Bularni bilmagani, tasavvur qilmagani ham yaxshi. Chunki bugun tadbirkor davlatning doʻsti, himoyasidagi soha egasi sifatida har tomonlama qoʻllab-quvvatlanayotgan ekan, odamlar hech ikkilanmay ish boshlab, biznes egasiga aylanmoqda.

Soʻnggi yillarda yurtimizda yaratilgan qulay va erkin ishbilarmonlik muhiti­dan koʻzlangan maqsad ham shu aslida. Ay­niqsa, tadbirkorlar faoliyatida uchray­digan ortiqcha ovoragarchiliklar, hisobot yuki va toʻsiqlarni kamaytirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Bu oʻzgarishlar ularning vaqt va mablagʻini tejash, fao­liyat samaradorligini oshirish bilan birga statistik hisobotlar toʻliq, toʻgʻri va oʻz vaqtida taqdim etilishiga ham ijo­biy taʼsir koʻrsatyapti.

Yaʼni tadbirkorlar faoliyati qancha erkin boʻlsa, shaffoflik va oshkoralik shuncha ortadi. Ortiqcha tazyiq va kerak­siz ovoragarchiliklar boʻlmagan joyda biznes egasi ham toʻgʻri ishlaydi, hiso­botlarni halol yuritib, soliqlarni oʻz vaqtida toʻlaydi. Hisobotlar deb ay­tayotganimiz tadbirkorning faoliyatini avvalgidek tekshirish, ishiga aralashish maqsadida talab qilinadigan “qogʻozlar” emas. Gap mamlakatdagi ijtimoiy-iq­tisodiy jarayonlarni tizimli tahlil qilish, real vaziyatni baholash va asosli qarorlar qabul qilishda muhim axborot manbai boʻlgan statistik hisobotlar ha­qida boryapti.

— Tadbirkorlardan olinadigan ana shunday hisobotlar or­qali biznes muhitidagi oʻzgarishlar, faoliyatining koʻlami va samaradorligi haqida aniq xulosa chiqarish imkoni paydo boʻ­ladi, — deydi Milliy statistika qoʻmitasi matbuot xizmati rahbari Usmon Abdurasulov. — Bunday hisobotlar sifatli va oʻz vaqtida taqdim etilishi nafaqat statistika organlari, balki davlat boshqaruvi tizimi uchun ham muhim ahamiyatga ega. Tadbirkorlik subyektlari oʻz faoliyatiga doir statistik hisobotlarni belgilangan shakl va muddatlarda taqdim etishi “Rasmiy statistika toʻgʻrisida”gi qonun hamda boshqa meʼyoriy- huquqiy hujjatlarga asoslanadi. Bugungi kunda tadbirkorlar oylik, choraklik va yillik hisobot topshiradi. Har bir hiso­botda ularning faoliyat turi, xodimlar soni, tovar aylanmasi, moliyaviy koʻrsatkichlari hamda boshqa muhim maʼlumotlar qam­rab olinadi.

Ammo bu jarayonlar yildan yilga soddalashtirib borilyapti. Davlatimiz rahbarining har yili avgust oyida anʼanaviy tarz­da oʻtkazib kelinayotgan tadbirkorlar bilan ochiq muloqotlari­da bu yoʻnalishda ham koʻplab takliflar bildirilishiga guvoh boʻlamiz. Ana shu takliflar asosida aniq choralar koʻrilib, hi­sobotlarni topshirish bilan bogʻliq yangilanishlar amaliyotga joriy etib kelinmoqda.

