"Балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў ҳаққында"ғы Өзбекстан Республикасы Нызамының орынланыўын нәтийжели шөлкемлестириў, сондай-ақ, жәмийетте балаларға зорлықтың барлық түрлерине маўасасызлық орталығын қәлиплестириў, олардың ҳуқықлары, еркинликлери ҳәм нызамлы мәплерин исенимли қорғаў мақсетинде қарар етемен:
I. Балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў стратегиясы.
1. Өзбекстан Республикасы Богота ҳәрекетке шақырыўына қосылғаны ҳәм Балаларға зорлықты сапластырыў бойынша глобал альянс ағзалығына қабыл етилгенлиги мағлыўмат ушын қабыл етилсин.
2. Төмендегилер:
(а) 2026-2030-жылларда балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў стратегиясы 1-қосымшаға муўапық;
(б) Балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў стратегиясын 2026-2027-жылларда әмелге асырыў бойынша илажлар бағдарламасы 2-қосымшаға муўапық тастыйықлансын.
II. Балаларға зорлықтың барлық түрлерине қарсы гүресиў системасын жетилистириў.
3. 2026-жыл 1-февральдан баслап:
(а) зорлық ақыбетинде шаңарақтан таңлап алынған, өзине қарата зорлық ислеў қәўпи астында болған, сондай-ақ, социаллық қәўипли жағдайда болған балалар ушын профессионал асыраўшы шаңарақ хызмети енгизиледи. Бунда:
(i) кәсиплик тутыныў шаңарағын шөлкемлестириўге талабанлар зорлық ақыбетинде бала алған руўхый жарақатлардың унамсыз тәсирин азайтыў, зорлықтан жәбир көрген ҳәм оларға зорлық ислеў қәўпи астында болған, сондай-ақ, социаллық қәўипли жағдайда болған балалардың (кейинги орынларда - социаллық қорғаўға мүтәж балалар) шаңарақ ағзалары, теңлеслери менен қатнасықларындағы минез-қулықлық аўытқыўлар ямаса бузылыўлардың алдын алыў ҳәм ақыбетлерин сапластырыўға қаратылған социаллық-реабилитациялаў бағдарламалары тийкарында оқытылады;
(ii) зорлық ақыбетинде шаңарақтан ажыратып алынған, социаллық қорғаўға мүтәж балалар "Инсан" социаллық хызметлер орайлары ҳәм бул шаңарақлар арасында дүзилген шәртнама тийкарында профессионал асыраўға алынған шаңарақларға жайластырылады;
(iii) кәсиплик асыраўшы шаңараққа орналастырылған ҳәр бир баланы тәрбиялаў қәрежетлери ушын ҳәр айда социаллық қорғаў мәмлекетлик қорының қаржылары есабынан ең кем мийнет ҳақының еки есеси муғдарында ақшалай қаржы төленеди;
(iv) кәсиплик асыраўшы шаңараққа орналастырылған ҳәр бир баланың жасаў қәрежетлери ушын Социаллық қорғаў мәмлекетлик қорынан шаңарақлық балалар үйи тәрбияланыўшыларының жасаў қәрежетлери муғдарында нызам ҳүжжетлеринде белгиленген муғдарда қаржылар ажыратылады;
(б) дәслеп Қашқадәрья, Наўайы ҳәм Хорезм ўәлаятларында, 2026-жылдың ақырына шекем республиканың басқа да аймақларында Социаллық қорғаў миллий агентлиги системасында социаллық қорғаўға мүтәж балаларды ықшам социаллық қоллап-қуўатлаў орайларының жумысы жолға қойылады;
(в) жынысый зорлық ақыбетинде шаңарақтан ажыратып алынған балалар "Инсан" социаллық хызметлер орайлары тәрепинен "Ҳаял-қызларды реабилитациялаў ҳәм бейимлестириў республикалық орайы"ның аймақлық орайларына мәжбүрий түрде бөлек жайластырыў шәрти менен жайластырылыўы мүмкин.
Сондай тәртип орнатылсын, оған муўапық 2026-жыл 1-сентябрьден баслап:
(а) зорлықтан жәбир көрген, сондай-ақ, зорлыққа гүўа болған балаларға тийисли процессуал ҳәрекетлерге тартылған ўақыттан баслап юридикалық жәрдем мәмлекет есабынан көрсетиледи;
(б) судқа шекемги ис жүргизиў басқышында ҳәм балаларға олардың нызамлы ўәкиллери ямаса басқа да туўысқанлары тәрепинен исленген зорлық жағдайлары бойынша суд додалаўы процесинде барлық түрдеги процессуал ҳәрекетлерди әмелге асырыўда қәўендерлик ҳәм қәўендерлик уйымларының ўәкиллери мәжбүрий тәртипте қатнасады;
(в) қайта жарақатланыўды минималластырыў ушын зорлықтан жәбирленген балалардың дәслепки көрсетпелери видеожазыў арқалы мәжбүрий түрде жазып алынады;
(г) мүлктиң түрине қарамастан билимлендириў, денсаўлықты сақлаў ҳәм халықты социаллық қорғаў шөлкемлериниң хызметкерлери тәрепинен балаларға зорлық ислеў менен байланыслы анықланған жағдайлар ҳаққында хабар бермегени ушын ҳәкимшилик жуўапкершилик енгизиледи.
