiyot to'g'risida"gi Qonunni qabul qilish orqali muhim qadam qo'ydi. Bu qadam O'zbekistonni Markaziy Osiyoda kreativ industriyalar rivojlanishi uchun mustahkam huquqiy asos yaratgan birinchi davlatga aylantirdi.
Qabul qilingan qonunga ko'ra, kreativ iqtisodiyot – bu ijodiyot, intellektual qobiliyat, innovatsiyalar va texnologiyalarga asoslangan inson salohiyati natijasida iqtisodiy qimmatga ega tovarlar va xizmatlar yaratishga yo'naltirilgan iqtisodiyot tarmog'idir.
Kreativ industriya 15 ta turli sohalarga bo'linadi: adabiy ijod, amaliy san'at va hunarmandchilikdan tortib raqamli texnologiyalar, reklama va prodyuserlik faoliyatigacha. Barcha yo'nalishlarni ijodiy yondashuv va intellektual faoliyat birlashtirib turadi, ular natijalari iqtisodiy qimmatga ega bo'lib, huquqiy muhofazaga olinadi.
BMTning savdo va taraqqiyot bo'yicha konferensiyasi (UNCTAD) ma'lumotlariga ko'ra, kreativ iqtisodiyot turli mamlakatlar yalpi ichki mahsulotning 7,3 foizigacha va ish o'rinlarining 12,5 foizigacha ta'minlashi mumkin. Global miqyosda madaniyat va ijod industriyalari har yili 2,3 trillion dollar atrofida daromad keltiradi, bu jahon YaIMining 3,1 foiziga to'g'ri keladi.
"Kreativ iqtisodiyot to'g'risida"gi Qonun beshta asosiy prinsipni belgilaydi: qonuniylik, ochiqlik va shaffoflik, ijod erkinligi, tenglik hamda kreativ mahsulotning huquqiy muhofazasi. Alohida e'tibor ijod erkinligiga qaratilgan, ammo u boshqalarning sha'ni va qadr-qimmatiga zarar yetkazmasligi yoki ijtimoiy axloqqa zid bo'lmasligi kerak.
Davlat kreativ industriyalarni qo'llab-quvvatlashning keng tizimini nazarda tutadi:
- kreativ industriya subyektlari uchun soliq imtiyozlari
- subsidiyalar, grantlar va davlat ijtimoiy buyurtmalari orqali moliyaviy qo'llab-quvvatlash
- infratuzilma va davlat mulkidan foydalanishda imtiyozlar berish
- axborot bilan ta'minlash va intellektual mulkni himoya qilish
Qonunda kreativ iqtisodiyotni rivojlantirish uchun infratuzilma yaratishga alohida o'rin ajratilgan. Unda kreativ industriya parklari markaziy o'rinni egallaydi, ular kreativ tadbirkorlik uchun inkubator sifatida faoliyat yuritadi. Park rezidentlari – kreativ sohalardagi faoliyatidan olinadigan daromadi umumiy daromadining kamida 80 foizini tashkil etadigan kompaniyalar – maxsus imtiyoz va preferensiyalardan foydalanishlari mumkin.
Infratuzilmaning yana bir muhim elementi kreativ industriya klasterlaridir. Ular kreativ faoliyat subyektlarining birlashmalari bo'lib, resurslardan birgalikda foydalanish, bilim almashish va o'z mahsulotlarini bozorda birgalikda ilgari surish imkoniyatini beradi.
Kreativ loyihalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash uchun maxsus jamg'armalar tashkil etiladi. Bu jamg'armalar kreativ mahsulotlarni yaratish, ishlab chiqarish va ichki hamda tashqi bozorlarda ilgari surish bilan bog'liq xarajatlarni moliyalashtiradi.
Kreativ iqtisodiyot sohasidagi faoliyatni muvofiqlashtirish yuqori davlat darajasida amalga oshiriladi. Vazirlar Mahkamasi qo'llab-quvvatlash choralarini belgilaydi, rivojlanish strategiyalarini tasdiqlaydi va zarur infratuzilmani yaratish ustida ishlaydi.
Maslahat funkciyasini Kreativ iqtisodiyotni rivojlantirish bo'yicha respublika kengashi bajaradi. Uning tarkibiga davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari vakillari, yetakchi tadbirkorlar va ekspertlar kiradi. Kengash kreativ iqtisodiyotni rivojlantirish, istiqbolli yo'nalishlarni va o'sish nuqtalarini aniqlash bo'yicha takliflar ishlab chiqadi.
Ta'kidlash joizki, kreativ iqtisodiyotda ishchilarning 98 foizini yoshlar tashkil etadi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning yoshlar bilan 14-fevral kuni o'tkazilgan uchrashuvi chog'ida mintaqalarda kreativ industriya parklari tashkil etilishi va ularning rezidentlariga 2030-yilgacha imtiyozli soliq rejimi qo'llanilishi belgilandi.
Bu ayniqsa sun'iy intellekt va avtomatlashtirish davrida, ko'plab an'anaviy kasblar tahdid ostida qolayotgan bir paytda dolzarbdir. Kreativ iqtisodiyot bu jarayonlarga nisbatan yuqori barqarorlikni namoyish etadi: Nesta tadqiqot markazi baholashiga ko'ra, Buyuk Britaniyaning ijodiy sektorida faqat 15 foiz ish o'rinlari avtomatlashtirish bilan almashtirilishi mumkin.
"Kreativ iqtisodiyot to'g'risida"gi Qonunning qabul qilinishi O'zbekistonning iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va global madaniy hamda iqtisodiy maydonga integratsiyalashuv bo'yicha keng strategiyasining bir qismi hisoblanadi.
Kreativ iqtisodiyotni rivojlantirish uchun mustahkam huquqiy asosning yaratilishi – bu kelajakka qo'yilgan investitsiyadir. Bu O'zbekistonga o'zining boy madaniy, tarixiy va intellektual salohiyatidan samarali foydalanish, yoshlar uchun yangi ish o'rinlari yaratish va global kreativ industriyada munosib o'rin egallash imkoniyatini beradi.
Islambek Rustambekov,
Toshkent davlat yuridik universiteti rektori v.b.
Yu.f.d., prof.