— Tadbirkorlar uchun statistik hisobotlarni topshirish jarayonlarini soddalashtirish boʻyicha qator yengilliklar yara­tilmoqda, — deydi Milliy statistika qoʻmitasi boshqarma boshligʻi Maʼmur Satimov. — Jumladan, Prezidentimizning 2025-yil 24-fevraldagi farmoniga asosan, xodimlari 5 na­fardan kam va aylanmasi BHMning 2000 baravarigacha boʻlgan kichik tadbirkorlik subyektlari hisobotlarni endi har yili emas, balki 3 yilda bir marotaba taqdim etishi belgilandi. Milliy statistika qoʻmitasi tomonidan ham bu borada bir qan­cha qulayliklar yaratilgan. Masalan, hisobot davrida respon­dentlarga amaliy yordam koʻrsatish maqsadida tizimli ravishda onlayn muloqotlar tashkil etib kelinmoqda. Ularni qiynagan savollarga javob berish uchun call-markaz ishlayapti. Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarga barcha jarayonlarni oʻzida aks ettir­gan videoqoʻllanmalar joylashtirilgan. Bu kabi imkoniyatlar hisobot yukini kamaytirish, maʼlumotlarni aniq va oʻz vaqtida taqdim etishga xizmat qilmoqda.

Bu amaliyot xalqaro maydonda ham mavjud. Yaʼni jahonning rivojlangan mamlakatlari, jumladan, AQSH, Kanada hamda Yev­ropa Ittifoqiga aʼzo davlatlarda tadbirkorlik subyektlari statistika organlariga hisobot topshirishi qatʼiy belgilangan. Ushbu tizim real iqtisodiy holatni kuzatish, aniq statistika­ni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu maʼlumotlar jahon maydonida biror davlat haqidagi umumiy tushuncha shakl­lanishiga ham xizmat qiladi. Oʻzbekiston bu borada boshqa mam­lakatlarga nisbatan jadal rivojlanayotganini kuzatish mumkin.

— Bugungi kunda rasmiy statistika nafaqat mamlakat ichi­da, balki xalqaro miqyosda ham asosiy maʼlumot manbai sifati­da eʼtirof etilmoqda, — deydi Milliy statistika qoʻmitasi boshqarma boshligʻi Ulugʻbek Noipov. — Tadbirkorlik subyekt­laridan hisobotlar va kuzatuvlar orqali olinadigan maʼlumot­lar mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivoji, iqtisodiyotda­gi tendensiyalar hamda bozordagi oʻzgarishlar dinamikasini aniq baholashda muhim oʻrin tutadi. Xalqaro amaliyotda ushbu maʼlumotlar xorijiy sarmoyadorlar uchun investitsiya qarorla­rini qabul qilishda asosiy manbadir. Shu bilan birga, ushbu koʻrsatkichlar mamlakatning xalqaro reytinglardagi oʻrnini belgilashda ham katta rol oʻynaydi.

Hammasi elektron

Hozir statistika sohasiga zamonaviy axbo­rot texnologiyalari joriy etilishi natijasida maʼlumot yigʻish va tahlil qilish ancha sodda­lashgan. Ayniqsa, hisobot topshirish jarayon­lari yangi bosqichga koʻtarilib, samaradorlik va shaffoflikni taʼminlash borasida muhim yutuqlarga erishilmoqda.

Aniqrogʻi, hisobotlarni taqdim etish ama­liyoti toʻliq raqamlashtirilgan boʻlib, tadbir­kordan ortiqcha qogʻozbozlik va ovoragarchilik talab etilmaydi. Buning uchun Milliy statis­tika qoʻmitasi tomonidan “eStat” axborot tizimi ishlab chiqilgan. Tizim qator innovatsion qu­layliklarga ega. Jumladan, hisobotlar mavjud maʼlumotlar asosida avtomatik ravishda shakl­lantiriladi, bu esa tadbirkorlarning mehnat xarajatlarini kamaytiradi. Shuningdek, hiso­botlarni qogʻoz shaklida emas, balki elektron raqamli imzo bilan tasdiqlab, onlayn tarzda yuborish imkoniyati mavjud.