Ишки ислер министрлиги Бас прокуратура, Әдиллик министрлиги, Социаллық қорғаў миллий агентлиги ҳәм мәпдар уйымлар менен биргеликте:
(а) үш ай мүддетте нызам ҳүжжетлерине усы Пәрманның 4-бәнтинен келип шығатуғын өзгерислер ҳәм қосымшалар киргизиўди нәзерде тутатуғын нызам жойбары;
(б) алты ай мүддетте тергеў ҳәрекетин өткериў системасын енгизиў бойынша нызам ҳүжжетлерине өзгерислер ҳәм қосымшалар киргизиў ҳаққындағы усыныслар - балаларға жынысый зорлық ислеў менен байланыслы ислер шеңберинде тек ғана тергеўшиниң ямаса прокурордың қарары ямаса судтың шешими тийкарында гүман етилиўши, айыпланыўшы ямаса судланыўшы менен балалар арасында жүзбе-жүз сөйлесиў.
6. Министрлер Кабинети, Социаллық қорғаў миллий агентлиги, Ишки ислер министрлиги және Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлигиниң төмендегилерди нәзерде тутатуғын усынысларына келисим берилсин:
(а) Қызлар ушын Республикалық оқыў-тәрбия мәкемесин ҳәм Ул балалар ушын Республикалық оқыў-тәрбия мәкемесин сапластырыў;
(б) мәмлекетлик мәкеме түринде Балаларды қоллап-қуўатлаў ҳәм социаллық интеграциялаў орайы және оның Самарқанд, Ферғана, Хорезм ҳәм Бухара ўәлаятларындағы аймақлық бөлимлерин шөлкемлестириў.
Социаллық қорғаў миллий агентлиги еки ай мүддетте Балаларды қоллап-қуўатлаў ҳәм социаллық интеграциялаў орайының жумысын шөлкемлестириў бойынша нормативлик-ҳуқықый ҳүжжет жойбарын Министрлер Кабинетине киргизсин.
III. Зорлық-зомбылықтан жәбир көрген балалар ҳәм олардың шаңарақлары ушын социаллық хызметлерди шөлкемлестириў.
7. 2026-жыл 1-марттан баслап "Инсан" социаллық хызметлер орайларында социаллық қорғаўға мүтәж балалардың ата-аналары (олардың орнын басыўшылар) ушын "меҳирли шаңарақ" хызмети шөлкемлестирилетуғыны белгиленсин. Бунда:
(а) "Меҳрли оила" хызмети Социаллық қорғаў миллий агентлиги жанындағы Балаларды қоллап-қуўатлаў ҳәм социаллық интеграциялаў орайы тәрепинен шөлкемлестириледи;
(б) "Меҳрийбан шаңарақ" хызметине ата-аналар (олардың орнын басыўшы шахслар) Қарақалпақстан Республикасы, ўәлаятлар, Ташкент қаласы ҳәм район (қала) лардағы балалар мәселелери бойынша комиссиялардың қарарлары тийкарында тартылады;
(в) "меҳирли шаңарақ" хызметине тартылған ата-аналар (олардың орнын басыўшы шахслар) ушын олардың перзентлериниң психофизикалық өзгешеликлерин есапқа алған ҳалда шаңарақ пенен бузылған қатнасықларды тиклеўге, олардың социалласыўына жәрдемлесиў бойынша бийпул шаңарақлық терапия хызметлери көрсетиледи.
