Қадимда Олмалиқ Имлоқ вилоятининг пойтахти ҳисобланган. Шаҳар мудофаа деворлари билан ўралган. Саройда зарбхона бўлган, темир, мис ва бошқа нодир металлар қайта ишланган. Сопол ва шиша идишлар тайёрланган.
* * *
Олмалиқ кон-металлургия комбинати Ўзбекистон Республикасидаги энг йирик корхоналардан бири. 70 йиллик тарихга эга комбинат мис, молибден, рух, қўрғошин ва олтин таркибли маъданларни қазиб олиш ва қайта ишлаш бўйича етакчи корхона. У нафақат Марказий Осиёдаги, балки мис маҳсулотларини қазиб олиш ва ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги 30 та энг йирик корхона сафидан жой олган.
Комбинатнинг Тошкент, Наманган, Жиззах ва Сурхондарё вилоятларида жойлашган 50 га яқин таркибий бўлинмаси бор. Уларда 38 минг нафардан ортиқ киши меҳнат қилади. Комбинат дунёнинг 16 мамлакатига 17 турдан ортиқ маҳсулот экспорт қилмоқда.
Биз Янги Ўзбекистонни дунёга танитамиз
Жасур Ирсалиев Олмалиқ кон-металлургия комбинатининг мис эритиш заводида ишлайди. У 2016 йилда Навоий давлат кончилик институтини тамомлаб, заводнинг эмалланган сим ишлаб чиқариш цехида эмалланмаган мис симлари бўлимига ишга жойлашди. Бу янги бўлим хориждан келтирилган энг замонавий дастгоҳлар билан жиҳозланган. Бу эса маҳсулотларнинг харидоргир бўлишига хизмат қилмоқда.
Халқаро экспертлар фикрича, электромобиллар, электротехника ва қайта тикланувчи энергия соҳаларининг ривожланиши эвазига 2030 йилга бориб дунёда мисга бўлган талаб 40 фоиз ошиши кутилмоқда. Шу боис, жорий йил июнь ойида Президентимизнинг мис саноати кластерини ташкил этиш тўғрисидаги қарори қабул қилинди. Қарорда мис хомашёсини ишлаб чиқаришни кенгайтириш, уни қайта ишлашдан тортиб, соҳа учун кадрлар тайёрлашгача бўлган масалаларни ҳал этиш йўллари кўрсатиб ўтилган.
— Цехимизда мисдан турли-туман маҳсулотлар ишлаб чиқарса бўлади. Биз, цех ёшлари янги ғоялар устида ишлаяпмиз. Масалан, жаҳон тажрибасини ўрганиб, тўртбурчакли мис сим ишлаб чиқариш таклифини илгари сурдик. Ҳозир ҳар йили электр ўтказмайдиган қопламали тўғри бурчакли минг тонна мис сим ишлаб чиқаряпмиз. Мис катанкасини ҳам хомашё сифатида четдан олиб келардик. Энди ўзимизда йилига кислородсиз 6 минг тонна мис катанкасини ишлаб чиқариш йўлларини излаяпмиз.
Натижада тайёр маҳсулотларимиз сифатли ва арзон бўлади. Биз бу билан тўхтамаймиз. Ҳозир заводда ишлаб чиқарилаётган миснинг деярли 60 фоизи хомашё сифатида сотилмоқда. Энди кўпроқ тайёр маҳсулотлар ишлаб чиқариладиган цехларни барпо қилишни режалаштиряпмиз. Бу, энг аввало, ҳозирги олинаётган даромаднинг бир неча бор кўпайишига хизмат қилади. Шу билан бирга, янги иш ўринлари ҳам очилади, бизга ўхшаган минглаб ёшлар иш билан таъминланади. Биз янги Ўзбекистонни дунёга танитамиз.
Сарвар Абдужалилов кончилар сулоласи вакили. Тақдир туҳфаси бўлса керак, унинг отаси комбинатга 1979 йили, Олмалиқ КМКнинг 30 йиллик юбилейида ишга кирган. Орадан 30 йил ўтиб, комбинатнинг 60 йиллигида Сарвар ишга кирди. Унинг орзуси — ўғли Ахёржонни комбинатнинг 80 йиллигида кончилар сулоласига қўшиш.
Сарвар 2005 йили Навоий давлат кончилик институтига ўқишга кириб, уни имтиёзли диплом билан битирди. Бугунги кунда Ковулди шахтасида меҳнат муҳофазаси ва хавфсизлик техникаси бўйича биринчи тоифали кон муҳандиси бўлиб ишламоқда.