Qolaversa, har bir tadbirkor oʻz shaxsiy kabineti orqali hisobot yuborishi, uning ho­latini kuzatishi, zarur eslatmalarni olishi mumkin. Respondentlar hisobotlarni kunning istalgan vaqtida va haftaning har qaysi kuni­da taqdim etish imkoniyatiga ega. Yana bir muhim jihat — hisobot yuborilishidan oldin tizim uni avtomatik tahlil qiladi hamda mavjud xa­tolari yuzasidan xabar beradi.

Bu qulayliklarni tadbirkorlar, korxona egalari, hisobchilar amalda his qilyapti. Birgi­na hisob-kitob ishlari raqamlashib, soddalash­gani ortidan qancha vaqt, mablagʻ tejalishini tasavvur qilish qiyin emas. Bu xodimlarning oylik maoshlarini oʻz vaqtida, tez va oson oli­shiga ham bevosita taʼsir koʻrsatadi.

Valijon HAMROYEV, “Betlis tekstil” MCHJ bosh hisobchisi:

— 2008-yildan buyon “Betlis tekstil” MCHJ korxonasida bosh hisobchi boʻlib ishlayman. Ilgarilari statistika idoralariga qogʻoz shaklida hisobotlarni shaxsan olib borishimizga toʻgʻri kelardi. Baʼzan arzimagan xatolik tufayli hisobot qabul qilinmas, yana ish joyimizga qaytib, tuzatish kiritib, hiso­botni qayta topshirardik. Bu jarayon bir necha kun vaqtimizni olardi. Bu­gungi kunda esa zamonaviy elektron tizimlar tufayli ish joyimizni tark etmasdan turib hisobotlarni onlayn tarzda yuborish imkoniyati yaratilgan. “yeStat 4.0” platformasi orqali istalgan joyda va istalgan vaqtda hisobot­larni elektron yuborish mumkinligi katta qulaylikdir.

Umuman, har bir biznes oʻz faoliyatini baholash uchun raqamlarga tayanadi. Raqamlar aniq boʻlishi esa eng muhim vazifalardan biri. Qolaversa, raqamlar­ga qarab faoliyatni baholash ancha oson. Istalgan tadbirkorlik subyekti hiso­botlardagi maʼlumotlar orqali daromad va xarajatlar, foyda va zarar, ishchi kuchi samaradorligi kabi koʻrsatkichlarini kuzatib boradi. Bu esa toʻgʻri boshqa­ruv va strategik rejalashtirish uchun asos vazifasini oʻtaydi.

Mavjuda BAHRIDDINOVA, “Halol sut agro” MCHJ hisobchisi:

— Hisobotlarni qayd etish doim murakkab va uzoq vaqt oladigan jarayon boʻlib kelgan. Buni hisobchilar yaxshi biladi. Ammo boshqa sohalar qatori bu yoʻnalishda ham raqamlashti­rish keng joriy etilishi nafaqat ishni yengillashtirish, balki aniqlikni oshirishga xizmat qilmoqda.

Hozir “eStat 4.0” tizimida hisobot toʻldirish jarayoni yanada soddalashtirilgan. Platformaga kirgan zahotiyoq kor­xonaga oid maʼlumotlar avtomatik ravishda shakllanadi. Tizimning avvalgi versiyalarida bu imkoniyat mavjud emas­di va ushbu maʼlumotlarni har safar qoʻlda kiritish talab etilardi. Hisobot toʻldirish jarayonida biror xatolikka yoʻl qoʻyilsa, mantiqiy nazorat funksiyasi ishga tushadi. Bu funk­siya orqali aniq qaysi satrda va qaysi raqamda xato mavjud­ligi koʻrsatiladi. Shu tarzda hisobotlarimizni xatolardan xoli qilish imkoniga ham egamiz.