8. Тәртип белгиленсин, оған муўапық:
(а) социаллық қәўипли жағдайда болған балалар, олардың минез-қулқы, қәбилети ҳәм қызығыўшылықларын есапқа алған ҳалда, Социаллық қорғаў миллий агентлигиниң жолламасы тийкарында район (қала) лардағы Балалар мәселелери бойынша комиссияның қарары менен оқыў жылы даўамында 3-қосымшада көрсетилген билимлендириў шөлкемлерине жайластырылыўы мүмкин. Бунда:
(i) социаллық қәўипли жағдайда болған балалар жоллама бойынша билимлендириў шөлкемлерине сынақларсыз ҳәм қосымша имтиханларсыз бийпул қабыл етиледи;
(ii) дем алыс ўақтында социаллық қәўипли жағдайдағы баланы ата-анасына (оның орнын басыўшы шахсларға) қайтарыў имканияты болмаса, "Инсан" социаллық хызметлер орайлары бундай балаларды оқыў процеси басланыўына шекем ўақтынша альтернатив жайластырыў илажларын көреди;
(iii) жоллама бойынша қабыл етилген социаллық қәўипли жағдайдағы бала тийисли билимлендириў шөлкеми директорының оқыў ислери бойынша орынбасарына бириктириледи, оның минез-қулқы ҳәм өзлестириўи ҳаққындағы мағлыўматлар ҳәр шеректе усы баланың жасаў орны бойынша район (қала) балалар мәселелери бойынша комиссияға киргизиледи;
(б) ҳәр жылдың ақырында министрликлер ҳәм уйымлар қарамағындағы билимлендириў шөлкемлерине қабыллаў квотасын тастыйықлаўда социаллық қәўипли жағдайдағы балалар ушын 5 процентке шекем қосымша квота ажыратады ҳәм бул ҳаққында Социаллық қорғаў миллий агентлигине мәлимлеме усынады.
Социаллық қорғаў миллий агентлиги, Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлиги, Жоқары билимлендириў, илим ҳәм инновациялар министрлиги және "А.И. Герцен атындағы Россия мәмлекетлик педагогикалық университети" федерал мәмлекетлик бюджет жоқары билимлендириў мәкемесиниң (Россия Федерациясы) "А.И. Герцен атындағы Россия мәмлекетлик педагогикалық университети" федерал мәмлекетлик бюджет жоқары билимлендириў мәкемесиниң Ташкент қаласындағы филиалын Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи министрлиги системасындағы Социаллық қорғаў миллий агентлиги структурасына өткериў ҳаққындағы усынысы мақуллансын.
10. Төмендегилер "А.И. Герцен атындағы Россия мәмлекетлик педагогикалық университети" Федерал мәмлекетлик бюджет жоқары билимлендириў мәкемеси Ташкент қаласындағы филиалы жумысының қосымша бағдарлары етип белгиленсин:
(а) инклюзив ҳәм арнаўлы билимлендириў, геронтология, психология, социаллық педагогика, адаптив спорт, турмыслық жумыстың ҳәр қыйлы тараўларында социаллық жумыс, шаңарақ ҳәм балаларды социаллық қорғаў ҳәм оларға социаллық хызмет көрсетиў бағдарлары бойынша кадрлар таярлаў;
(б) инклюзив ҳәм арнаўлы билимлендириў, спорттың бейимлесиўши түрлери бойынша қәнигелерди қайта таярлаў ҳәм маманлығын арттырыў;
(в) инклюзив ҳәм арнаўлы билимлендириў, геронтология, психология, социаллық педагогика ҳәм адаптив спорт бағдарлары бойынша изертлеўлер өткериў;
(г) инклюзив ҳәм арнаўлы билимлендириў, геронтология, психология, социаллық педагогика ҳәм адаптив спорт бағдарлары бойынша билимлендириў бағдарламаларын ислеп шығыў ҳәм әмелиятқа енгизиў, сондай-ақ, көрсетилген бағдарлар бойынша стандартларды экспертизадан өткериў.
11. Балалар мәселелери бойынша миллий комиссияға төмендеги қосымша функциялар жүкленсин:
(а) балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў бойынша жумысты әмелге асырыўшы мәмлекетлик уйымлар ҳәм шөлкемлер, сондай-ақ, балалар мәселелери бойынша аймақлық комиссиялар тәрепинен көрилип атырған илажлардың нәтийжелилигин үйрениў;
(б) шаңарақта балаларға болған зорлық жағдайларының алдын алыў бойынша ата-аналардың (олардың орнын басыўшы шахслардың) жуўапкершилигин ҳәм турмыслық көнликпелерин арттырыў бойынша әмелге асырылып атырған илажлардың нәтийжелилигин додалап барыў;
(в) қосымша квота тийкарында билимлендириў шөлкемлерине қабыл етилген социаллық қәўипли жағдайда болған балалардың минез-қулқы ҳәм өзлестириўин турақлы түрде таллаў.
IV. Балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаў процесслерине заманагөй мәлимлеме технологияларын енгизиў.
