Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va rivojlanish boʻyicha konferensiyasi (YuNKTAD) shafeligida oʻtkazilgan yangi tadqiqotga koʻra, koronavirusga qarshi kurash choralari, shu jumladan, harakatni cheklash atmosferadagi issiqxona gazlari chiqindilarining keskin kamayishiga olib keldi, deya xabar beradi “Dunyo” AA muxbiri.
Shu bilan birga atrof-muhit uchun xavfli boʻlgan chiqindilar “togʻlari”ni yuzaga keltirdi. Koʻplab plyajlar va koʻchalar bir martalik niqoblar, qoʻlqoplar va boʻsh dezinfeksiyalovchi idishlar bilan toʻldirilgan. Ushbu chiqindilar pandemiyaning muqarrar oqibatlaridan biridir. Ammo BMT samarali savdo siyosati tufayli uni sezilarli darajada kamaytirish mumkinligiga ishonadi.
— Plastik ifloslanish koronavirus tarqalishidan oldin ham sayyoramiz uchun eng katta tahdidlardan biri edi, — dedi YuNKTADning xalqaro savdo boʻyicha direktori Pamela Kok-Xemilton. — Pandemiya boshlangach, odamlarni himoya qilish va virusni toʻxtatish uchun ishlab chiqilgan baʼzi mahsulotlarning kunlik isteʼmoli allaqachon bizni tashvishga solgan vaziyatni yana-da kuchaytirdi.
Grand View Research konsalting kompaniyasi maʼlumotlariga koʻra, bir martalik niqoblarni sotish 2019-yilda 800 million dollarni tashkil etgan boʻlsa, 2020-yilda bu koʻrsatkich 166 milliard dollargacha oshadi.
Ijtimoiy masofani saqlab turish zarurligi bois odamlar koʻproq uyda turib oziq-ovqat va tovarlarga buyurtma bera boshladilar. Va bu juda koʻp miqdorda qadoqlash materiallariga, shu jumladan, plastikka boʻlgan ehtiyojni koʻpaytirdi.
Masalan, Los-Anjeles Times gazetasi soʻroviga koʻra, COVID-19 munosabati bilan Singapurda sakkiz haftalik cheklov paytida 5,7 million orol aholisi odatdagidan 1470 tonna koʻproq paketlarni tashlab yuborishgan.
Mutaxassislar koronavirus bilan kurashish natijasida hosil boʻlgan plastmassa chiqindilarining taxminan 75 foizi bizning poligonlarimiz va dengizlarimizda toʻplanib qolishidan qoʻrqishadi. Bularning barchasining oqibatlari esa insoniyatga har jihatdan qimmatga tushadi. Masalan, baliqchilik, turizm va dengiz transportida iqtisodiy yoʻqotishlar yiliga taxminan 40 million dollarni tashkil etadi.
Plastmassa koʻplab xalqaro mahsulotlarda, avtoulovlardan tortib, oʻyinchoq va uy jihozlarida ham uchraydi. Olma yoki shokolad kabi plastik boʻlmagan mahsulotlar ham plastikka qadoqlangan va qadoqlash hajmi yiliga millionlab tonnani tashkil qiladi.
— Plastmassa ishlab chiqarish va isteʼmol qilish global muammodir. Va bu ham savdo bilan bogʻliq, — deydi Pamela Kok-Xemilton. — Ushbu muammoni turli mexanizmlar, shu jumladan, samarali xalqaro savdo siyosati yordamida hal qilish zarur.
Shu munosabat bilan 3-iyul kuni UNCTAD Jahon savdo tashkiloti Savdo va atrof-muhit qoʻmitasida kontekstda plastmassa savdosi va barqaror rivojlanish boʻyicha tadqiqot yubordi. Ushbu tadqiqot plastik mahsulotlar savdosi bilan bogʻliq cheklovchi choralarni taklif qiladi. Ularning aksariyati allaqachon baʼzi davlatlar tomonidan qabul qilingan.
Ammo JSST ga aʼzo boʻlgan 164 mamlakatlarning barchasi birgalikda jahon iqtisodiyotining plastmassa bilan bogʻliq muammolarini yana-da samarali hal qilishga yordam beradigan koʻp tomonlama savdo qoidalarini ishlab chiqishi mumkin.
Plastmassa ishlab chiqarish va isteʼmol qilishni tartibga solishdan tashqari, UNCTAD hukumatlar va korxonalarni plastmassa oʻrnini bosuvchi narsalarni izlab topishga undaydi.
Zaharli boʻlmagan, biologik parchalanadigan yoki oson qayta ishlanadigan plastmassa oʻrnini bosadigan materiallar roʻyxatiga shisha, keramika, tabiiy tolalar, qogʻoz, karton, guruch qobigʻi, tabiiy kauchuk va hayvonlar oqsillari kabi koʻplab taniqli materiallar kiritilgan.
Rivojlanayotgan davlatlar koʻplab plastmassa oʻrnini bosadigan mahsulotlarni asosiy yetkazib beruvchilardir, demak, global talabning oʻsishi ular uchun yangi, savdo va investitsiya imoniyatlarini yaratishi mumkin.
Masalan, rivojlanayotgan mamlakatlar dunyoning 92 foizini taʼminlaydilar, shu bilan birga Bangladesh va Hindiston asosiy yetkazib beruvchilardir. Shuningdek, ular 2019-yilda global tabiiy kauchuk eksportining 94 foizini tashkil etdi.
Bugungi kunda global plastik ishlab chiqarishda rivojlanayotgan mamlakatlarning ulushi 2009-yildagi 43,5 foizdan 2018-yilda 58 foizgacha koʻtarildi. Plastmassa sanoatidagi ishlarning uchdan ikki qismi sayyoramizning janubida joylashgan.
— Koʻpgina plastmassa oʻrnini bosuvchilar ham mehnat talab qiladiganligi tufayli ishlab chiqarish va isteʼmol tartibidagi oʻzgarishlar bois yangi ish oʻrinlarini yaratishi mumkin, — dedi Pamela Kok Xamilton va barchani ekologik toza mahsulotlarga tezroq oʻtishga chaqirdi.