Sunʼiy intellekt maslahat beradi

Raqamlashtirishning qulayliklaridan yana biri, yaratilgan axborot tizimi doimiy yangilanib, qoʻshimcha xizmatlar bilan boyitib borilaveradi. Gap shundaki, bugungi zamonaviy texnolo­giyalarning talabi shu — elektron vazifalarni doimiy yangilab borish kerak. Qolaversa, hozir sunʼiy intellekt texnologiyalari har sohaga kirib borib, axborotlashtirish jarayonlarida faol qoʻllanilyapti.

Hisobotlarni elektron yuritish jarayonlari ham bundan xoli emas. Davlatimiz rahbarining tegishli farmoniga koʻra, hisobot jarayonlarida yuzaga kelishi mumkin boʻlgan qiyinchilik va muam­molarning oldini olish maqsadida “Maslahatchi” interaktiv xiz­mati yoʻlga qoʻyiladi.

— Bu xizmat tadbirkorlik subyektlariga statistik hisobot­larni shakllantirish, topshirish tartibi va talablari boʻyicha avtomatik tavsiyalar berish imkonini yaratadi, — deydi Milliy statistika qoʻmitasi matbuot xizmati rahbari Usmon Abdurasu­lov. — Tizimda sunʼiy intellekt imkoniyatlaridan foydalanil­gan holda “Maslahatchi” moduli joriy etilmoqda. Ushbu modul hisobot topshirishdagi mavjud murakkabliklarni yengillashti­rishga xizmat qiladi. Xususan, respondentlar turli yoʻriqno­malar va hujjatlar bilan tanishib chiqish oʻrniga savol berish orqali sunʼiy intellektdan tez va aniq javob olishi, shu orqali zarur maslahatlardan foydalanishi mumkin boʻladi. Modul hi­sobotlarni toʻldirish jarayonida yordamchi vosita sifatida fao­liyat yuritadi.

Ana shunday zamonaviy elektron xizmatlar tufayli tadbir­korlik subyektlarining hisobot topshirish jarayonlari ancha qulay va samarali ishga aylanadi. Taqdim etilayotgan hisobot­larning aniqligi va toʻgʻriligi darajasi oshadi. Kelgusida esa hisobotlarni tekshirish jarayonlariga ham sunʼiy intellekt im­koniyatlarini joriy etish rejalashtirilmoqda.

Yuqorida taʼkidlanganidek, tadbirkorlik subyektlari tomo­nidan statistik hisobotlar belgilangan shakl va muddatlarda taqdim etilishi davlatning iqtisodiy jarayonlarni toʻgʻri bosh­qarishi va xolis baholashida muhim vositadir. Taqdim etilgan hisobotlar asosida iqtisodiyotdagi umumiy holat, soha va hudud­lar kesimidagi oʻzgarishlar, tovar aylanmasi, ish oʻrinlari dina­mikasi, investitsiya faoliyati kabi koʻplab koʻrsatkichlar tahlil qilinadi. Bu, oʻz navbatida, tadbirkorlikni qoʻllab-quvvatlash­ga qaratilgan yangi imtiyozlar, soliq va moliyaviy yengilliklar, infratuzilmaviy dasturlar hamda boshqa strategik chora-tad­birlarni manzilli va asosli belgilash imkonini beradi. Ja­miyatdagi real iqtisodiy muhit, biznes faolligi va tadbirkor­lik sektoridagi tendensiyalar haqida aniq va ishonchli tasavvur shakllanadi. Bu esa mamlakat iqtisodiyotining barqaror va izchil rivojlanishiga xizmat qiladi.

Asosiysi, hisobotlarni topshirishdagi qulaylik, zamonaviy yechimlar tadbirkorning har daqiqasi qadrli boʻlgan vaqtini te­jab, ish samaradorligini oshiradi. Ishbilarmonlar endi qogʻoz­bozlik bilan shugʻullanish oʻrniga oʻz biznesini rivojlantirishga koʻproq eʼtibor qarata oladi.

Iroda TOSHMATOVA,

“Yangi Oʻzbekiston” muxbiri