Санлы технологиялар министрлиги Социаллық қорғаў миллий агентлиги, Ишки ислер министрлиги, Бас прокуратура ҳәм Жоқарғы суд пенен биргеликте 2026-жыл 1-апрельге шекем Социаллық қорғаў миллий агентлигиниң "Бирден-бир миллий социаллық қорғаў" мәлимлеме системасында социаллық қорғаўға мүтәж балалар, зорлық ислеген ямаса зорлық ислеўге бейим болған шахслар ҳаққындағы мағлыўматларды өз ишине алған Бирден-бир электрон платформа (кейинги орынларда - Платформа) ислеп шықсын, сондай-ақ, усындай мағлыўматларды алмасыў функциясы берилген. Бунда:
(а) "Санлы ҳүкимет" системасының уйымлараралық интеграцияласқан платформасы арқалы Платформаны мәмлекетлик уйымлар ҳәм шөлкемлердиң мәлимлеме системалары, сондай-ақ, пуқаралардың "112" қысқа номери бойынша қоңыраўларын қабыл етиў ҳәм оларға автоматластырылған түрде қайта ислеў имканиятын беретуғын Бирден-бир диспетчерлик хызмети менен интеграциялаў әмелге асырылады;
(б) балаларға исленген зорлық жағдайлары бойынша бирден-бир статистикалық есап ҳәм есабатларды жүргизиў, оларды статистика уйымларына усыныў, сондай-ақ, балаларға исленген зорлық жағдайлары бойынша илажларды әмелге асырыўдың ҳәр бир басқышын бақлап барыў имканияты жаратылады.
V. Пәрманның орынланыўын шөлкемлестириў, тәмийинлеў ҳәм қадағалаў.
13. Ишки ислер министрлиги, Бас прокуратура, Жоқарғы суд, Социаллық қорғаў миллий агентлиги ҳәм Әдиллик министрлиги 2026-жыл 1-февральдан баслап план-график тийкарында сорастырыўшы, тергеўши, прокурор ҳәм судьялар, Социаллық қорғаў миллий агентлиги системасы хызметкерлери және процессуал ҳәрекетлер даўамында зорлыққа ушыраған балалар менен ислесиўге жуўапкер адвокатлардың сорастырыў, дәслепки тергеў ҳәм суд процесинде балалар менен ислесиўдиң арнаўлы усыллары бойынша кәсиплик таярлығы ҳәм маманлығын арттырыў мақсетинде миллий ҳәм сырт елли эксперт ҳәм қәнигелерди оқытыўға тартқан ҳалда қысқа мүддетли курсларда оқытыўды шөлкемлестирсин.
14. Төмендегилер:
(а) Социаллық қорғаў миллий агентлиги Мектепке шекемги ҳәм мектеп билимлендириўи, Ишки ислер министрлиги, Өзбекстан Миллий телерадиокомпаниясы ҳәм Өзбекстан Миллий мәлимлеме агентлиги менен биргеликте:
(i) усы Пәрманның мазмун-мәниси, сондай-ақ, мақсет ҳәм ўазыйпалары ғалаба хабар қуралларында, соның ишинде, интернет ҳәм социаллық тармақларда кеңнен сәўлелендирилиўин тәмийинлесин;
(ii) жәмийетлик орынларда, атап айтқанда, денсаўлықты сақлаў мәкемелери ҳәм барлық билимлендириў шөлкемлеринде жәмиетте балаларға зорлыққа шыдамсызлық орталығын қәлиплестириўге, балаларды зорлықтың барлық түрлеринен қорғаўға қаратылған үгит-нәсиятлаў материалларын (тарқатпа материаллар, көргизбели үгит-нәсиятлаў қураллары, видеороликлер, буклетлер ҳәм флайерлер) таярлаў ҳәм кеңнен үгит-нәсиятлаўды шөлкемлестириў;
б) Әдиллик министрлиги мәпдар министрликлер ҳәм уйымлар менен биргеликте еки ай мүддетте нызамшылық ҳүжжетлерине усы Пәрманнан келип шығатуғын өзгерислер ҳәм қосымшалар ҳаққында Министрлер Кабинетине усыныслар киргизсин.
15. Өзбекстан Республикасы Президентиниң айырым ҳүжжетлерине 4-қосымшаға муўапық өзгерислер ҳәм қосымшалар киргизилсин.
16. Усы Пәрманның орынланыўын нәтийжели шөлкемлестириўге жуўапкер ҳәм жеке жуўапкер етип Өзбекстан Республикасы Президентиниң социаллық қорғаў бойынша кеңесгөйи - Социаллық қорғаў миллий агентлигиниң директоры М.П.Оллоёров белгиленсин.
17. Усы Пәрманның орынланыўын қадағалаў, сондай-ақ, оның орынланыўына жуўапкер шөлкемлердиң жумысын муўапықластырыў Өзбекстан Республикасының Бас министри А.Н.Ариповқа жүкленсин.
Өзбекстан Республикасы Президенти
Ш.Мирзиёев