— Президентимизнинг 2017 йилда Олмалиқ шаҳрига ташрифи мени энг бахтиёр ёшлардан бирига айлантирди, — дейди у. — Сабаби, ўша ташрифдан сўнг комбинатда ишлаётган ва фуқаролиги йўқ шахсларга фуқаролик бериш тўғрисида қарор чиқарилди. Мана шу қарор туфайли 142 нафар комбинат ишчиси қаторида мен ҳам Ўзбекистон фуқароси бўлдим. Ишонасизми, отам бу кунларни 27 йил кутган эди. У кўплаб қийинчиликларга дуч келди. Шаҳардан ташқарига чиқишга қийналарди, чиқса турли машмашалар кутарди.
Фуқаролик олганимиз оиламизга катта қувонч олиб келди. Бугун биз учун барча имкониятлар эшиги очилди. Бунинг сабабчиси — Президентимиз. Ота-онам ҳар куни давлатимиз раҳбарини дуо қилади. Мен саноат соҳасида ишласам-да, шеърлар ёзиб тураман. Истагим, янги Ўзбекистоннинг фуқароси сифатида умримнинг охиригача Ватаним равнақига садоқат билан хизмат қилиш...
Ёшлар комбинати
Ҳусниддин Баҳодиров комбинатнинг мис эритиш заводида конструктор лавозимида ишлайди. Янги Ўзбекистоннинг янги авлоди вакили. Бундай дейишимизга сабаб, у кейинги йилларда амалга оширилган ислоҳотлар туфайли комбинатда яратилган имкониятлардан унумли фойдаланди. 2015 йили Москва миллий технологик тадқиқотлар университетига ўқишга кирди. Талабалик йилларида комбинат уни ташлаб қўйгани йўқ. 4 йил давомида унга комбинат томонидан стипендия, ётоқхона, контракт ва йўлкира пуллари тўла тўлаб борилди.
— Ўқишни тамомлаб заводга ишга келдим. Қарасам, комбинатимизда тайёр маҳсулот жуда кам ишлаб чиқарилаётган экан. Ўшанда мен қачон бизда ҳам тайёр маҳсулот ишлаб чиқарилар экан, қачон биз тайёр маҳсулот экспорт қиларканмиз, деган орзуда эдим. Шу йилнинг 24 июнь куни Президентимизнинг кон-металлургия саноатини ривожлантиришга бағишланган қарори чиқди. Унда иқтисодиётнинг драйвери сифатида мис саноати кластерининг ташкил этилиши белгилангани менда янги ғоялар, янги режаларга йўл очди. Бу қарор тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш ва турларини кўпайтириш, минглаб янги иш ўринларини яратишга асос бўлади. Мен ўзимга мис саноати кластери бизга нима беради, деган савол бериб, мана бу жавобларни топдим.
Биринчидан, ҳозирги кунда ташқаридан импорт бўлиб кириб келаётган маиший техника — кир ювиш машиналари, газ плиталари, музлаткичларда ишлатиладиган тайёр мис маҳсулотларни йилига 3,2 миллиард долларга сотиб оляпмиз. Агар шу маҳсулотларни ўзимизда ишлаб чиқарсак, шунча долларни тежаб қоламиз.
Иккинчидан, мана шу маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун четдан инвесторларни жалб қилишимиз, тайёр маҳсулот ишлаб чиқариб, экспорт қилишимиз мумкин. Бу миллиард-миллиардлаб доллар даромад, дегани.
Учинчидан, тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқаришда ишчи кучи керак бўлади. Бу янги иш ўринлари очилади ва аҳоли доимий иш билан таъминланади, дегани.
Тўртинчидан эса камбағаллик қисқаради.
Хуллас, бу рўйхатни узоқ давом эттиришим мумкин. Чунки дунёда қайси соҳа бўлмасин, у мис саноатига узвий боғлиқ. Биз ёшлар мис саноати кластерини давлатимиз раҳбари қарори талаблари даражасида ривожлантиришга тайёрмиз.
Олмалиқ комбинати — ёшлар комбинати. Ҳозирги кунда комбинатимизнинг 21 минг ишчи-ходими ёшлардан иборат. Буни мен ёшларга бўлган эътибор, имконият, умид деб биламан.
Бизда Томскдагидан ҳам зўр
Шаҳзод Йўлдошев Олмалиқ кон-металлургия комбинатида мис бойитиш фабрикаси янчиш ва флотациялаш цехи бошлиғи ўринбосари бўлиб ишлайди.
