Bu natija Oʻzbekistonning jahon genomika sohasidagi ilmiy nufuzini oshirdi va milliy genetik tadqiqotlar uchun yangi yoʻnalish ochdi.
Bu haqda Oliy taʼlim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Ilgʻor texnologiyalar markazi maʼlum qildi.
Qayd etilishicha, Markaz olimlari mamlakat tarixida ilk bor inson genlarini chuqur oʻrganish — yaʼni genlarni toʻliq oʻqish va tahlil qilish tadqiqotini amalga oshirdi. Bu tadqiqot natijasida oʻzbekistonliklarda ilgari dunyoda nomaʼlum boʻlgan oʻnlab yangi gen oʻzgarishlari aniqlandi.
Olimlar topgan maʼlumotlar xalqaro maʼlumotlar bazalariga kiritildi va bu Oʻzbekistonning jahon genomika fanidagi oʻrnini mustahkamlamoqda.
Tekshiruvlar shuni koʻrsatdiki, tadqiqotda qatnashgan har ikkinchi bolada irsiy mutatsiya bor. Yaʼni kasallikka moyillik irsiy yoʻl bilan oʻtayotgani aniqlangan.
Eng tashvishlisi, bolalarning 86 foizi hech boʻlmaganda bitta “buzilgan” gen tashuvchisi ekani maʼlum boʻldi. Bu koʻrsatkich xalqaro meʼyordan ikki barobar yuqori hisoblanadi. Olimlar bu holatni ayrim hududlarda qarindoshlar oʻrtasidagi nikohlar ulushining yuqoriligi bilan izohlashmoqda. Masalan, baʼzi viloyatlarda bunday nikohlar umumiy nikohlarning choragiga yaqinini tashkil etadi.
Bu holat kelgusi avlodlarda faqat irsiy kasalliklar emas, balki umumiy sogʻliq holatiga ham jiddiy taʼsir koʻrsatishi mumkin. Olimlar taʼkidlashicha, genetik mutatsiyalar nafaqat kam uchraydigan irsiy kasalliklar, balki diabet, yurak-qon tomir xastaliklari, onkologik jarayonlar kabi koʻp tarqalgan kasalliklarning ham rivojlanish xavfini oshiradi.
Shu bois, bu kasalliklar nafaqat koʻpayib borishi, balki ancha yosh avlodlar orasida ham namoyon boʻlishi ehtimoli yuqori. Shuning uchun olimlar nikohdan oldin juftliklarni genetik tekshiruvdan oʻtkazish, bolalarni erta skrining va profilaktika dasturlariga jalb etish zarurligini taʼkidlamoqdalar.
Bu orqali kasalliklarni ilk bosqichda aniqlash va toʻgʻri davolash imkoni yaratiladi. Tadqiqot natijasida koʻplab muhim maʼlumotlar topildi. Tekshirilgan bemorlarning yarmidan koʻpida aniq genetik tashxis qoʻyildi, bu esa shifokorlarga toʻgʻri davolash usulini tanlash imkonini berdi.
Aniqlangan mutatsiyalarning salkam uchdan bir qismi ilgari dunyo ilm-fanida qayd etilmagan boʻlib, ular endilikda xalqaro maʼlumotlar bazalariga kiritildi. Shuningdek, baʼzi bolalarda bir vaqtning oʻzida bir nechta irsiy kasallik belgilari aniqlangan. Bu holat mamlakatdagi qarindoshlik nikohlari darajasi yuqori ekanini yana bir bor tasdiqladi.
Ilgʻor texnologiyalar markazi direktori va “Oʻzbekistonning 1000 genomi” loyihasi rahbari professor Shahlo Turdiqulovaning taʼkidlashicha, “Ilk bor xalqimiz genlarining haqiqiy manzarasini koʻrdik. Agar bolalarning koʻpchiligi yashirin irsiy mutatsiyalarga ega boʻlsa, profilaktika va genetik maslahat tizimisiz bu jarayonni toʻxtatib boʻlmaydi. Shuning uchun nikoh oldidan juftliklarni skriningdan oʻtkazish dasturlarini joriy etish juda muhim.”
“Oʻzbekistonning 1000 genomi” loyihasi aholining genetik xaritasini yaratish va milliy biobankni shakllantirishga qaratilgan. Bu maʼlumotlar kelgusida shaxsga yoʻnaltirilgan tibbiyotni rivojlantirish, yangi dori vositalari va aniq skrining dasturlarini ishlab chiqishda asos boʻlib xizmat qiladi.
Ilgʻor texnologiyalar markazi — bu zamonaviy laboratoriyalar jamlangan ilmiy muassasa boʻlib, u yerda biotexnologiya, genetika, nanotexnologiya va sunʼiy intellekt sohalarida ilmiy tadqiqotlar olib boriladi. Markaz olimlari pandemiya davrida koronavirusning yangi shtammlarini aniqlashda faol ishtirok etdilar va ZF-UZ-VAC 2001 vaksinasini yaratishda ham hammuallif boʻldilar.
Bu tadqiqot nafaqat Oʻzbekiston ilm-fani uchun katta yutuq, balki xalq sogʻligʻini asrash yoʻlidagi muhim qadam hamdir. Ilmiy natijalarga asoslangan profilaktika tizimi kelgusida avlodlar salomatligini taʼminlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