— Республикамиз рангли-металлургия саноати байроқдори бўлган комбинатда ишлаш болаликдан орзуим эди. Шу мақсадимга етайин, деб коллежда фойдали қазилмаларни бойитиш йўналишида ўқидим. 2011 йилда мис бойитиш фабрикасида тегирмон машинисти бўлиб иш бошладим. Ўзимдан қониқмадим. Олий малакали мутахассис бўлай деб Томск политехника университетининг машинасозлик факультетида таълим олдим. Томск машинасозлик заводида амалиёт ўтадим. Тўғриси, ўша пайтда у ердаги автоматлаштирилган технологияларни кўриб жудаям ҳавас қилардим.
Президентимизнинг Олмалиқ кон-металлургия комбинати ишлаб чиқариш қувватларини ошириш бўйича 2018 йил 30 сентябрдаги қабул қилган қарори мен каби кўплаб ёш мутахассисларнинг орзуларини рўёбга чиқарди. Мана, бугунга келиб фабрикадаги майдалаш, қуритиш ва саралаш ускуналари замонавийларига алмаштирилди. Натижада янчиш жараёнига етказиб берилаётган руданинг ўлчами 55-60 мм.дан 15-20 мм.га кичрайиб, мисни ажратиб олиш кўрсаткичи 74 фоиздан 85 фоизга етди. Мис ишлаб чиқариш кўрсаткичи 93 минг 500 тоннадан 107 минг тоннага кўтарилди. Йиллик даромад 132 миллион долларга ошди. Тўғриси, бугун корхонамиздаги энг замонавий технологиялар олдида мен бир пайтлар ҳавас қилган Томск машинасозлик заводидаги жиҳозлар ҳеч нарса бўлмай қолди. Корхона ишчиларининг ишга муносабати бутунлай ўзгарди. Янгиликка интилиш, фидойилик билан ишлаш ҳисси кучайди. 2017 йилда 3 миллион сўм атрофида ойлик олган бўлсам, бугун 10 миллион сўмдан зиёд.
Яқин уч йил ичида Президентимизнинг қарори билан корхонамиздаги 300 га яқин ёш оилага имтиёзли уйлар топширилди. Бир умр комбинатда ишлаб келаётган отамнинг айтишича, комбинат тарихида бунақаси бўлмаган. Ёш кадрларга эътибор кучайди. 2019 йил ноябрь ойида 27 ёшимда йилига 26 миллион тонна рудани қайта ишловчи цехга бошлиқ ўринбосари этиб тайинландим. Биз рудани янчиш тегирмонларида бир йилда 25 минг 542 тонна пўлат шар ишлатамиз. Ҳозир мавжуд технологик режимни бузмаган ҳолда конструкцияга янгилик киритиш устида ишлаяпмиз. Агар шу янгилик амалиётга татбиқ этилса, бир йилда 1400 тонна пўлат шарни тежаш мумкин бўлади. Бу, ўз навбатида, 7 миллиард сўмни иқтисод қилиш имконини беради. Президентимизнинг ёшларга катта эътибор ва ишончи бизга куч бағишлаяпти. Янада фидойилик билан, янгиликка интилиб шижоат билан ишлашга даъват қиляпти.
Ўзбекистонга қайтганимдан хурсандман
— Давлатимиз раҳбари 2019 йил бошида Германия ва АҚШга қилган сафарларида чет элда юрган етук мутахассисларни Ўзбекистонга қайтишга чақирган эди. Янги Ўзбекистонда бошлаган ислоҳотларнинг истиқболига бўлган ишонч мени она Ватаним — Ўзбекистонга қайтишга ундади, Олмалиқ кон-металлургия комбинатига келдим, — дейди комбинат бош энергетиги Даврон Шербеков. — Менга юксак ишонч билдирилиб, юқори лавозим беришди. Уй-жой билан таъминландим. Хориждан юртимга қайтишимга сабабчи бўлиб, бугун шундай катта корхонада масъулиятли лавозимда ишлашимга ишонч билдирилгани учун Президентимизга миннатдорлик билдираман! 2000-2004 йилда Тошкент давлат техника университетида электр энергетикаси йўналишини тамомлаб, кейин Москвада автоматлаштириш ва бошқарув йўналишида ўқишни давом эттирдим. 2007 йилдан Германиянинг Engineering Dobersek GmbH компаниясида, 2011 йилдан то 2019 йилгача Мюнхенгладбах шаҳрида ишладим.
Хорижда салкам ўн йил ишлаб, тажриба тўпладим. Россия, Украина, Қозоғистон, Беларусь каби МДҲ давлатлари ҳамда Европанинг қатор мамлакатлари лойиҳаларида иштирок этдим. Бу лойиҳаларнинг қиймати кўпи билан 400 миллион долларни ташкил қиларди. Олмалиқда Президентимиз ташаббуси билан қурилаётган 3-мис бойитиш фабрикаси бугунги кунда дунёдаги энг йирик лойиҳа бўлиб, унинг қиймати 2 миллиард долларни ташкил қилмоқда. Бу ҳазилакам иш эмас. Ҳамма давлат ҳам бундай улкан лойиҳани амалга оширишга жазм қилавермайди. Бу янги Ўзбекистон бугун қандай қудратли давлатга айланганининг исботидир.
Ҳозир Европа ва МДҲдаги энг йирик мис бойитиш корхонаси бўлган Томск тоғ-кон бойитиш комплекси бир йилда 45 миллион тонна рудани қайта ишлаш қувватига эга. Биз эса йилига 60 миллион тонна рудани қайта ишлай оламиз. Шунинг учун комбинатимиз келажагига дунёдаги йирик хорижий инвесторлар катта қизиқиш билдиряпти. Айниқса, Президентимизнинг комбинат истиқболига қаратилган қарори ва ана шу қарор билан Буюк Британиянинг энг нуфузли SRK Consulting компаниясининг мис захираларини аниқлаш бўйича хулосалари асосида комбинатимизга қизиқиш янада кучайиб кетди. Ҳозир кўплаб хорижий инвесторлар ҳатто давлат кафолатисиз инвестиция киритишга тайёрлигини билдирмоқда. Бу, энг аввало, йирик инвесторларнинг юртимизда амалга оширилаётган ислоҳотлар, уларнинг келажагига бўлган ишончи қанчалар катталигини тасдиқлаб турибди.
Олмалиқ кон-металлургия комбинатидаги янги қурилишлар — аср лойиҳаси. Мен мана шундай улкан лойиҳани амалга оширишда ўз билимим, хорижда тўплаган тажрибам билан иштирок этаётганимдан фахрланаман. Чунки Президентимиз мен ва менга ўхшаб хорижда ишлаб юрган юзлаб мутахассисларга Ватанга хизмат қилиш энг олий саодат эканини тушунтирди. Мен бор билимим ва тажрибамни юртимиз саноати ривожига сарфлаётганимдан беҳад хурсандман.
Болаликдаги орзуим ушалди
Янги Ўзбекистонда ҳар куни бир янгилик, ҳар куни бир яхшилик. Ана шулардан бири Олмалиқ шаҳрида Президентимиз ташаббуси билан Россия миллий технологик тадқиқотлар университети “МИСиС”нинг филиали очилганидир. Шоҳиста Холиқулова ана шу университетнинг 4-босқич талабаси:
— Болалигимдан компьютерлаштириш, работотехникага қизиққанман. Кейинчалик кончилик соҳасига қизиқиб қолдим. Менинг интилишларимни кўрган яқинларим: “Қиз болага мосроқ касбни танласанг бўлмайдими? Қиз бола бошинг билан узоқларда ўқисанг, қийналиб қоласан-ку”, дейишди. Менга эса Россиянинг машҳур Миллий технологик тадқиқотлар университети автоматлаштириш йўналишига кириб ўқиш орзуси тинчлик бермас эди. Кўп ҳаракат қилдим. Лекин ота-онам Москвада ўқишимга рухсат бермади. Бахтимга лицейни битираётган йилим Президентимизнинг қарори билан Олмалиқда “МИСиС”нинг филиали очилди. Шу боис, Тошкентдан тўғри Олмалиққа келиб, ҳужжатларимни топширдим. Мен янги Ўзбекистоннинг миллионлаб бахтли қизларидан бириман. Чунки ушалмасдек туюлган орзуим рўёбга чиқди. Ўзим хоҳлаган университетнинг талабаси бўлдим.
Ўқиш жараёнида шу соҳани танлаб тўғри қилганимга яна бир карра амин бўлдим. Бизга россиялик олимлар билан бирга ўзимизнинг юқори малакали профессор-ўқитувчилар, мутахассислар дарс беришмоқда. Энг муҳими, барча дарсларимиз амалиёт билан боғланади. Бу бизда, аввало, соҳамизга бўлган қизиқишимизни оширяпти. Ўқиб, яшашимиз учун барча шароитлар яратиб берилган.
Мен тошкентликман. Лекин ўз келажагимни шу ерда, Олмалиқда кўряпман. Олмалиқ кон-металлургия комбинати — менинг келажагим. Ўз келажагимни шу корхона билан боғладим. Университетимнинг биринчи қалдирғоч битирувчиси сифатида ўз фаолиятимни янги мисни бойитиш фабрикасида бошлашга аҳд қилдим. Келажакда ўзимга ўхшаш ёшларни ортимдан етаклаб, бор билимим билан она Ватанимга садоқат ила хизмат қиламан!
Муҳаммаджон ҚУРОНОВ,
педагогика фанлари доктори,
Республика Маънавият ва маърифат маркази
раҳбарининг биринчи ўринбосари
